“Μπορεί να διορθωθεί η χαμηλή αυτοεκτίμηση της 13χρονης κόρης μου και πώς μπορώ να βοηθήσω;”

Ερώτημα αναγνώστριας

Η κόρη μου είναι 13 ετών. Από το νηπιαγωγείο ήταν ένα πολύ κλειστό και ντροπαλό παιδί. Θυμάμαι πέρασαν αρκετές σχολικές γιορτές για να βρει το θάρρος να πει από μόνη της το ποίημα που της έβαζε η δασκάλα. Στην Α΄ Δημοτικού δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στο τμήμα της γιατί δεν γνώριζε αρχικά κανένα. Στην πορεία απέκτησε κάποιες φίλες. Οι δάσκαλοι της μου λέγανε πως τις περισσότερες φορές μέσα στην τάξη αδιαφορεί για το μάθημα και πως δεν συμμετέχει εάν δεν την ρωτήσουν.

Πάντα ήταν ένα ντροπαλό παιδί που δεν επικοινωνούσε εύκολα με τους άλλους.
Πριν την πανδημία πήγαινε τάε κβον ντο το οποίο ήταν η μόνη της εξωσχολική δραστηριότητα, εκτός της εκ μάθησης της αγγλικής γλώσσας. Δέχτηκε να πάει γιατί θα πήγαινε και ο μικρότερος -κατά 20 μήνες- αδερφός της, αλλιώς δεν θα το αποφάσιζε. Πάντα στο μυαλό της ήταν ότι “δεν θα τα καταφέρω”. Έφτασε μέχρι την μισή μαύρη ζώνη, αλλά λόγω της πανδημίας, δεν μπορεί να συνεχίσει. Η ίδια το θέλει πολύ να πάρει ολόκληρη τη μαύρη ζώνη. Για πρώτη φορά δεν θέλει να τα παρατήσει.

Στην Α΄ Γυμνασίου βρέθηκε σε ένα τμήμα που δεν γνώριζε κανένα. Έκανε παρέα μόνο με μια φίλη στα διαλείμματα από άλλο τμήμα την οποία γνώριζε από το δημοτικό. Στην τάξη ντρεπόταν να μιλήσει  όταν την ρωτούσαν οι καθηγητές δεν απαντούσε σε σημείο να φαντάζονται πως υπάρχει κάποιο άλλο πρόβλημα. Στο σπίτι δεν διάβαζε καθόλου. Στην ερώτηση μου εάν διάβασε μου έλεγε πως δεν έχουν τίποτα ή ότι διάβασε. Μετά ήρθε η πανδημία. Φέτος ήταν δική της επιθυμία να αλλάξει τμήμα και έτσι μπήκε σε τμήμα που γνώριζε κάποια παιδιά. Η καθηγήτρια της μου είπε πως φέτος είναι λίγο πιο κοινωνική από πέρυσι αλλά και πάλι μέσα στην τάξη δεν μιλάει.

Στα διαγωνίσματα η ίδια μου λέει πως τρέμει και φοβάται πως δεν θα τα καταφέρει και φυσικά ξεχνάει όλα αυτά που ίσως να έχει διαβάσει. Δεν πιστεύει στον εαυτό της. Της αρέσει η αστρονομία αλλά νομίζει πως δεν θα μπορέσει ποτέ να τα καταφέρει γιατί δεν είναι καλή στα μαθήματα. Προσπαθώ να μιλάω αρκετά μαζί της, να την ενθαρρύνω αλλά νομίζω πως της κάνω περισσότερο κακό. Πολλές φορές χάνω τον έλεγχο. Εάν δεν ενδιαφερθώ εγώ για τα μαθήματά της, που ευτυχώς τα βλέπω στο e-class, και να την πιέσω, η ίδια δεν ενδιαφέρεται. Αν την αφήσω φοβάμαι πως θα μείνει στην ίδια τάξη κι αυτό θα της ρίξει περισσότερο την αυτοπεποίθησή της. Έκλεισα ραντεβού με ψυχολόγο να μιλήσω μαζί του. Η ίδια δεν θέλει να μιλήσει με κάποιο ειδικό. Πως θα μπορέσω να την πείσω; Τι μπορώ να κάνω για να ενισχύσω την αυτοπεποίθησή της; Λυπάμαι και νιώθω ενοχές γιατί δεν έκανα κάτι πιο νωρίς.

Μπορεί να διορθωθεί τώρα η κατάσταση και να γίνει ένα πιο χαρούμενο παιδί με αυτοπεποίθηση στη σχολική ζωή αλλά και στην εξωσχολική ή είναι αργά για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα της;

Την ίδια την απασχολεί γιατί δεν μπορεί να κάνει εύκολα φίλους.
Βοηθήστε με σας παρακαλώ. Επίσης,  θα ήθελα να σας πω πως δεν έχει κανένα μαθησιακό πρόβλημα από ότι μου λένε όλοι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές της.

