Σχολικές εξετάσεις: Τι χρειάζονται οι έφηβοι από τους γονείς τους

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Συχνά η περίοδος των προαγωγικών εξετάσεων του σχολείου φέρνει τις οικογένειες σε καταστάσεις δύσκολες και συγκρουσιακές.

Σε προηγούμενα άρθρα μου στο efiveia.gr μπορείτε να ενημερωθείτε για ζητήματα που σχετίζονται με τη στάση και το κίνητρο των εφήβων για το σχολείο, την αποτελεσματική διαχείριση του άγχους και τις επιπτώσεις της ψυχολογικής πίεσης για σχολικές επιδόσεις:

• Οι έφηβοι στο Γυμνάσιο: Πρώτη φορά εξετάσεις. Πώς θα τους βοηθήσουμε να ανταποκριθούν;
• Άγχος στην εφηβεία. Εχθρός ή σύμμαχος;
• Άγχος εξετάσεων και κρίσεις πανικού: Πώς θα βοηθήσουμε τον έφηβο;
• Σχολικές εξετάσεις: Πώς θα βοηθήσουμε τον έφηβο να διαχειριστεί το άγχος του;
• Ναι στην ενθάρρυνση, όχι στην πίεση!
• Δε θέλω η κόρη μου να χαραμίσει το μέλλον της…
• Ο γιος μου έχει αρνητική διάθεση απέναντι στο σχολείο…
• “Η κόρη μου αδιαφορεί εντελώς για το σχολείο”

Μπορείτε επίσης να μοιραστείτε το σκεπτικό μου για τις επιδόσεις των εφήβων στις Πανελλήνιες εξετάσεις:

• Πανελλήνιες εξετάσεις: Οδηγίες προς γονείς
• Πανελλήνιες εξετάσεις: Οδηγίες προς υποψήφιους
• Αποτυχία στις Πανελλήνιες εξετάσεις: Η επόμενη μέρα

Ας δούμε μαζί στο σημερινό μου άρθρο πώς μπορείτε να φροντίσετε το παιδί σας στην περίοδο των εξετάσεων μέσα από τη φροντίδα της σχέσης σας και του οικογενειακού κλίματος.

Αν το παιδί σας έχει αυξημένο άγχος, φροντίστε να είστε δίπλα του, αλλά να μην εστιάζετε στο άγχος με τρόπους που το συντηρούν και το διογκώνουν. Δώστε το περιθώριο στο παιδί σας να μοιραστεί το άγχος του και επαναφέρετε εσείς μια συναισθηματική ισορροπία μέσα από την εκλογίκευση, την αποστασιοποίηση και την αλλαγή οπτικής για το νόημα των σχολικών εξετάσεων. Οι σχολικές εξετάσεις αξιολογούν με ένα νούμερο την επίδοση του παιδιού στα σχολικά αντικείμενα. Αυτό δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα τις κλίσεις και τις ικανότητες του παιδιού σας. Περιορίστε λοιπόν τη σημασία τους στο σχολικό πλαίσιο και τις απαιτήσεις του. Ξεκαθαρίστε τα ζητούμενα από τη σχολική πορεία του παιδιού σας και διαχωρίστε τα ζητούμενα για το παρόν από τα ζητούμενα για το μέλλον της ζωής του γενικότερα. Αν το παιδί σας δεν έχει κίνητρο για το σχολείο, προσπαθήστε μαζί του να εντοπίσετε το υπόβαθρο της έλλειψης κινήτρου.

Προσπαθήστε να εντοπίσετε τις πηγές του δικού σας άγχους για τις σχολικές επιδόσεις του παιδιού σας και να εντοπίσετε το σκεπτικό που καθοδηγεί τη συναισθηματική σας αντίδραση.

Προσπαθήστε να εντοπίσετε τις προσδοκίες σας και το αν οι προσδοκίες σας τοποθετούν τις σχολικές εξετάσεις σε ένα πλαίσιο πολύ ευρύτερο από αυτό του σχολείου, σε ένα πλαίσιο που αφορά την «επιτυχία» ή την «αποτυχία» στην ζωή.

Δώστε έμφαση στη συνολικότερη στάση του παιδιού σας απέναντι στο σχολείο και στα κίνητρά του για μάθηση. Ειδικά στις μικρές τάξεις του Γυμνασίου, όταν το σχολείο δεν έχει ακόμα αποκτήσει τον χρησιμοθηρικό χαρακτήρα που αποκτά στα χρόνια του Λυκείου, δοκιμάστε να χρησιμοποιήσετε τη συνθήκη των εξετάσεων ως ευκαιρία για μια ρεαλιστική εκτίμηση των δυνατοτήτων και των περιορισμών του παιδιού σας, μια ρεαλιστική εκτίμηση του μαθησιακού του προφίλ και των παραγόντων που θα συνέβαλλαν θετικά στην αξιοποίηση του δυναμικού του.

