Οι έφηβοι και τα κοινωνικά δίκτυα: οι επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Ευθυμία Φλέγγα

Η τεχνολογία και τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των εφήβων και ασκούν σημαντική επίδραση τόσο στην αυτοεικόνα τους όσο και στην γενικότερη ψυχολογία τους. Τα κοινωνικά δίκτυα διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της ζωής των νέων σε μία κρίσιμη αναπτυξιακή φάση – του αυτοπροσδιορισμού και δόμησης της ταυτότητάς τους- , φέροντας τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις.

Αναμφίβολα, οι έφηβοι μέσω των κοινωνικών δικτύων απολαμβάνουν σημαντικά οφέλη. Η επικοινωνία και σύνδεση, η πρόσβαση στην πληροφορία και σε εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και η δημιουργικότητα και έκφραση είναι μερικά από τα θετικά στοιχεία της χρήσης της τεχνολογίας. Ειδικότερα, οι έφηβοι έχουν την δυνατότητα να διατηρούν επαφή με τους φίλους τους και με άλλες κοινωνικές ομάδες, να έχουν πρόσβαση σε πληθώρα εκπαιδευτικών πληροφοριών εμπλουτίζοντας τις γνώσεις τους, καθώς και να εκφράζονται δημιουργώντας περιεχόμενο μέσω αυτών των κοινωνικών πλατφορμών.

Απεναντίας, στα αρνητικά στοιχεία της χρήσης αυτών των πλατφορμών συγκαταλέγονται η εξαρτημένη χρήση και η συνεπαγόμενη απώλεια πολύτιμου χρόνου, η σύγκριση με μη ρεαλιστικά πρότυπα και η κοινωνική πίεση και τελικά οι συνέπειες όλων αυτών στην ψυχική υγεία των εφήβων. Επιπροσθέτως,  δεν δύναται να αγνοηθεί η υπερβολική χρήση των κοινωνικών δικτύων (όπως είναι το tik-tok, το Instagram και το facebook) από τους εφήβους και συνεπώς η έκθεσή τους σε μη ρεαλιστικές εικόνες ομορφιάς και ευτυχίας δημιουργώντας μία ψευδή αντίληψη για την πραγματικότητα και επηρεάζοντας αρνητικά την αυτοεκτίμησή τους. Η σχεδόν «εμμονική» αναζήτηση των “likes” και των σχολίων δημιουργεί έντονο άγχος και ανάγκη για αποδοχή. Επιπλέον, η ανάγκη των εφήβων για διαρκή σύνδεση εντός των κοινωνικών δικτύων συνεπάγεται τη κοινωνική απομόνωση και μείωση του πολύτιμου και δημιουργικού χρόνου. Η συναισθηματική έκφραση και η ζωντανή επικοινωνία έχει αντικατασταθεί από τα μηνύματα και την χρήση των οπτικοποιημένων συναισθημάτων (emojis).

Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην δημιουργία της αυτοεικόνας των εφήβων

Οι ψηφιακές πλατφόρμες προβάλουν συχνά μία ιδεαλιστική εικόνα για την ζωή με την χρήση προτύπων ομορφιάς, ευτυχίας και επιτυχίας, που δεν συμβαδίζουν με τα δεδομένα της πραγματικότητας. Συνεπώς, η συνεχής έκθεση σε αυτά δημιουργεί στους εφήβους μία ψευδή αίσθηση για τον πραγματικό κόσμο και μία κοινωνική πίεση για ταύτιση με αυτά τα «τέλεια» και «ιδανικά» πρότυπα οδηγώντας σε χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης.

Η πρόσβαση των εφήβων στα κοινωνικά δίκτυα προσφέρει στους ίδιους την δυνατότητα να δημιουργήσουν την «ψηφιακή τους ταυτότητα» και να συνδεθούν με τους συνομηλίκους τους, παράλληλα όμως ενέχει και κινδύνους όπως η ψυχική εξάντληση και η απογοήτευση. Γεγονός που δικαιολογείται από την συνεχή αναζήτηση επιβεβαίωσης μέσω των “likes”, καθώς και από το φαινόμενο FOMO (fear of missing out), το οποίο επιτείνει την ανάγκη της ψηφιακής σύνδεσης και το άγχος ενδεχόμενης απώλειας σημαντικών ψηφιακών εμπειριών.

