- “Με αγχώνει πολύ η πιθανότητα να συνάψει ερωτική επαφή ο γιος μου με κορίτσι” - 15 Ιουλίου 2024
- “H κόρη μου με ανησυχεί επειδή γράφει στις φίλες της πολλά ψέματα σαν να θέλει να την λυπούνται” - 18 Ιουνίου 2024
- “Το αγόρι της κόρης μου είχε ένα τροχαίο και κατέληξε…” - 10 Απριλίου 2024
Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου
Όπως σας υποσχέθηκα στο προηγούμενο άρθρο μου για τις ανασφάλειες των εφήβων, θα επικεντρώσω σήμερα ειδικά στο ζήτημα της κοινωνικής ανασφάλειας που είναι αρκετά συχνό στα χρόνια της εφηβείας.
Η κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών χαρακτηρίζεται από ευρεία γκάμα ατομικών διαφορών που σχετίζονται τόσο με περιβαλλοντικούς, όσο και με ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες. Άλλα παιδιά είναι πιο εσωστρεφή και ανοίγονται πιο δύσκολα σε κοινωνικές επαφές, ενώ άλλα παιδιά είναι πιο ανοιχτά στις συναναστροφές και τις αντιμετωπίζουν με μικρότερο βαθμό συστολής. Ο ρόλος της οικογένειας είναι να πλαισιώνει το περιβάλλον του παιδιού με ευκαιρίες που να το βοηθούν να ανοιχτεί κοινωνικά, να το κατευθύνει ως προς τη διαχείριση του κοινωνικού του άγχους και να το υποστηρίζει στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης ώστε να προσεγγίζει τις σχέσεις μέσα από αίσθημα ισοτιμίας προς τους άλλους. Τόσο για τα πιο διστακτικά, όσο και για τα πιο κοινωνικά παιδιά, ο ρόλος της οικογένειας είναι να παρέχει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα ανοίγματα των παιδιών να είναι ασφαλή.
Από τα χρόνια της προεφηβείας αποκτά μεγάλη σπουδαιότητα για τα παιδιά η εικόνα. Αυτή η επικέντρωση στην εικόνα μπορεί να δημιουργεί ανασφάλειες για την κοινωνική επάρκεια. Έτσι, οι νεαροί έφηβοι μπορεί να αναρωτιούνται αν είναι αποδεκτοί, αν μπορούν να ενταχθούν στις ομάδες των συνομηλίκων που είναι πιο δημοφιλείς ή που οι ίδιοι επιλέγουν για κάποια χαρακτηριστικά τους που τους φαίνονται ελκυστικά. Μπορεί ακόμα να αισθάνονται αμηχανία, συστολή και τρακ σε κοινωνικές συναναστροφές, ιδιαίτερα αν αυτές περιλαμβάνουν νέες γνωριμίες ή ανταπόκριση σε νέους κοινωνικούς ρόλους. Ο έφηβος έχει άγχος μήπως με κάποιο τρόπο ντροπιαστεί. Φοβάται μήπως πει ή κάνει κάτι που θα τον εκθέσει στα μάτια των άλλων, που θα έχει ως αποτέλεσμα να τον εκλάβουν ως λιγότερο έξυπνο ή λιγότερο cool.
Ως γονείς οφείλουμε να είμαστε αρκετά κοντά στα παιδιά μας ώστε να εντοπίζουμε και να βοηθάμε και τα ίδια να αναγνωρίζουν τι πυροδοτεί την κοινωνική τους ανασφάλεια. Ας μην ξεχνάμε ότι οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν μαθησιακή διεργασία που αναπτύσσεται από τα πρώτα παιδικά χρόνια. Έτσι, αν είμαστε αρκετά ενήμεροι και εμείς και το παιδί από μικρή ηλικία για τους παράγοντες που το κάνουν τα αισθάνεται άβολα σε κοινωνικές συναναστροφές, αυτό σημαίνει ότι φτάνοντας στην εφηβεία έχει ήδη εξασκηθεί στο να διαχειρίζεται τις δυσκολίες του. Είναι σημαντικό για το παιδί και τον έφηβο να θέτει ρεαλιστικές προσδοκίες στον εαυτό του. Να γνωρίζει και να αποδέχεται το γεγονός ότι κανένας δεν μπορεί να είναι το ίδιο άνετος σε όλες τις καταστάσεις, σε όλες τις κοινωνικές συναναστροφές και σε όλα τα περιβάλλοντα.