Το ζητούμενο των σχολικών εξετάσεων, δεν είναι η μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση, όσο και αν το εκπαιδευτικό μας σύστημα ενισχύει αυτού του είδους τη λογική.

Το ζητούμενο κατά τη γνώμη μου είναι να λειτουργήσουν οι εξετάσεις ως μια ευκαιρία για εκτίμηση των αδυναμιών σε συγκεκριμένα αντικείμενα και για αλλαγή κρίσιμων παραγόντων όπως χρειάζεται, ώστε να καλυφθούν τα κενά, να αντιμετωπιστούν οι αδυναμίες του μαθητή και να ενισχυθούν τα δυνατά του σημεία.

Το κυριότερο όμως ζητούμενο είναι η εκπαίδευση των εφήβων σε δεξιότητες αυτορρύθμισης. (Διαβάστε σχετικά στο efiveia.gr : «Η σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης στην εφηβεία») Αν υποθέσουμε ότι η εφηβεία αποτελεί μια σταδιακή μετάβαση προς την ενήλικη ζωή, θα πρέπει να εντοπίσουμε τους παράγοντες που- αν ενισχυθούν κατάλληλα από το περιβάλλον του εφήβου – θα οδηγήσουν σταδιακά στη δυνατότητα του ατόμου να διαχειρίζεται μόνο του τις προκλήσεις της ζωής και φυσικά να αναζητά με δική του πρωτοβουλία την υποστήριξη και την βοήθεια όταν κρίνει ότι το χρειάζεται προκειμένου να ανταπεξέλθει.

Τι σημαίνει η περίοδος των εξετάσεων για τα παιδιά και τις οικογένειές τους; Σημαίνει το κλείσιμο μιας σχολικής χρονιάς και την εκτίμηση του επόμενου βήματος στην εκπαιδευτική πορεία του παιδιού.

Τι χρειάζεται να κάνετε την περίοδο των σχολικών εξετάσεων προκειμένου να υποστηρίξετε το παιδί σας με τον κατάλληλο τρόπο;

Εξασφαλίστε μια ήρεμη οικογενειακή ατμόσφαιρα απαλλαγμένη από «γκρίνιες» και συγκρούσεις. Αναφέρομαι στη διάσταση της «γκρίνιας» γιατί αποτελεί έναν σημαντικό επιβαρυντικό παράγοντα και για τις οικογενειακές σχέσεις και κατ’ επέκταση για τις σχολικές επιδόσεις. Λέγοντας «γκρίνια», εννοώ τα επαναλαμβανόμενα πρότυπα στην επικοινωνία που χαρακτηρίζονται από οδηγίες και κριτική.

Μην επαναλαμβάνετε οδηγίες λοιπόν. Σκεφτείτε το είδος της επικοινωνίας που επιτρέπει το να δίνει κάποιος οδηγίες στον άλλο. Σκεφτείτε και το είδος της επικοινωνίας που δεν επιτρέπει οδηγίες, αλλά προτάσεις. Αν συλλαμβάνετε τον εαυτό σας να δίνει οδηγίες, φροντίστε να μετατρέψετε την οδηγία σε πρόταση. Η προϋπόθεση για να είστε σε θέση να κάνετε προτάσεις στο παιδί σας, και για να είναι σε θέση το παιδί σας να τις λάβει υπόψη του, είναι η μεταξύ σας σύνδεση.  Προτείνετε κατάλληλους τρόπους οργάνωσης και διαχείρισης του χρόνου, μην προσπαθείτε όμως να επιβάλλετε την άποψή σας όσο και αν τη θεωρείτε σωστή.

Αν το παιδί σας έχει δυσκολία στην οργάνωση και την διαχείριση του χρόνου, αυτό είναι ένα ζήτημα προς επίλυση. Η επίλυση όμως δεν θα πρέπει να περνά σε καμία περίπτωση μέσα από αναμέτρηση δυνάμεων μεταξύ σας. Η επίλυση θα προκύψει μέσα από επίγνωση του ίδιου του εφήβου για τις δυσκολίες του και μέσα από τη δική σας κατάλληλη θέση, εκεί που ο ίδιος σας χρειάζεται και όχι εκεί που εσείς πιστεύετε ότι πρέπει να βρίσκεστε. Το πού θεωρείτε ότι οφείλετε να βρίσκεστε, είναι πιθανό να καθορίζεται από το αυξημένο άγχος σας, τόσο για τις σχολικές επιδόσεις του παιδιού σας, όσο και για την επάρκεια στον ρόλο σας.