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου 

Αρχικά, ας επιχειρήσουμε να διαχωρίσουμε τα ζητήματα στα οποία αναφέρεστε. Γνωρίζω φυσικά μέσα από την εμπειρία της ζωής και της δουλειάς μου, ότι συχνά όταν είμαστε αγχωμένοι και απογοητευμένοι αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες ως ένα ενιαίο, τεράστιο και ανυπέρβλητο μέτωπο. Γνωρίζω όμως επίσης ότι αν διαχωρίσουμε τα ζητήματα, μας γίνεται πιο εύκολο να τα δούμε πιο ξεκάθαρα και να τα τοποθετήσουμε στο σωστό πλαίσιο για διερεύνηση και διαχείριση.

Ένα ζήτημα είναι η προσωπικότητα της κόρης σας και το πώς έχει ως τώρα πορευτεί εκφράζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Όπως λέτε, η κόρη σας είναι ένα κλειστό και ντροπαλό παιδί που όμως έχει κατορθώσει μεγαλώνοντας να ανοίγεται και να επικοινωνεί μέσα και από τη δική σας ενθάρρυνση και καθοδήγηση σε δραστηριότητες.

Αυτό ακριβώς είναι που χρειάζονται τα ντροπαλά παιδιά. Αν βλέπουμε από μικρή ηλικία ότι το παιδί μας είναι κλειστό λόγω ιδιοσυγκρασίας, τότε χρειάζεται να το ενθαρρύνουμε να ανοίγεται σταδιακά ώστε να κατακτά τις  δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την ομαλή κοινωνική και συναισθηματική  του ανάπτυξη σε κάθε ηλικία.

Το ότι ένα παιδί είναι πιο ντροπαλό από το μέσο όρο των παιδιών της ηλικίας του, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να δημιουργήσει φιλίες με τα συνομήλικά του παιδιά. Το ότι ένα παιδί είναι πιο ντροπαλό από το μέσο όρο των παιδιών της ηλικίας του, επίσης δεν σημαίνει ότι χρειάζεται να απέχει από δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν ή από τις σχολικές απαιτήσεις για κοινωνική συνδιαλλαγή. Ο ρόλος λοιπόν της οικογένειας κατά κύριο λόγο, αλλά και της σχολικής κοινότητας είναι η ενθάρρυνση του παιδιού από μικρή ηλικία στην καλλιέργεια επικοινωνιακών δεξιοτήτων.

Αν το ντροπαλό παιδί δεν ενθαρρυνθεί και δεν κατευθυνθεί προς ένα σταδιακό άνοιγμα, τότε είναι πιθανό φτάνοντας στην εφηβεία να έχει εσωτερικεύσει ένα αίσθημα ανεπάρκειας για τον εαυτό του και τις δεξιότητές του και αυτό το αίσθημα είναι επίσης πιθανό να οδηγήσει τον έφηβο σε κοινωνική απομόνωση.  

Φανταστείτε τον εξής φαύλο κύκλο μεταξύ συναισθημάτων, σκέψεων και αναπαραστάσεων για τον εαυτό και τον κόσμο και συμπεριφοράς: “Νιώθω άγχος  όταν χρειάζεται να μιλήσω. Νιώθω νευρικότητα όταν οι άλλοι με κοιτάζουν. Πιστεύω ότι  κανένας δεν θέλει να με κάνει παρέα. Πιστεύω ότι αν πλησιάσω τους άλλους, το πιθανότερο είναι να με απορρίψουν. Δεν πλησιάζω κανέναν. Είμαι μόνος μου, χωρίς φίλους. Αυτό μου επιβεβαιώνει ότι δεν είμαι αρκετά αρεστός“.  (Διαβάστε σχετικά στο efiveia.gr: “Έφηβος και κοινωνική ανασφάλεια“)

Τη δημιουργία αυτού ακριβώς του φαύλου κύκλου είναι που πρέπει να προλάβουμε πριν την είσοδο του παιδιού στην εφηβεία. Το μήνυμα που επιδιώκω να περάσω στους εφήβους που υποστηρίζω είναι ότι δεν χρειάζεται κανείς να είναι εξωστρεφής για να δημιουργεί φιλίες. Ότι χρειάζεται να γίνει τόσο εξωστρεφής, όσο κρίνει ο ίδιος προκειμένου να δημιουργήσει τις οικείες σχέσεις που τον εκφράζουν.  Ότι δεν χρειάζεται κανείς να αλλάξει τα ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του προκειμένου να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του σε όλους τους τομείς της ζωής. Με απλά λόγια, ο έφηβος πρέπει να έχει ως ζητούμενο όχι το να πάψει να είναι ντροπαλός, αλλά το να αναζητήσει και να βρει φίλους και παρέες παρόλο που είναι ντροπαλός. Αυτό το μήνυμα σας προτείνω να επιχειρήσετε και εσείς να μεταδώσετε στο παιδί σας.