Με άλλα λόγια, αν το παιδί μας θέτει ως στόχο την εξάλειψη του αισθήματος ανασφάλειας, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να υφίσταται πίεση ώστε να ανταποκριθεί σε κάτι το ανέφικτο. Οπότε οφείλουμε να κατευθύνουμε το παιδί μας από μικρή ηλικία στην αποδοχή ενός βαθμού ανασφάλειας ως φυσιολογικής ανθρώπινης κατάστασης. Είναι σημαντικό για τον έφηβο να μην πιστεύει ότι οφείλει να είναι υπερήρωας ούτε βέβαια να εκλαμβάνει τους άλλους ανθρώπους ως υπερήρωες. Είναι σημαντικό να έχουμε εισάγει τον έφηβο από μικρή ηλικία σε έναν θετικό διάλογο με τον εαυτό του που να περιλαμβάνει και την αποδοχή των δυσκολιών του και την ρεαλιστική εκτίμηση των καταστάσεων. Με άλλα λόγια, ο έφηβος πρέπει να έχει λάβει κι εσωτερικεύσει το μήνυμα ότι όλοι οι άνθρωποι αισθάνονται ανασφάλεια, αδεξιότητα και αμηχανία σε ορισμένες κοινωνικές περιστάσεις. Ότι όλοι οι άνθρωποι μπορεί να αισθανθούν ανασφάλεια ως προς τον ρόλο που απαιτείται σε ορισμένες περιστάσεις και ως προς την στάση και την αποδοχή του περίγυρου. Ότι είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να νιώθει κανείς άβολα σε μια καινούρια κατάσταση ή σε μια καινούρια ομάδα. Αφού αποδεχθεί την ανασφάλεια, το επόμενο βήμα για τον έφηβο είναι να εκτιμήσει αν η ανασφάλειά του είναι τέτοιου είδους και τέτοιου βαθμού που να του στερεί πράγματα και καταστάσεις στις οποίες θα ήθελε να συμμετέχει. Πρέπει να αναρωτηθεί ο έφηβος: «Είμαι τόσο ανασφαλής ώστε να συμβιβάζομαι ως προς τα θέλω μου; Είμαι τόσο ανασφαλής ώστε οι επιλογές μου να καθορίζονται από την ανασφάλειά μου;»
Μπορούμε να βοηθήσουμε τον έφηβο με συγκεκριμένα παραδείγματα, ιδιαίτερα αν παρατηρούμε την αποφυγή της εμπλοκής του σε κάποιες καταστάσεις. Φυσικά η διερεύνηση των λόγων που οδηγούν τον έφηβο σε αποφυγή πρέπει να γίνει διακριτικά και όχι πιεστικά ή ανακριτικά. Πρέπει να γίνει σε ένα πλαίσιο αποδοχής και απουσίας επικριτικής διάθεσης, ώστε να μην αισθανθεί κατηγορούμενος. Ανοίξτε μια συζήτηση που να τον βοηθήσει για παράδειγμα να σκεφτεί γιατί δεν πήγε σε κάποιο πάρτι ή σε κάποια έξοδο που ήταν καλεσμένος, γιατί δεν δοκίμασε να συμμετάσχει σε μια νέα ομάδα μπάσκετ, ή γιατί δεν μίλησε σε κάποια άτομα που τον προσέγγισαν μετά από μια εξωσχολική δραστηριότητα. Βοηθήστε τον να σκεφτεί τι θα είχε κάνει διαφορετικά αν δεν αισθανόταν ανασφάλεια για τον εαυτό του. Να σκεφτεί πώς οι επιλογές του θα ήταν διαφορετικές και να εκτιμήσει πόσο σημαντικά του είναι αυτά που στερεί από τον εαυτό του μέσα από τους περιορισμούς που ο ίδιος επιβάλλει στις επιλογές και την έκφρασή του. Υπενθυμίστε του ότι δεν χρειάζεται να αλλάξει προσωπικότητα προκειμένου να επιλέξει τις σχέσεις, τις συναναστροφές και τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες που ο ίδιος επιθυμεί. Με άλλα λόγια, υπενθυμίστε του ότι μπορεί να είναι ντροπαλός χωρίς να αφήνει όμως αυτό το χαρακτηριστικό του να τον απομονώνει και να του στερεί τις σχέσεις που θα ήθελε να δημιουργήσει. Το ζητούμενο είναι να δουλέψει κανείς τις διάφορες πλευρές της προσωπικότητάς του ώστε να μην τον δυσκολεύουν και να μην τον περιορίζουν. Να τις δουλέψει ώστε να ενσωματωθούν στο σύνολο της προσωπικότητάς του με έναν ισορροπημένο τρόπο και όχι ως κάτι το αρνητικό και ανεπιθύμητο. Σε αυτή τη διεργασία είναι πιθανό ο έφηβος να χρειαστεί την υποστήριξη και την βοήθεια του ειδικού της ψυχικής υγείας.