Δε χρειάζεται να βρίσκεστε ένα βήμα μπροστά προκειμένου να προλάβετε κάποια επικείμενη καταστροφή. Χρειάζεται να είστε δίπλα στον έφηβο, σε αρκετή απόσταση όμως, ώστε να μπορείτε να δώσετε μια διαφορετική οπτική. Το ζητούμενο δεν είναι ούτε να ανακυκλώνετε με αδιέξοδο τρόπο επιχειρήματα που εστιάζουν στις αδυναμίες του εφήβου, ούτε να πιέσετε τον έφηβο να διαβάσει στον κατάλληλο χρόνο με τον κατάλληλο τρόπο. Το ζητούμενο είναι να μπορέσετε να βρείτε την ισορροπία μεταξύ κατάλληλης εποπτείας και δημιουργίας χώρου για την ανάδυση των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων από τον ίδιο τον έφηβο. Με την εποπτεία και την κατάλληλη παρέμβασή σας, θα τον βοηθήσετε να μάθει να οργανώνει και να διαχειρίζεται τον χρόνο του και να βρίσκει ο ίδιος αποτελεσματικές στρατηγικές μελέτης.

Αφήστε λοιπόν τους μικρότερους εφήβους -τους μαθητές του Γυμνασίου- να υποστούν ολοκληρωτικά τις φυσικές συνέπειες των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν. Αν δε διαχειριστούν σωστά τον χρόνο τους, δε θα προλάβουν να ολοκληρώσουν την προετοιμασία που χρειάζεται. Μέσα από την εμπειρία διαπιστώνει κανείς τις ελλείψεις του. Μέσα από την εμπειρία, και όχι μέσα από υποδείξεις τρίτων, πειραματίζεται κανείς με πιθανές λύσεις των δυσκολιών του. Μέρος της εμπειρίας του παιδιού σας θα είναι και ο δικός σας υποστηρικτικός ρόλος, αν η σχέση σας επιτρέπει στον/στην έφηβο να σας νιώθει ως συμμάχους σε μια πρόκληση που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί. Όταν αναφέρομαι σε φυσικές συνέπειες, δεν υπονοώ φυσικά έναν τιμωρητικό τρόπο προσέγγισης των δυσκολιών των εφήβων. Αντίθετα, εννοώ ότι επιτρέποντας στο παιδί σας να υποστεί τις συνέπειες, το βοηθάτε να δημιουργήσει τις συνθήκες για την επίλυση των δυσκολιών του. Και το βοηθάτε επίσης να υιοθετήσει πρωτοβουλίες που θα διαμορφώσουν μια αποτελεσματική σχέση με το σχολείο στα χρόνια του Λυκείου.

Η «γκρίνια» συνήθως συνδυάζεται με κριτική, γιατί οι απαιτήσεις που εκφράζονται μέσα από την αδιέξοδη επανάληψη, εστιάζουν σε αυτό που θεωρούμε ότι ο άλλος δεν κάνει «σωστά» και ότι θα έπρεπε να κάνει διαφορετικά. Η κριτική επίσης συχνά συνδυάζεται με χαρακτηρισμούς που αναφέρονται με γενικό τρόπο στην προσωπικότητα του εφήβου και λειτουργούν ως «ταμπέλες» που εστιάζουν σε αυτό που οι γονείς θεωρούν αδυναμία ή σε αυτό που δεν μπορούν οι ίδιοι να αποδεχθούν ως στοιχείο του παιδιού τους. Θα σας υπενθυμίσω ότι η κριτική λειτουργεί αντίστροφα από το αναμενόμενο γιατί μας επιστρέφει επίσης ως κριτική.

Σκεφτείτε την κριτική με γενικότερους όρους, ως επιθετικότητα. Η κριτική είναι μια μορφή επιθετικότητας. Πώς επιστρέφει σε εμάς η επιθετικότητα στο πλαίσιο οποιασδήποτε σχέσης μας αφορά; Η επιθετικότητα επιστρέφει πάντοτε ως επιθετικότητα, είτε με ενεργητικό τρόπο που φαίνεται, είτε με παθητικό τρόπο που συγκαλύπτεται και δεν φαίνεται. Το παιδί που υφίσταται κριτική, θα αμυνθεί και θα επιτεθεί γιατί θα στενοχωρηθεί, θα ματαιωθεί και θα θυμώσει. Φαντάζομαι ότι δε θεωρείτε αυτό τον συνδυασμό συναισθημάτων κατάλληλο για επαρκή ανταπόκριση στις υποχρεώσεις του σχολείου.

Αν πιστεύετε ότι η αναφορά μου στο συναίσθημα είναι τυχαία ή άσχετη προς το θέμα των εξετάσεων, εδώ ακριβώς είναι που θα χρειαστεί να επιστήσω την προσοχή σας. Το συναίσθημα είναι το υπόβαθρο για οποιαδήποτε κατάσταση αφορά τους ανθρώπους.