Πώς να εκπαιδεύσουμε τους εφήβους για ορθή και υγιή χρήση των social media;

Προτού κατηγορήσουμε τα social media για την σημαντική επιρροή τους στου εφήβους, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για ένα εργαλείο, το οποίο συνοδεύεται όπως όλα τα εργαλεία από το «εγχειρίδιο χρήσης» του καθώς και από τις κατάλληλες κατευθυντήριες. Αν και εφόσον εφαρμοστούν ορθά, διασφαλίζεται η ισορροπημένη πλοήγηση και χρήση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην ψυχική υγεία όσο και στην αυτοεικόνα των εφήβων. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των νέων σχετικά με την  ισορροπημένη και ασφαλή χρήση των κοινωνικών δικτύων. Βασικοί πυλώνες αυτής της αναγκαίας παρέμβασης θα πρέπει να είναι οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και η κοινωνία στο σύνολό της. Ορισμένες από τις κατευθυντήριες προτάσεις για την καθοδήγηση των εφήβων είναι οι ακόλουθες:

α.) Ενημέρωση για του κινδύνους και καλλιέργεια κριτικής σκέψης: οι έφηβοι είναι σημαντικό να ενημερωθούν και να κατανοήσουν τους κινδύνους της υπερβολικής χρήσης αυτών των πλατφορμών όπως το cyberbullying. Η κριτική σκέψη σχετικά με το περιεχόμενο που καταναλώνουν είναι καθοριστική, ώστε οι έφηβοι να μπορούν να διαχωρίσουν τις μη ρεαλιστικές εικόνες αποφεύγοντας την παγίδα της σύγκρισης με άλλους.

β.) Διαχείριση χρόνου: η εκπαίδευση των εφήβων και η ύπαρξη ορίων στην διαχείριση του χρόνου που περνούν με τις οθόνες είναι ουσιαστική. Η στάση και η σχέση του γονέα- προτύπου με τις οθόνες καθώς και η ανοιχτή επικοινωνία και η συναισθηματική διαθεσιμότητά του είναι κομβικής σημασίας για την ισορροπημένη και σωστή χρήση των κοινωνικών δικτύων από των έφηβο.

γ.) Αυτοεκτίμηση και αποδοχή εαυτού: Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να κατανοήσουν ότι η αξία τους δεν μετριέται με τα “likes” ή τα σχόλια στο διαδίκτυο, αλλά με τις ικανότητες και τις αξίες τους. Είναι σημαντικό να τονίζουμε στον έφηβο, ότι η παρουσία του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν αντικατοπτρίζει ολόκληρη την προσωπικότητά του. Είναι απλώς μία πτυχή της συνολικής του ταυτότητας, μία μόνο πλευρά της κοινωνικής του ζωής. Η εφηβική προσωπικότητα είναι πολυδιάστατη και δεν περιορίζεται μόνο στην εικόνα που παρουσιάζουν διαδικτυακά.

δ.) Αναζήτηση πραγματικών εμπειριών: ενθαρρύνετε τους εφήβους να συμμετέχουν σε καθημερινές δραστηριότητες εκτός του διαδικτύου όπως σε αθλήματα, σε εθελοντικές και άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, ώστε να βρουν νόημα και εκτός του ψηφιακού κόσμου.

Η οικογενειακή υποστήριξη και ο ανοιχτός διάλογος από γονείς και εκπαιδευτικούς αναφορικά με τις εμπειρίες των εφήβων στα ψηφιακά μέσα με κατανόηση και καθοδήγηση αποτελούν θεμέλια για την δημιουργία μίας υγιούς σχέσης μεταξύ εφήβων και κοινωνικών δικτύων. Αν επιτύχουμε να ενισχύσουμε την κριτική σκέψη των εφήβων και να τους βοηθήσουμε να αποκτήσουν υγιείς συνήθειες στον ψηφιακό κόσμο, μπορούμε να προάγουμε την ψυχική τους υγεία και να ενισχύσουμε τη θετική εικόνα του εαυτού τους, προστατεύοντάς τους από τις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας.