“Η 15χρονη κόρη μου καπνίζει και συμπεριφέρεται άσχημα”

Ερώτημα αναγνώστριας

Η κόρη μου είναι 15 χρονών και πριν λίγους μήνες ανακάλυψα ότι καπνίζει, μέσα στην τσάντα του σχολείου βρήκα καπνό. Στην αρχή μαλώσαμε, μετά κάναμε πολλές συζητήσεις για τα αρνητικά αλλά δεν καταλαβαίνει.

Μου είπε ψέματα ότι θα το κόψει αλλά συνεχίζει ακόμη περισσότερο, κάθε πρωί πριν πάει σχολείο, αλλά και όταν γυρνάει καπνίζει. Δεν την νοιάζει τίποτα, δεν διαβάζει, αργεί να γυρίσει και το χειρότερο από όλα είναι η άσχημη συμπεριφορά της.

Δεν την μαλώνουμε γιατί μας απείλησε ότι θα φύγει και πιστέψτε με είμαι σίγουρη ότι θα το κάνει. Μέχρι πότε θα συνεχιστεί  αυτό; Αυτή τη στιγμή μας κάνει ό,τι θέλει. Όλη η οικογένεια υποφέρει. Επισκέφτηκε 2 φορές  ψυχολόγο, δεν θέλει να ξαναπάει γιατί δεν τη βοηθάει λέει και εγώ απλά δεν της πάω κόντρα γιατί θα χάσω…ως πότε όμως;

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Δεν θα επικεντρώσω σε επίπεδο συμπεριφοράς αλλά σε επίπεδο επικοινωνίας και το ίδιο θα σας πρότεινα να κάνετε και εσείς. Οι συμπεριφορές αποτελούν μέρος των επικοινωνιακών προτύπων μέσα σε μια οικογένεια. Πρέπει λοιπόν να αναζητήσετε την πηγή των συμπεριφορών και το συναισθηματικό τους νόημα και μετά από αυτό η αλλαγή τους θα προκύψει ως ανάγκη για τον καθένα σας και για την μεταξύ σας σχέση.

Άλλωστε, όπως ήδη διαπιστώνετε, οι συμπεριφορές δεν αλλάζουν σε καμία περίπτωση μέσω εξαναγκασμού. Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κάποιον να κάνει σωστές επιλογές για τον εαυτό του. Με τον ίδιο τρόπο δεν μπορούμε φυσικά να αναγκάσουμε κάποιον να σταματήσει μια ανθυγιεινή συνήθεια, ούτε μπορούμε να τον αναγκάσουμε να φέρεται με ευγένεια και σεβασμό, ούτε φυσικά και μπορούμε να επιβάλλουμε στον έφηβο το κίνητρο για το σχολείο.

Δεν γνωρίζω κανέναν που να άρχισε να ενδιαφέρεται για το σχολείο επειδή οι γονείς του του είπαν ότι «πρέπει». Δεν γνωρίζω κανέναν – ενήλικα ή έφηβο – που να διέκοψε το κάπνισμα επειδή του εξηγήθηκαν οι αρνητικές του συνέπειες για τον οργανισμό και οι κίνδυνοι για την υγεία. Αυτές τις πληροφορίες άλλωστε τις έχουμε όλοι και η κόρη σας φυσικά και όλοι οι νέοι άνθρωποι που ξεκινούν να καπνίζουν δεν στερούνται πληροφόρησης.

Το κάπνισμα κάτι σημαίνει για την ίδια στην απόπειρα που κάνει αυτήν την περίοδο να ορίσει τον εαυτό της και να διαφοροποιηθεί από την οικογένεια και τον κόσμο των ενηλίκων. Μόνο αν πάψει το κάπνισμα να έχει το νόημα που έχει για την ίδια, μόνο και μόνο τότε, μπορεί να διαφοροποιήσει την επιλογή της ως προς αυτό.

Για να έχουν κάποια επίδραση τα μηνύματα που προσπαθείτε να της μεταδώσετε, πρέπει πρώτα να διαμορφώσετε τη μεταξύ σας επικοινωνία έτσι ώστε να είναι δυνατή η λήψη μηνυμάτων. Αυτήν την περίοδο είναι σαν να βρίσκεται εκτός δικτύου η κόρη σας, ενώ εσείς προσπαθείτε να της στείλετε μηνύματα.

