“Η ανιψιά μου έχει μόνιμα θυμό και εκφοβίζει τον αδελφό της”

Ερώτημα αναγνώστριας

Ήθελα να αναφερθώ στην ανιψιά μου, 16 στα 17, μαθήτρια Λυκείου.

Έχει μεγαλώσει σε ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, πλαισιωμένη με αγάπη και φροντίδα. Στα 4 της χρόνια , ήρθε στη ζωή ο αδελφός της, όπου τότε είχε εμφανίσει ανορεξία…

Κατά τη πορεία των χρόνω , έβγαζε μια ζήλια και ανταγωνισμό προς εκείνον, με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνεχείς εντάσεις μέσα στο σπίτι.

Οι γονείς της, είναι μαζί (σε γάμο) και εργαζόμενοι και οι δύο.

Μικροαστική οικονομικά οικογένεια, αλλά δεν τους λείπει κάτι.

Έχει αναπτύξει φιλίες με πολλά άτομα, έχει αθλητικά ενδιαφέροντα, αλλά όταν επιστρέφει σπίτι, έχει μόνιμα θυμό και ξεσπά στον αδελφό της.

Τα τελευταία 2 χρόνια έχει μόνιμα μια επικριτική συμπεριφορά προς τη μητέρα της και -όπως μου έχει εκμυστηρευτεί – νιώθει ότι δε την αγαπάνε, ότι έχουν μόνο τον γιο τους σε περίοπτη θέση και γενικώς νιώθει μειωμένη.

Έχουν υπάρξει συναισθηματικές αποτυχίες της, της άρεσαν 2 αγόρια, δε βρήκε ανταπόκριση και αυτό τη πλήγωσε. 

Αντιδρά σε κάθε υπόδειξη, ειδικά της μητέρας της. Έχει μόνιμα διάθεση για καυγά και γενικώς δεν είναι ήρεμη. Είναι στη φάση που ετοιμάζεται για πανελλήνιες, κάνει τον αγώνα της, αλλά φοβάμαι ότι η ψυχολογία της δε θα τη βοηθήσει.

Ο πατέρας της είναι πιο κοντά της,  γιατί εκείνη τον αφήνει, ενώ στη μητέρα της έχει υψώσει τοίχο. 

Ο αδελφός της υφίσταται bullying από εκείνην και η μητέρα προσπαθεί να τον προστατέψει απ’ αυτό.

Γενικά, φέρνει μια τρομοκρατία μέσα στο σπίτι, είναι εύφλεκτη και ανά πάσα ώρα εκρήγνυται.

Σημειώνω, ότι έχασε πρόσφατα τον λατρεμένο της παππού και την αγαπημένη της νονά, σε μικρή ηλικία και οι 2, από καρκίνο και έχει ζήσει 2 μεγάλες απώλειες. Καθημερινά ζει το πένθος , όπως και όλοι στην οικογένειά μας, αλλά εκείνη κλαίει καθημερινά για αυτό.

Προχτές μου εκμυστηρεύτηκε ότι καπνίζει περιστασιακά. Σε εμένα ως θεία, μιλάει πιο ανοιχτά και εγώ προσπαθώ χωρίς υψηλή κριτική να την ηρεμώ και να της δίνω δύναμη.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, θα ήθελα τη συμβουλή σας και τη συμβολή σας! 

Ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε ώστε να φύγει ο θυμός από το παιδί, να νιώσει αυτοπεποίθηση και γαλήνη.

Σας ευχαριστώ θερμά και αναμένω.

---

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Το ερώτημά σας θέτει πολλά ζητήματα προς διερεύνηση και αντιμετώπιση.