Επίσης, κάτι άλλο που θα σας προτείνω είναι να βοηθήσετε την κόρη σας να εστιάσει σε όσα ήδη κατορθώνει παρά τους ιδιοσυγκρασιακούς της περιορισμούς. Παρά το ότι είναι κλειστός και ντροπαλός χαρακτήρας, έχει κατορθώσει να κάνει φιλίες. Παρά το ότι εμπλέκεται με δισταγμό σε δραστηριότητες, έχει κατορθώσει τη συμμετοχή σε δραστηριότητες από μικρή ηλικία. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι το tae kwon do και η δέσμευσή της σε αυτό. Υπενθυμίστε της πόσο διστακτικά ξεκίνησε. Υπενθυμίστε το της με στόχο να την βοηθήσετε να δει πλευρές του εαυτού της που εκφράζουν μία ψυχική δύναμη της οποίας πιθανό να μην έχει ακόμα επίγνωση. Βοηθήστε την ακόμα να δει  τι αποκομίζει σήμερα από τη δέσμευσή της σε αυτή και σε άλλες δραστηριότητες. Κατευθύνετέ τη και προς άλλες δραστηριότητες που θα μπορούσαν να της ταιριάζουν.

Από τα λεγόμενά σας, φαίνεται ότι η κόρη σας έχει κάνει σημαντικά βήματα στο κοινωνικό της άνοιγμα. Σας υπενθυμίζω ότι δεν έχουν όλα τα παιδιά τους ίδιους ρυθμούς και ότι το ζητούμενο είναι να νιώθει η ίδια καλά με την κοινωνική της ζωή. Για να νιώθει καλά όμως, προϋπόθεση είναι το αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό της. Διερευνήστε μαζί την εικόνα που έχει η κόρη σας για τον εαυτό της και βοηθήστε την να αποκαταστήσει το θετικό αίσθημα για τον εαυτό της. Αυτό θα το κάνετε μέσα από την έμπρακτη, άνευ όρων αποδοχή σας και μέσα από την ρεαλιστική εκτίμηση των δυσκολιών της και των επιθυμητών από την ίδια αλλαγών. (Διαβάστε σχετικά στο efiveia.gr: “Εσωστρεφής έφηβος: πώς θα μάθω τι του συμβαίνει;)

Στον τομέα της αυτοεκτίμησης θα μπορούσε φυσικά να την βοηθήσει και η δημιουργία μιας θεραπευτικής σχέσης με τον κατάλληλο θεραπευτή. Παρόλο που συμμερίζομαι την αγωνία σας για το παρόν και το μέλλον του παιδιού σας, οφείλω να σας επισημάνω ότι  δεν είναι καθόλου αργά για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στον εαυτό της και τις δυνατότητές της. Η κόρη σας βρίσκεται στη φάση ζωής που διαμορφώνει την ταυτότητά της και το πεδίο είναι ανοιχτό για εκείνη ώστε να πλοηγηθεί στις επιλογές της ζωής της και να εκφράσει το δυναμικό της με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Συζητήστε με τον θεραπευτή σας τα δικά σας συναισθήματα. Χρειάζεται να αναγνωρίσετε πώς αισθάνεστε. Χρειάζεται να προσδιορίσετε τον ρόλο που παίζουν οι ενοχές, το άγχος και η αγωνία σας στη σχέση με το παιδί σας.

Το επόμενο βήμα σας θα είναι να αλλάξετε τους όρους της μεταξύ σας επικοινωνίας. Αν χάνετε τον έλεγχο συχνά και συστηματικά, τότε είναι καιρός να αλλάξετε το πρότυπο της επικοινωνίας με το παιδί σας, ώστε να αποδεσμευτείτε από τον φαύλο κύκλο της σύγκρουσης και αναμέτρησης δυνάμεων που αφήνει και εσάς και το παιδί σας σε αίσθημα αδιεξόδου και ματαίωσης. (Σας παραπέμπω στα άρθρα μου στο efiveia.gr  που αναφέρονται σε ζητήματα επικοινωνίας: “Διαχείριση συγκρούσεων. Πότε η σιωπή είναι χρυσός“, “Όταν οι γονείς χάνουν τον έλεγχο“, “Πώς να διαχειριστώ τον θυμό μου όταν ο έφηβος με φτάνει στα όριά μου“)