Τι γίνεται σε αυτήν την περίπτωση; Τα μηνύματα γυρίζουν πίσω στον αποστολέα. Πρέπει πρώτα να αποκατασταθεί η βλάβη στο δίκτυο, πρέπει με άλλα λόγια πρώτα να επανασυνδεθείτε, να βεβαιωθείτε ότι είστε εντός ενός κοινού δικτύου και όχι εκτός, ότι υπάρχει δηλαδή επικοινωνιακή πρόσβαση προς το παιδί σας. Αυτή η αλλαγή στην επικοινωνία θα καταστήσει δυνατή τη μετάδοση των μηνυμάτων σας.

Και τι μπορείτε να κάνετε προς αυτή την κατεύθυνση; Αναζητήστε σαν ερευνητής, ποιες είναι οι διαστάσεις στη μεταξύ σας σχέση και επικοινωνία που απομακρύνουν το παιδί σας. Ποιες είναι οι διαστάσεις στην μεταξύ σας σχέση και επικοινωνία που επιτρέπουν χειρισμούς και διαταράσσουν τις ισορροπίες στους ρόλους. Ποιες είναι οι διαστάσεις στη σχέση και την επικοινωνία που επιτρέπουν την αντιδραστικότητα και την άσχημη συμπεριφορά και που καλλιεργούν τον δικό σας φόβο.

Με την ευκαιρία αυτή σας επισημαίνω ότι είναι αδύνατο να ανταποκριθεί κανείς στον ρόλο του γονέα με επάρκεια μέσα από το φίλτρο του φόβου. Εσείς αναφέρεστε στον φόβο σας μην  φύγει το παιδί σας από το σπίτι, στον φόβο σας μην «χάσετε». Τι φοβάστε ότι θα χάσετε ακριβώς; Φοβόμαστε ότι μπορεί να χάσουμε όταν αντιλαμβανόμαστε την κατάσταση  ως μάχη. Μπορεί πράγματι η μεταξύ σας επικοινωνία αυτή την περίοδο να βιώνεται από όλους σας σαν μάχη, όμως θα σας προτείνω να βγείτε από αυτήν τη λογική.

Αυτό που έχετε ήδη χάσει είναι η πρόσβαση προς το παιδί σας. Προκειμένου να αποκαταστήσετε την πρόσβασή σας προς το παιδί σας  πρέπει – κατά τη γνώμη μου – πρώτα να διαχειριστείτε εσείς τους φόβους σας για την εφηβεία του παιδιού σας και τα συναισθήματά σας για την επάρκειά σας στον ρόλο σας. Φαίνεται ότι η επικοινωνία με το παιδί σας δυσλειτουργεί σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτήν την περίοδο. Αυτό το κενό στην μεταξύ σας επικοινωνία επιτρέπει τους χειρισμούς από πλευράς της κόρης σας, με αποτέλεσμα όπως λέτε να σας κάνει ό,τι θέλει. Εσείς έχετε αποδυναμωθεί στον ρόλο σας και με αυτόν τον τρόπο δεν ανταποκρίνεστε δυστυχώς στις ανάγκες του παιδιού σας για οριοθέτηση.

Η κόρη σας κάτι θέλει να εκφράσει μέσα από τη συμπεριφορά και τις επιλογές της. Το ζητούμενο κατά τη γνώμη μου είναι να την βοηθήσετε να βρει τι είναι αυτό που θέλει να εκφράσει, να αποκωδικοποιήσετε δηλαδή μαζί της το συναισθηματικό μήνυμα της συμπεριφοράς της. Όσο εστιάζετε στη συμπεριφορά και επιμένετε να σταματήσει να κάνει ή να μην κάνει κάποια πράγματα που θεωρείτε εσείς άσχημα, αρνητικά, βλαπτικά για την ίδια, τόσο η κόρη σας θα απομακρύνεται. Όσο θα εκλαμβάνει την προσέγγισή σας ως «κήρυγμα», πίεση και απόπειρα για εξαναγκασμό, τόσο θα αντιδρά συνεχίζοντας να υιοθετεί αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς.