Αρχικά οφείλω να σας επισημάνω πόσο θετική είναι για την ανιψιά σας η μεταξύ σας σχέση. Είναι πολύ σημαντικό για τους εφήβους να έχουν μια σχέση υποστηρικτική με κάποιον κοντινό ενήλικα εκτός της άμεσης οικογένειας. Μια τέτοια σχέση μπορεί να λειτουργεί ως ένα βαθμό αντισταθμιστικά προς τις δυσκολίες που έχουν στις οικογενειακές τους σχέσεις, δεν μπορεί όμως φυσικά να υποκαταστήσει τους δεσμούς με τους γονείς. Συχνά οι έφηβοι, ιδιαίτερα αν οι σχέσεις τους με τους γονείς τους χαρακτηρίζονται από αντιπαλότητα, επιχειρούν να δημιουργούν χειριστικές σχέσεις με άτομα εκτός οικογένειας με στόχο την «έγκριση» συμπεριφορών που γνωρίζουν ότι δεν είναι αποδεκτές από τους γονείς. Δεν υπονοώ φυσικά σε καμία περίπτωση ότι αυτό συμβαίνει με την ανιψιά σας, απλά σας εφιστώ την προσοχή ώστε να οριοθετήσετε τη σχέση με τρόπους που να παρέχουν στην ανιψιά σας την ασφάλεια που χρειάζεται. Οφείλετε να διατηρήσετε τη σωστή ισορροπία στη σχέση σας ώστε να μην υπερβείτε τον ρόλο σας, να μην εμπλακείτε σε ρόλους που δε σας αναλογούν και να διατηρήσετε την επιρροή σας ως θετικό ενήλικο πρότυπο.  Μην ξεχνάτε ότι είναι μία σχέση της οποίας έχετε την ευθύνη. Για παράδειγμα, πώς χειριστήκατε την αποκάλυψη της ανιψιάς σας για το κάπνισμα; Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου μια συμπεριφορά για την οποία οι γονείς της πρέπει να είναι ενήμεροι. Πώς σκοπεύετε στο μέλλον να χειριστείτε αποκαλύψεις της για συμπεριφορές που υποθέτει ότι οι γονείς της δεν εγκρίνουν;

Και με αυτά τα ερωτήματα ας δούμε τι συμβαίνει στις οικογενειακές σχέσεις και δυναμικές. Από όσα περιγράφετε, φαίνεται πως έχει χαθεί η σύνδεση μεταξύ της ανιψιάς σας και των γονιών της.

Αναφέρεστε στο κρίσιμο γεγονός της γέννησης του μικρότερου παιδιού στο οποίο η ανιψιά σας αντέδρασε με την εμφάνιση ανορεξίας. Φαίνεται πως το οικογενειακό σύστημα δεν μπόρεσε ούτε τότε, ούτε σε μεταγενέστερη φάση να ενσωματώσει την αλλαγή, αν κρίνουμε από τη σχέση μεταξύ των αδελφών.

Φαίνεται ακόμα ότι παρά την απόπειρα για πλαισίωση από αγάπη και φροντίδα, η ανιψιά σας δε νιώθει ασφαλής μέσα στην οικογένειά της. Μια έφηβη που είναι μόνιμα θυμωμένη και αντιδραστική, σίγουρα κάτι προσπαθεί να πει στην οικογένειά της. Και σίγουρα οι γονείς της ανιψιάς σας, παρά την αγάπη τους γι’ αυτήν, δεν έχουν καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν τον θυμό της. Γιατί η ανιψιά σας είναι μόνιμα θυμωμένη και αντιδραστική;

Ο θυμός μας είναι χρήσιμος μόνο αν ανακαλύψουμε τι υποκρύπτει. Συχνά οι έφηβοι γίνονται αντιδραστικοί προκειμένου να εκφράσουν τα συναισθήματά τους που τους δυσκολεύουν. Ο θυμός εμπεριέχει στενοχώρια και ανασφάλεια και μόνο αν φτάσουμε στη ρίζα του θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε τον έφηβο να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του και να τα εκφράσει με λειτουργικούς τρόπους.  Δεν αναφέρεστε στο πώς αντιμετωπίζεται από την οικογένεια η συμπεριφορά της ανιψιάς σας. Δεν έχω εικόνα του τι κάνουν οι γονείς της απέναντι στην αντιδραστικότητά της. Αντιλαμβάνομαι από όσα γράφετε ότι η σχέση έχει πολωθεί και κινείται σε φαύλο κύκλο. Συχνά η αντιδραστικότητα των εφήβων ξυπνά συναισθήματα θυμού στους γονείς. Οι γονείς που νιώθουν θυμωμένοι και αδικημένοι απομακρύνουν με τη στάση τους τον έφηβο. Ο θυμωμένος έφηβος όμως χρειάζεται τη σύνδεση με τους γονείς. Δεν έχει βρει τον τρόπο να εκφράσει την ανάγκη του για σύνδεση. Συχνά στις οικογένειες οι ρόλοι παγιώνονται και οι συμπεριφορές που απορρέουν από αυτούς αυτοματοποιούνται. Αυτού του είδους η παγίωση βοηθά στη διατήρηση των ισορροπιών στο οικογενειακό σύστημα, δυστυχώς όμως αυτές οι ισορροπίες δεν προάγουν την ψυχική υγεία και ευημερία κανενός από τα μέλη της οικογένειας. Η ανιψιά σας έχει εγκλωβιστεί στον ρόλο του «τρομοκράτη» και ο αδελφός της στο ρόλο του θύματος, με τις ανάλογες αντιδράσεις και τους ανάλογους ρόλους  από πλευράς των γονέων.

