Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας στην εφηβεία

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Σε προηγούμενο άρθρο μου, είχα αναπτύξει τις, αναμενόμενες ως ένα βαθμό, ναρκισσιστικές συμπεριφορές των εφήβων που εμπίπτουν στις φυσιολογικές εκδηλώσεις εγωκεντρισμού αυτής της φάσης ζωής.

Πότε όμως οι ναρκισσιστικές εκδηλώσεις περνούν στο φάσμα της παθολογίας;

Όπως σας είχα υποσχεθεί, θα συνεχίσω με την παρουσίαση των συμπτωμάτων της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας.  Θα  σας περιγράψω δηλαδή τι θα πρέπει να παρατηρήσετε έγκαιρα ώστε να παρέχετε στο παιδί σας την υποστήριξη που χρειάζεται.

Όπως έχω ήδη επισημάνει, μια υπερβολική δόση αυτοπεποίθησης στη διάρκεια της εφηβείας μπορεί και να είναι ωφέλιμη, με την προϋπόθεση ότι εντάσσεται στο προφίλ ενός γενικότερα ψυχολογικά υγιούς εφήβου.

Ο έφηβος όμως που εμφανίζει ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, αδυνατεί να δημιουργήσει μια σταθερή εικόνα για τον εαυτό του που να περιλαμβάνει τη ρεαλιστική εκτίμηση των δυνατοτήτων του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ναρκισσιστική διαταραχή είναι η άλλη όψη του αισθήματος κατωτερότητας. Ο έφηβος βιώνει ένα κενό μεταξύ του επιθυμητού/ιδεατού εαυτού και του πραγματικού εαυτού. Για να αμυνθεί απέναντι στο άγχος που του προκαλεί αυτό το κενό, αναπτύσσει ένα μηχανισμό άμυνας μέσω του οποίου διαστρεβλώνεται η εικόνα του εαυτού και δημιουργείται αίσθημα ανωτερότητας. Ως αποτέλεσμα, ο έφηβος νιώθει ότι του αξίζει ειδική μεταχείριση και αντιδρά με θυμό ή ακόμα και με βία όταν εκλαμβάνει τις αντιδράσεις από το περιβάλλον του ως προσβλητικές, όταν δηλαδή δεν αναγνωρίζεται από τους άλλους η υπερβολική σπουδαιότητα που ο ίδιος αποδίδει στον εαυτό του και τις ικανότητές του.

Στις ενδείξεις του παθολογικού ναρκισσισμού ή αλλιώς της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας στην εφηβεία περιλαμβάνονται τα εξής:

Φαντασιώσεις του εφήβου ότι διαθέτει σπάνια ελκυστικότητα και δύναμη.

Υπερβολική έμφαση στα επιτεύγματά του και υπερβολική εκτίμηση των ικανοτήτων του με αποτέλεσμα ο έφηβος να εκφράζει μη ρεαλιστικές ελπίδες και προσδοκίες για το μέλλον.

Ο έφηβος εκφράζει προσδοκίες για ειδική μεταχείριση.

Έχει ανάγκη από διαρκή θαυμασμό, επιβεβαίωση και αναγνώριση.

Εκφράζει την πεποίθηση ότι οι άλλοι τον φθονούν, δεν λαμβάνει υπόψη του τα συναισθήματα των άλλων και επιδιώκει να τους εκμεταλλευτεί. Οτιδήποτε δεν σχετίζεται άμεσα με τον εαυτό του, εκλαμβάνεται ως ασήμαντο.

Επιδεικνύει αλαζονική και υπεροπτική συμπεριφορά. Πιστεύει ότι οι άλλοι είναι κατώτεροί του και γι αυτό φυσικά δυσκολεύεται να δημιουργήσει και να διατηρήσει σχέσεις.

Η διαταραχή αυτή σχετίζεται κυρίως με περιβαλλοντικούς παράγοντες και συγκεκριμένα με το στυλ διαπαιδαγώγησης που μπορεί να είναι είτε υπερβολικά παραχωρητικό, είτε αντίθετα υπερβολικά άκαμπτο. Η υπερβολική έμφαση στην μοναδικότητα των ικανοτήτων και των ταλέντων του παιδιού μπορεί να μετατρέψει ένα υγιές αίσθημα αυτοεκτίμησης σε εγωκεντρισμό και υπερβολικό αυτοθαυμασμό. Ταυτόχρονα όμως και η έλλειψη αγάπης και επαρκούς φροντίδας από τους γονείς κατά την πρώτη παιδική ηλικία μπορεί επίσης να οδηγήσει σε παθολογικό ναρκισσισμό. Συχνά αυτή η διαταραχή συνδέεται με ένα κρυφό αίσθημα ανεπάρκειας και επίσης με κρυμμένη κατάθλιψη και αίσθημα ντροπής.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση δεν είναι εύκολη γιατί η απόπειρα για δημιουργία ψυχοθεραπευτικής σχέσης αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση από τον έφηβο. Παρόλα αυτά, η δουλειά που ο θεραπευτής θα σχεδιάσει με υπομονή έχει σαν στόχο να μάθει στον έφηβο να αποδίδει ρεαλιστική αξία στον εαυτό του και  να αναγνωρίζει και την αξία των άλλων επικεντρώνοντας στον εαυτό και όχι στην εικόνα και την προβολή της.  Ο θεραπευτής θα βοηθήσει τον έφηβο να διαχειριστεί τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να πυροδοτούν τις ναρκισσιστικές εκδηλώσεις,  όπως το θυμό, το άγχος, την κατάθλιψη, τη ντροπή, την ενοχή, την ανασφάλεια και το αίσθημα ανεπάρκειας.  Θα τον βοηθήσει ακόμα να τροποποιήσει τα αρνητικά σχήματα και πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές στις οποίες αυτές οι πεποιθήσεις τον οδηγούν. Επίσης, είναι σημαντικό να καθοδηγηθεί ο έφηβος στο να αναπτύξει ενσυναίσθηση ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει σχέσεις. Εκτός της ατομικής ψυχοθεραπείας, η οικογενειακή θεραπεία θα βοηθήσει την οικογένεια να διαχειριστεί ζητήματα επικοινωνίας και να βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ των μελών.

Αν λοιπόν διακρίνετε στο παιδί σας μια αλαζονική και περιφρονητική στάση απέναντι στους άλλους, μια υπέρμετρη επικέντρωση στον εαυτό του και μια σοβαρή αδυναμία του να δημιουργήσει συναισθηματικά υγιείς σχέσεις στο οικογενειακό και το ευρύτερο περιβάλλον του, είναι πιθανό να υποκρύπτεται ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας. Σ’ αυτή την περίπτωση, θα πρέπει να προσφέρετε στον έφηβο έγκαιρη και αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική υποστήριξη ώστε να μεταβεί ομαλά προς την ενηλικίωση. Θυμηθείτε ότι οι έφηβοι που εμφανίζουν παθολογικό ναρκισσισμό είναι απροετοίμαστοι για την ενηλικίωση γιατί έχουν αναπτύξει μια μη ρεαλιστική οπτική για τον εαυτό τους, τις σχέσεις και τη ζωή.