Η κόρη σας θέλει να διαφοροποιηθεί. Είναι γεγονός ότι αυτήν την περίοδο διαφοροποιείται με αυτοκαταστροφικούς τρόπους. Γι’ αυτό όμως  πρέπει να αναγνωριστεί ως φυσιολογική και αναμενόμενη και από εσάς και από την ίδια η ανάγκη για διαφοροποίηση και να βοηθηθεί η κόρη σας στο να διαμορφώσει τις επιλογές της έτσι ώστε η διαφοροποίησή της να εκφραστεί με θετικούς και υγιείς τρόπους.

Η προσέγγισή σας δεν λειτουργεί. Είναι σαν να μιλάτε μια γλώσσα που η κόρη σας δεν κατανοεί. Άρα, για να γίνετε κατανοητή θα πρέπει να ανακαλύψετε τη γλώσσα, την προσέγγιση που το παιδί σας θα κατανοήσει ώστε να ανταποκριθεί. Όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, συνήθως επαναλαμβάνουνε την ίδια προσέγγιση λόγω κεκτημένης ταχύτητας και λόγω παγίδευσης σε πρότυπα επικοινωνίας, έκφρασης και συμπεριφοράς των οποίων δεν έχουμε την ακριβή επίγνωση. Πρέπει λοιπόν πρώτα να αποδεσμευτείτε από αυτόν τον φαύλο κύκλο, να δείτε και να αξιολογήσετε τι κάνετε εσείς και να προσπαθήσετε να αλλάξετε την δική σας προσέγγιση.

Γι’ αυτό και το πρώτο βήμα που θα σας προτείνω είναι να αναζητήσετε βοήθεια εσείς οι γονείς. Μιλήστε στον θεραπευτή και δώστε του να κατανοήσει την ιστορία και το υπόβαθρο των σημερινών προβληματικών καταστάσεων στην οικογένειά σας. Πότε και πώς ξεκίνησε η απομάκρυνση μεταξύ σας; Τι είδους σχέσεις και ισορροπίες λειτουργούν μέσα στην οικογένεια; Πώς ήταν η κόρη σας και η μεταξύ σας σχέση σε μικρότερες ηλικίες; Χρειάζεστε βοήθεια προκειμένου να απαντήσετε αυτού του είδους τα ερωτήματα και να εκτιμήσετε την κατάσταση μέσα από μια διαφορετική οπτική.

Τέλος, δεν μου είναι καθόλου ξεκάθαρη η απόπειρα που ήδη κάνατε για αναζήτηση βοήθειας. Δεν κατανοώ τι είδους αίτημα διατυπώθηκε σε οικογενειακό επίπεδο, ούτε τι είδους αίτημα διατύπωσε η κόρη σας για βοήθεια από ψυχολόγο. Επίσης, δεν μου είναι ξεκάθαρη η επιλογή της κόρης σας να σταματήσει να βλέπει την ψυχολόγο. Τι εννοεί όταν λέει ότι «δεν την βοηθάει»;

Χρησιμοποιήστε την απόφασή της να διακόψει την σχέση της με την θεραπεύτρια ως ευκαιρία να διερευνήσετε τι είδους βοήθεια ακριβώς ζητά η κόρη σας και γιατί κρίνει ότι δεν λαμβάνει τη βοήθεια που ζητά. Συζητήστε το μαζί της και προσπαθήστε να κατανοήσετε την οπτική της. Είναι σημαντικό να ορίσει η ίδια ένα αίτημα που να εκφράζει τις δικές της συναισθηματικές ανάγκες σε σχέση με τις προσδοκίες που έχει για τον εαυτό της και τη ζωή της. Είναι σημαντικό επίσης να αναγνωρίσετε και να κατανοήσετε και εσείς τη δική της οπτική για τα ζητήματα που την προβληματίζουν.

Είναι πιθανό να μην κατανοείτε το βαθύτερο πλαίσιο, επειδή ακριβώς έχετε επικεντρώσει στις εξωτερικές συμπεριφορικές εκδηλώσεις. Τι θα ήθελε η ίδια να αλλάξει; Τι την δυσκολεύει; Τι την προβληματίζει; Αποκτώντας πρόσβαση στον κόσμο της κόρης σας θα είναι πιο εφικτό να ξαναβρείτε τρόπους επικοινωνίας μαζί της.