Το κίνητρο του παιδιού σας για το σχολείο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον συναισθηματικό του κόσμο. Εξαρτάται από το συναίσθημά του για τον εαυτό του και από τα συναισθήματά του για τη μεταξύ σας σχέση και από τον συνδυασμό μεταξύ τους. Και αν θέλαμε να σχηματοποιήσουμε τα πράγματα, θα λέγαμε ότι: Θετικό συναίσθημα οδηγεί σε θετική ανταπόκριση. Αρνητικό συναίσθημα συμβάλλει σε αρνητική ανταπόκριση. Άρα, επενδύοντας στον συναισθηματικό κόσμο της οικογένειάς σας, επενδύετε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στη σχέση του παιδιού σας με το σχολείο και στην ανταπόκρισή του σε υποχρεώσεις.

Αν συλλαμβάνετε τον εαυτό σας να κάνει κριτική, παρατηρήστε προσεκτικά το λεξιλόγιο και τις εκφράσεις και ακόμα και το βλέμμα και τη στάση του σώματός σας. Δοκιμάστε να αλλάξετε την κριτική και να τη μετατρέψετε σε ερώτηση. Μια ερώτηση μπορεί να ανοίξει μια διαφορετική οπτική για αυτοεπίγνωση στο παιδί σας. Μέσα από τις ερωτήσεις σας -στις οποίες όμως θα πρέπει να προσέξετε να μην εμπεριέχεται ειρωνεία, υποτίμηση και έλλειμμα αποδοχής του παιδιού σας άνευ όρων – θα οδηγήσετε το παιδί σας να θέσει και το ίδιο ερωτήματα για ζητήματα της ζωής του και της θέση του στον κόσμο. Να θέσει, με άλλα λόγια, ερωτήματα που το αφορούν και να βρει το ίδιο απαντήσεις μέσα από μια συνεργατική σχέση μαζί σας. Όχι μέσα από αυταρχικές πρακτικές που θα το οδηγήσουν σε κλείσιμο και αμυντική θέση και στάση ζωής και απέναντί σας και γενικότερα.

Κλείνοντας, θα σας προτείνω να απομακρυνθείτε από το ερώτημα: «πώς θα τα πάει καλά στις εξετάσεις του σχολείου το παιδί μου;», και να επικεντρωθείτε σε ένα γενικότερο ερώτημα: «πώς θα βοηθήσω το παιδί μου να αποκτήσει σταδιακά τις δεξιότητες που θα του επιτρέπουν να διαχειρίζεται με αποτελεσματικό τρόπο τις απαιτήσεις της ζωής του;»

Δοκιμάστε αυτό το «κόλπο» που σας προτείνω. Βαθμολογήστε τον εαυτό σας σε μία κλίμακα από το 1 ως το 10 στις παρακάτω τρεις προτάσεις:

«Αν το παιδί μου δεν έχει υψηλή βαθμολογία στο σχολείο, αυτό σημαίνει ότι δεν είμαι καλός γονέας»

«Αν δεν πιέζω το παιδί μου να διαβάζει και να έχει μια καλή βαθμολογία στο σχολείο, τότε θα γίνει «τεμπέλης» στην ενήλικη ζωή του»

«Αν το παιδί μου δεν έχει καλούς βαθμούς στο Γυμνάσιο/Λύκειο, δεν θα μπορέσει να σπουδάσει και έτσι δεν θα μπορεί να έχει μια καλή ζωή ως ενήλικας»

Θα μου επιτρέψετε να κάνω τώρα μια σχετική υπόθεση: Όσο πιο κοντά στο 10 βρίσκεται η βαθμολογία που δίνετε, τόσο η θέση σας απέναντι στις σχολικές υποχρεώσεις του παιδιού σας εκλαμβάνεται από το ίδιο ως «πιεστική» και τόσο πιο συγκρουσιακή είναι η ατμόσφαιρα στο σπίτι σας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο των εξετάσεων. Προσοχή λοιπόν στο συναισθηματικό υπόβαθρο και στο είδος της σχέσης που διαμορφώνεται μέσα από το υπόβαθρο αυτό.

Θα υποθέσω επίσης ότι όσο μεγαλύτερη βαθμολογία δίνετε, τόσο δυσκολότερο σας είναι να τοποθετήσετε το ζήτημα των εξετάσεων σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.

Ελπίζω μέσα από τις προτάσεις μου να διαμορφώσετε μια πιο ευέλικτη οπτική – αν θεωρείτε ότι χρειάζεται – προκειμένου εσείς και το παιδί σας να απαλλαγείτε από ανώφελο άγχος και να επικεντρωθείτε σε αξίες ζωής που θα ορίσετε από κοινού.