Δε μου είναι ξεκάθαρο με ποιους τρόπους η έφηβη κάνει bullying στον αδελφό της, ούτε με ποιους τρόπους η μητέρα προσπαθεί να τον προστατεύσει. Χωρίς να γνωρίζω τι ακριβώς γίνεται, υποθέτω ότι οι ρόλοι και οι προσδοκίες και οι συμπεριφορές που απορρέουν από αυτούς έχουν παγιωθεί και κρατούν τα άτομα εγκλωβισμένα. Η οικογένεια οφείλει επειγόντως να κάνει τις αλλαγές που χρειάζονται ώστε να δώσει στα παιδιά την ασφάλεια που έχουν ανάγκη προκειμένου  να οδηγηθούν στην ενηλικίωση με θετικό αίσθημα για τον εαυτό τους. Υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ της εικόνας που δίνετε για την ανιψιά σας εκτός οικογένειας και εντός οικογένειας. Φαίνεται ότι οι δυναμικές των σχέσεων μέσα στην οικογένεια και τα δυσλειτουργικά πρότυπα συμπεριφορών που έχουν παγιωθεί, πυροδοτούν την αντιδραστικότητα σε μία έφηβη που εκτός οικογένειας παρουσιάζει μια ομαλή κοινωνική προσαρμογή και επιδεικνύει προσωπικά ενδιαφέροντα. Γνωρίζουν οι γονείς τον ιδιαίτερο κόσμο της, τα ενδιαφέροντά της, τις ανησυχίες της; Δε μου είναι ξεκάθαρο αν αυτά τα ζητήματα τα μοιράζεται και με τους γονείς της ή μόνο με εσάς. Η οικογένεια οφείλει να είναι ο συναισθηματικός χώρος όπου τα παιδιά αισθάνονται ασφαλή και ευχαριστημένα.  Επίσης, είναι άδικο και για τους γονείς να μην εισπράττουν ικανοποίηση και χαρά από τον ρόλο τους.

Όσο για το οικογενειακό πένθος στο οποίο αναφέρεστε, αυτό είναι ένας πολύ σοβαρός επιβαρυντικός παράγοντας για την ανιψιά σας και για την οικογένεια. Αν το συναισθηματικό κλίμα αλλάξει ώστε να επιτρέψει την έκφραση στοργής, ζεστασιάς, αποδοχής και  αγάπης μεταξύ των μελών, τότε θα γίνει και ευκολότερη η διαχείριση του πένθους. Η ανιψιά σας αυτήν την περίοδο δεν μπορεί να μοιραστεί τα συναισθήματά της μέσα στην οικογένεια λόγω του συναισθηματικού κλίματος που επικρατεί. Είναι απομονωμένη και ευάλωτη. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τροποποίηση της αντιδραστικής συμπεριφοράς μέσα στο υπάρχον οικογενειακό κλίμα. Πρέπει να γίνουν οι αλλαγές που θα της επιτρέψουν να συνδεθεί συναισθηματικά με τους γονείς και τον αδελφό της και οι αλλαγές στη συμπεριφορά θα ακολουθήσουν. Σας υπενθυμίζω ότι κανένας έφηβος δεν επιλέγει να είναι αντιδραστικός όταν έχει το περιθώριο για θετικούς τρόπους έκφρασης. Τέλος, πρέπει να διερευνηθεί η πιθανότητα υποβόσκουσας κατάθλιψης για την ανιψιά σας, γιατί συχνά στους εφήβους αισθήματα αναξιότητας για τον εαυτό βρίσκουν έκφραση μέσα από τον θυμό.

Συνοψίζοντας, η ανιψιά σας πρέπει επειγόντως να αποκαταστήσει το θετικό αίσθημα για τον εαυτό της και η οικογένεια πρέπει να απεγκλωβιστεί από παγιωμένους ρόλους και δυσλειτουργικά πρότυπα συμπεριφοράς. Πιστεύω ότι θα χρειαστεί η παρέμβαση του ειδικού σε δύο επίπεδα: σε επίπεδο οικογένειας προκειμένου να βοηθήσει στις αλλαγές που θα αποκαταστήσουν τις σχέσεις και τους δεσμούς. Και σε ατομικό επίπεδο προκειμένου να βοηθήσει την έφηβη στην αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων της και στην αποκατάσταση  του αισθήματος για τον εαυτό και της ικανότητας να συνδέεται με τους οικείους της.