Δημιουργός των παιδικών & εφηβικών ημερολογίων
προσωπικής ανάπτυξης και θετικής σκέψης “Το κυνήγι της Ευτυχίας”
- Ποια είναι τελικά τα αποτελέσματα της υπερβολικής χρήσης του ίντερνετ κατά την εφηβεία; - 2 Μαΐου 2024
- Προκλητική συμπεριφορά και ασέβεια στην εφηβεία - 18 Απριλίου 2024
- Σχολική βία: πώς θα αναγνωρίσουμε ότι κάτι συμβαίνει στο παιδί μας; - 2 Απριλίου 2024
Γράφει στο efiveia.gr η Κλινική Ψυχολόγος Νικολέττα Γεωργίου
Ο εξοστρακισμός (ή οστρακισμός) άρχισε να εφαρμόζεται στην αρχαία Αθήνα από τον 6ο αιώνα π.Χ. ως θεσμός της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Η διαδικασία του προέβλεπε ψηφοφορία (πάνω σε όστρακα) για τη δεκαετή απομάκρυνση από την πόλη εκείνου του πολίτη που θεωρούνταν από τους περισσότερους ψηφοφόρους επικίνδυνος για το δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτόν τον όρο χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα για να περιγράψουμε την απόφαση των μελών μιας ομάδας (μιας παρέας, μιας οικογένειας, μιας σχολικής τάξης κ.λπ.) να αποκλείσει ένα μέλος της. Αυτό, δυστυχώς, συμβαίνει αρκετά συχνά στις εφηβικές παρέες και δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαφορετική μορφή bullying. Τα αποτελέσματα για το θύμα, βέβαια, δεν διαφέρουν και πολύ από τα αποτελέσματα οποιασδήποτε άλλης μορφής bullying: συναισθηματική δυσφορία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μελαγχολία, άγχος, απομόνωση, μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση, δυσκολία συγκέντρωσης κ.λπ.
Δυστυχώς, πρόκειται για άλλη μία από εκείνες τις περιπτώσεις που δεν μπορούμε να προστατεύσουμε απόλυτα τα παιδιά μας, ούτε μπορούμε να λύσουμε ως δια μαγείας το πρόβλημα “αναγκάζοντας” την παρέα να τα συμπεριλάβει και – μεταξύ μας – δεν είμαι σίγουρη ότι θέλουμε κιόλας. Στην ηλικία μας πλέον ξέρουμε ότι οι αληθινοί φίλοι, οι καλοί φίλοι, έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και το να σε πληγώνουν ή να σε βλάπτουν με οποιοδήποτε τρόπο δεν είναι ανάμεσα σ’ αυτά.
Από την άλλη μιλάμε για ανώριμα εφηβάκια που σε λίγες μέρες μπορεί να έχουν αλλάξει εντελώς στάση και συμπεριφορά, ξεχνώντας ό,τι τα οδήγησε σε αυτήν την απόφαση. Το θέμα, πάντως, παραμένει: τα παιδιά-θύματα του εξοστρακισμού, σε μια ηλικία που οι συνομήλικοι και οι παρέες βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας των αναγκών και επιθυμιών τους, χρειάζονται υποστήριξη και πλαισίωση προκειμένου να ανταπεξέλθουν σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση και να μην τραυματιστούν ανεπανόρθωτα.
Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε αν το παιδί μας βρεθεί σε αυτή τη θέση;
Επικυρώστε το συναίσθημα
Ακούστε με προσοχή και ενσυναίσθηση το παιδί. Επαναλάβετε πολλές φορές ότι κατανοείτε πώς αισθάνεται, ότι έχει κάθε δίκιο να αισθάνεται έτσι και ότι θα είστε κοντά του σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση που περνάει. Θα σας κάνει εντύπωση το πόσο ανακουφιστικά λειτουργεί η αποδοχή και η επιβεβαίωση ότι αυτό που αισθανόμαστε είναι λογικό και δικαιολογημένο. Προσπαθήστε να μην παρασυρθείτε σε υποθέσεις που μπορεί να παρερμηνευτούν και να οδηγήσουν το παιδί σε λανθασμένα συμπεράσματα όπως π.χ. ότι φταίει, ότι έκανε κάτι που οδήγησε σε αυτή την κατάσταση ή ότι έπρεπε να προσπαθήσει περισσότερο για να γίνει αρεστό.
Από την άλλη, διερευνήστε τι ακριβώς έχει συμβεί και προσπαθήστε να διαχωρίσετε τα περιστατικά εξοστρακισμού από άλλα, που δεν έχουν την πρόθεση να βλάψουν κάποιο παιδί. Π.χ. το να μην προσκληθεί ένα μέρος της τάξης ή και της παρέας σε κάποιο πάρτι μπορεί να οφείλεται σε περιορισμούς ατόμων, χωρητικότητας ή οικονομικής δυνατότητας. Αυτό δεν είναι εξοστρακισμός, όσο δυσάρεστο κι αν είναι για τα παιδιά που δεν προσκλήθηκαν. Εξηγήστε στο παιδί τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην πρόθεση για να βλάψουμε κάποιον και στην αναγκαστική επιλογή ατόμων λόγω κάποιων περιορισμών ή καταστάσεων.