Αν ο τρόπος με τον οποίο προσπαθείτε να βοηθήσετε με τη σχολική της επίδοση δεν βοηθά, τότε σίγουρα δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος. Χρειάζεται πολλή μεγάλη προσοχή ώστε να μην θυσιαστεί η σύνδεση στο “βωμό” του σχολείου. Η κόρη σας πρέπει να εξασκηθεί στην ανάληψη υπεύθυνου ρόλου απέναντι στις σχολικές της υποχρεώσεις. Αυτή είναι μια δεξιότητα που αφήνουμε στα παιδιά το περιθώριο να καλλιεργήσουν σταδιακά από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, αλλά φυσικά και τώρα δεν είναι αργά για να ξεκινήσετε προς αυτήν την κατεύθυνση. Πόσο ρεαλιστικός είναι ο φόβος σας ότι αν δεν ασχοληθείτε εσείς, η κόρη σας θα χρειαστεί να επαναλάβει την τάξη; Πιστεύω πως θα εκπλαγείτε από την αλλαγή στη στάση της, αν εσείς αλλάξετε τη δική σας στάση και της αφήσετε το περιθώριο για οργάνωση και υπευθυνοποίηση. (Διαβάστε σχετικά στο efiveia.gr : “Ναι στην ενθάρρυνση, όχι στην πίεση“, ” Ο γιος μου έχει αρνητική διάθεση απέναντι στο σχολείο“)

Όσο για το αν θα ήταν ανοιχτή να δεχθεί την υποστήριξη του θεραπευτή, είναι πιθανό να μην το θέτετε στην παρούσα φάση ως ζήτημα με τον σωστό τρόπο και λόγω των δικών σας συναισθημάτων και λόγω του κλίματος στη μεταξύ σας επικοινωνία. Πιστεύω ότι η δική σας σχέση με τον θεραπευτή θα σας δώσει την κατάλληλη “γλώσσα”  για να προσεγγίσετε το παιδί σας ως προς αυτό το θέμα.

Σας προτείνω αρχικά να συζητήσετε με την κόρη σας την δική σας επίσκεψη στον θεραπευτή και να της εκθέσετε ειλικρινά το κίνητρό σας για βελτίωση της μεταξύ σας σχέσης και επικοινωνίας. Δείξτε με άλλα λόγια μέσα από τη στάση σας, ότι δεν είναι ένδειξη αδυναμίας το να αναζητάμε βοήθεια και υποστήριξη για τη διαχείριση των συναισθημάτων μας και τη βελτίωση της επικοινωνίας μας και η κόρη σας θα λάβει το μήνυμά σας.

Αν την απασχολεί ότι δεν κάνει εύκολα φίλους, και αν αυτό είναι κάτι που θα ήθελε να αλλάξει, βοηθήστε την να το εκφράσει ως αίτημα. Η σχέση με τον θεραπευτή ενδυναμώνει τους εφήβους γιατί τους δίνει το περιθώριο να αναλάβουν οι ίδιοι τις δυσκολίες τους. Αυτό μπορείτε να βοηθήσετε την κόρη σας να το φανταστεί, αντί να φαντάζεται ότι χρειάζεται ψυχολόγο επειδή “κάτι δεν πάει καλά”.

Το πρώτο μήνυμα είναι: “Συνειδητοποιώ τις δυσκολίες μου και τις ανάγκες μου για αλλαγή και κάνω τα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ένα από τα βήματα αυτά είναι και η αναζήτηση του θεραπευτή που θα με κατευθύνει και θα με υποστηρίξει. “

Το δεύτερο μήνυμα είναι: “Όλοι γύρω μου, μου δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με το ποια είμαι και ότι  χρειάζομαι ψυχολόγο για να διορθώσω τα πράγματα.”

Όπως αντιλαμβάνεστε, είναι το πρώτο μήνυμα που δημιουργεί την επιθυμία να αναζητήσει κανείς βοήθεια και που δημιουργεί ακόμα την αισιοδοξία ότι μπορεί να νιώσει καλύτερα κάνοντας τις επιλογές που του ταιριάζουν.

Διαχωρίστε λοιπόν τα ζητήματα:  δικά σας συναισθήματα, αδυναμίες και δυνατότητες της κόρης σας, διαχείριση της σχολικής ζωής, διαχείριση της κοινωνικής ζωής, αποκατάσταση της επικοινωνίας, αποκατάσταση του θετικού αισθήματος για τον εαυτό. Αυτό πιστεύω ότι θα βοηθήσει να διαχειριστείτε τις δυσκολίες σας πιο αποτελεσματικά και να χαρείτε τη σχέση με το παιδί σας που τώρα φιλτράρεται από αγωνία και ενοχές.