Συχνά οι έφηβοι φοβούνται την κοινωνική κριτική και την κοινωνική απόρριψη. Αν πλησιάζουν νέες κοινωνικές καταστάσεις με μεγάλο βαθμό ανασφάλειας, τότε είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσουν αυτό που ονομάζουμε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Επειδή δηλαδή δεν ανοίγονται αρκετά οι ίδιοι, δεν δίνουν κίνητρο στους άλλους να τους προσεγγίσουν, οπότε παραμένουν εκτός και αυτό εύκολα μπορεί να το εκλαμβάνουν ως απόρριψη. Μέσα από τη συνεχή επανάληψη αυτού του μοτίβου συμπεριφοράς εδραιώνεται η αυτοεκπληρούμενη προφητεία με αποτέλεσμα ο έφηβος να εσωτερικεύει την εικόνα του εαυτού του ως μη αποδεκτού. Επίσης, αν αισθάνονται μεγάλου βαθμού ανασφάλεια, είναι πιθανό να παρερμηνεύουν τα μηνύματα του περίγυρου και αυτό να οδηγεί σε φαύλο κύκλο παρερμηνείας, απομάκρυνσης, αισθήματος απόρριψης. Μπορεί για παράδειγμα ο έφηβος να υποθέσει ότι μια κουβέντα που γίνεται ψιθυριστά αφορά τον ίδιο, ή ότι ένα έντονο βλέμμα είναι βλέμμα αποδοκιμασίας. Θα πρέπει να μάθει λοιπόν ο έφηβος να μην συσχετίζει τις εκδηλώσεις του περίγυρου με τον εαυτό του και να μπορεί να εκτιμά πότε οι αντιδράσεις των άλλων τον αφορούν ώστε να ανταποκρίνεται σε αυτές όχι μέσα από το πρίσμα του αισθήματος μειονεξίας αλλά μέσα από το πρίσμα της εκπλήρωσης των δικών του επιθυμιών. Αν έχει λόγους δηλαδή να πιστεύει ότι ο περίγυρος τον σχολιάζει με αρνητικό τρόπο, τότε θα πρέπει ο ίδιος να αναζητήσει εξηγήσεις για τη συμπεριφορά των άλλων, να τους προσεγγίσει, να τους εκθέσει με ειλικρίνεια τα συναισθήματά του και να τους παρακινήσει να του εκθέσουν τους λόγους για τους οποίους συμπεριφέρονται με τρόπους που τον φέρνουν σε δύσκολη θέση. Ο έφηβος όμως πρέπει να είναι σε θέση να κρίνει ο ίδιος ποιοι άνθρωποι από τον περίγυρο τον αφορούν και ποιοι δεν τον αφορούν. Αυτή είναι μια διαφοροποίηση κρίσιμης σημασίας γιατί θα οδηγήσει τον έφηβο στην ενήλικη ζωή με τη γνώση ότι μας αφορά πραγματικά μόνο η γνώμη των ανθρώπων με τους οποίους συνδεόμαστε, ενώ η γνώμη του γενικού περίγυρου θα πρέπει να μας αφήνει αδιάφορους.
Σας προτείνω τρία «κόλπα» που μπορεί να είναι χρήσιμα στη διαχείριση της κοινωνικής ανασφάλειας του εφήβου. Μπορείτε λοιπόν να προτείνετε στον έφηβο να ακολουθήσει τις εξής στρατηγικές όταν αντιμετωπίζει μια κοινωνική κατάσταση που του δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια:
- Σκέψου το χειρότερο δυνατό σενάριο. Για παράδειγμα, τι είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί αν κοκκινίσεις όταν κάποιος σου απευθύνει το λόγο; Συζητήστε μαζί του τις πιθανές εκδοχές του σεναρίου για να απομυθοποιήσει τους φόβους του.
- Προσποιήσου ότι έχεις μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και διατήρησε αυτή την προσποίηση μέχρι που να αισθανθείς πραγματικά πιο άνετα. Κάνε κάτι από αυτά που φαντάζεσαι ότι θα έκανες αν δεν αισθανόσουν ανασφαλής.
- Σκέψου ένα δυνατό σου σημείο και χρησιμοποίησέ το σε μια κοινωνική επαφή που σε αγχώνει. Φαντάσου ότι παίζει το αγαπημένο σου τραγούδι μέσα στο μυαλό σου και πες τα λόγια του τραγουδιού από μέσα σου όταν μπαίνεις σε άγνωστο χώρο με άγνωστους ανθρώπους.
Τα παραπάνω «κόλπα» φαίνονται βέβαια απλά, αλλά η επεξεργασία τους απαιτεί την προσεκτική ανταπόκριση στο feedback που μας δίνει ο έφηβος. Με άλλα λόγια, το πιθανότερο είναι τέτοιου είδους στρατηγικές να έχουν το μέγιστο όφελος για τον έφηβο μέσω της παρέμβασης του ψυχολόγου.
Τέλος, αν βλέπετε ότι ο έφηβος δυσκολεύεται υπερβολικά στις κοινωνικές του συναναστροφές, αν είναι αποσυρμένος, αν ταλαιπωρείται από αίσθημα μειονεξίας, τότε καλό θα είναι να αναζητήσετε τη βοήθεια ειδικού ώστε αυτές οι δυσκολίες του να μην καθορίσουν την ταυτότητα και τις επιλογές του τόσο στα χρόνια της εφηβείας, όσο και κατά την ενήλικη ζωή. Ο ειδικός θα βοηθήσει τον έφηβο να μάθει να εντοπίζει τις ανασφάλειές του και τους παράγοντες που τις πυροδοτούν. Θα τον βοηθήσει να αποδεχθεί τις ανασφάλειές του να τις διαφοροποιήσει από το ποιος είναι ο ίδιος. Θα τον βοηθήσει να τις διαχειριστεί δουλεύοντας πάνω στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του ώστε να μην περιορίζει ο ίδιος τον εαυτό του και τις επιλογές του.