Ενδυναμώστε το παιδί
Εξηγήστε πως κανείς μας δεν έχει έλεγχο πάνω στα λόγια και τη συμπεριφορά των άλλων, έχει όμως απόλυτο έλεγχο στις δικές του αντιδράσεις σε ό,τι πουν ή κάνουν οι άλλοι. Προσπαθήστε να βρείτε και να επεξεργαστείτε ιδέες αντιμετώπισης της συγκεκριμένης κατάστασης έτσι ώστε να ξεπεραστεί, σιγά σιγά, η στενοχώρια και ο πόνος που έχει προκληθεί. Ο στόχος μας είναι να καθοδηγήσουμε το παιδί έτσι ώστε να μην αισθάνεται απλώς ανήμπορο απέναντι στα γεγονότα αλλά να περάσει στο επόμενο βήμα, αυτό της διαχείρισης (π.χ. στρέφοντας την προσοχή και την ενέργειά του σε άλλες παρέες, αλλάζοντας θέση στην τάξη για να αισθάνεται πιο άνετα, μιλώντας σε κάποιον ειδικό για το θέμα κ.λπ.). Όσο άδικο και σκληρό κι αν είναι αυτό που συμβαίνει, δε θέλουμε και δεν πρέπει το παιδί να παραμείνει στο ρόλο του θύματος για μεγάλο διάστημα, ενσωματώνοντάς τον στην ταυτότητα που δημιουργείται.
Το κρίσιμο ερώτημα: να αναλάβουμε δράση ή όχι;
Αξιολογήστε την κάθε περίπτωση ξεχωριστά αλλά πρώτα απ’ όλα μιλήστε με το παιδί σας. Βρίσκεται ήδη στη θέση του θύματος μιας κατάστασης, σε καμία περίπτωση δε θέλουμε να αισθανθεί για δεύτερη φορά θύμα της διάθεσής μας να βοηθήσουμε, να υπερασπιστούμε ή “να βάλουμε στη θέση του” οποιονδήποτε. Αν το παιδί σάς ζητήσει να μην εμπλακείτε με οποιοδήποτε τρόπο, θα πρέπει να το σεβαστείτε, υπογραμμίζοντας έτσι την εμπιστοσύνη σας προς αυτό και ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και το αίσθημα αυτονομίας του σε μια περίοδο που το χρειάζεται. Παρακολουθήστε, βέβαια, στενά τις εξελίξεις, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του παιδιού και επαναξιολογήστε την πιθανή ανάμειξή σας αν τα πράγματα δε δείχνουν να βελτιώνονται ή να ξεπερνιούνται. Σε αυτήν την περίπτωση και πάντα σε συνεννόηση με το παιδί, μπορείτε να απευθυνθείτε στο σχολείο ή στους γονείς των παιδιών με τα οποία δημιουργήθηκε το πρόβλημα, πάντα σε ήρεμους τόνους και με διάθεση συνεργασίας για τη βέλτιστη διαχείριση της κατάστασης. Αποφύγετε να έρθετε σε επαφή ή – ακόμα χειρότερα – σε αντιπαράθεση με τους ίδιους τους εφήβους αφού υπάρχουν λίγες πιθανότητες να ανταποκριθούν καλά σε κάποιον ενήλικα που τους επιπλήττει και ίσως βρεθείτε τελικά στη θέση του κατηγορούμενου από τους δικούς τους γονείς.
Ενθαρρύνετε – πάντα, όχι μόνο τώρα – την κοινωνικοποίηση
Τα παιδιά που έχουν περισσότερες από μία παρέες (π.χ. την παρέα του σχολείου αλλά και τα παιδιά από την ομάδα μπάσκετ ή τους φίλους από την κατασκήνωση που διατηρούν – όσο γίνεται – επαφή και τον χειμώνα ή τα παιδιά από τη γειτονιά) μπορούν να ανταπεξέλθουν καλύτερα σε μια τέτοια κατάσταση αφού, όσο δυσάρεστη κι αν είναι, δε θα σημαίνει την πλήρη απομόνωσή τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να υποστηρίζουμε και να ενθαρρύνουμε την κοινωνικοποίηση των παιδιών που λειτουργεί θετικά στο σύνολο στην ψυχοσυναισθηματικής τους ανάπτυξης και δημιουργεί μια δικλείδα ασφαλείας σε περιπτώσεις διαπροσωπικών δυσκολιών, όπως η περίπτωση του εξοστρακισμού.
Οι εξωσχολικές δραστηριότητες (π.χ. αθλητισμός, χορός, μουσική, σκάκι, πληροφορική, προσκοπισμός κ.λπ.) εκτός από εκτόνωση και ξεκούραση από τη ρουτίνα του σχολείου, προσφέρουν μια άριστη ευκαιρία για κοινωνικοποίηση μέσα σε ένα πλαίσιο όπου τα παιδιά ήδη έχουν κάτι κοινό, τη δραστηριότητα που έχουν επιλέξει. Ακόμα, μέσα από αυτήν τη διαδικασία ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και η δημιουργικότητα των παιδιών, βελτιώνονται οι κοινωνικές τους δεξιότητες και μειώνεται ο χρόνος χρήσης Η.Υ. και ίντερνετ.
Θα θέλαμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από οτιδήποτε τα πληγώνει, τα πιέζει, τα απογοητεύει… Αυτό δε γίνεται, νομίζω ότι όλοι το αντιλαμβανόμαστε σχετικά νωρίς στο ταξίδι που λέγεται “γονεϊκότητα”. Ας κάνουμε, όμως, ό,τι μπορούμε για να τα υποστηρίξουμε και να μετατρέψουμε τις δυσκολίες που θα συναντήσουν σε μαθήματα ζωής που θα φανούν χρήσιμα στην πορεία τους που μόλις αρχίζει!