Πρόωρη σεξουαλική έκφραση: Αγόρια

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Τι γίνεται όταν τα αγόρια δείχνουν πρόωρο ενδιαφέρον για το σεξ και επιδιώκουν από μικρή ηλικία την σεξουαλική ολοκλήρωση; Ας δούμε ποιο είναι το προφίλ και οι δυσκολίες του εφήβου που στρέφεται από μικρή ηλικία σε σεξουαλικές αναζητήσεις.

Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα επισημάνει τους κινδύνους για τα νεαρά αγόρια από τη σύνδεση της σεξουαλικότητας με την απόδειξη του ανδρισμού. Είχα προτείνει τρόπους για την καθοδήγηση από την οικογένεια μέσα από την επεξεργασία θεμάτων που σχετίζονται με την έκφραση της σεξουαλικότητας.

Είναι αλήθεια ότι πολύ συχνά για τα αγόρια η έκφραση της σεξουαλικότητας συνδέεται με την εσωτερίκευση των μηνυμάτων της ευρύτερης κουλτούρας μας που εξισώνουν την αρρενωπότητα με την σεξουαλική ετοιμότητα και την σεξουαλική απόδοση. Μέσα από αυτού του είδους τα μηνύματα τα αγόρια καλούνται να ανταποκριθούν σε έναν ενεργό αρσενικό ρόλο και να αποδείξουν την επάρκειά τους στον ρόλο του  ετεροφυλόφιλου εραστή. Έτσι τα αγόρια αποκτούν μια εσωτερική αναπαράσταση του σεξ ως δοκιμασία στην οποία καλούνται να ανταποκριθούν με επιτυχία. Όπως έχω αναφέρει διεξοδικά στο άρθρο μου για τη σεξουαλική ολοκλήρωση, είναι αυτονόητο ότι έτσι τα αγόρια επιφορτίζονται με άγχος γα την σεξουαλική τους επάρκεια και το άγχος αυτό μπορεί να έχει άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες στην απόπειρά τους να ωριμάσουν σεξουαλικά και να συνδεθούν συναισθηματικά. Ανταποκρινόμενα λοιπόν στις επιταγές της κουλτούρας μας, συχνά τα νεαρά αγόρια χρησιμοποιούν την επίδειξη σεξουαλικών επιτευγμάτων προς τον περίγυρο των συνομήλικων ή των μεγαλύτερων αγοριών προκειμένου να διαμορφώσουν και να μεταδώσουν την εικόνα για τον εαυτό τους ως άνδρα. Επίσης, επειδή τα νεαρά αγόρια στις μέρες μας δέχονται και την επίδραση των μηνυμάτων του διαδικτύου, διαπιστώνουμε στην κλινική μας δουλειά ότι το πρώιμο ενδιαφέρον των αγοριών για το σεξ συχνά συνδυάζεται με την έκθεσή τους σε πορνογραφικό περιεχόμενο διαδικτυακά. Η πορνογραφία δημιουργεί μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το σεξ και την έκφραση της σεξουαλικότητας και αποπροσανατολίζει τους εφήβους.

Από τη κλινική μου εμπειρία έχω διαπιστώσει ότι το πιο συνηθισμένο σενάριο στην πρώιμη σεξουαλική έκφραση των αγοριών περιλαμβάνει ταυτόχρονα και ταύτισή τους με παρέες συνομήλικων ή συχνότερα μεγαλύτερων εφήβων που επιδίδονται σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Δεν ωφελεί λοιπόν να δούμε την πρώιμη σεξουαλική έκφραση ως μεμονωμένη συμπεριφορά γιατί έτσι δεν θα οδηγηθούμε στο να κατανοήσουμε με πληρότητα τον κόσμο των αγοριών. Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να εξετάσουμε το πρώιμο ενδιαφέρον για το σεξ μέσα στο πλαίσιο που μεγαλώνει το αγόρι και σε συνδυασμό με τις άλλες παραμέτρους της συναισθηματικής και κοινωνικής του ζωής. Και η ίδια η πρόωρη σεξουαλική ολοκλήρωση αποτελεί συχνά επίσης συμπεριφορά υψηλού κινδύνου γιατί οι πολύ νεαροί έφηβοι δεν διαθέτουν το γνωστικό, ψυχοσυναισθηματικό και κοινωνικό υπόβαθρο που να τους επιτρέπει να διαχειριστούν τη σεξουαλικότητα με τρόπους που να προάγουν την αυτοπροστασία τους και την ψυχική και σωματική τους υγεία. Με άλλα λόγια, κάνοντας σεξ νωρίς θέτουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο.

Επίσης, είναι αυτονόητο ότι δεν ωφελεί να προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον έφηβο μέσα από την αξιολόγηση και το χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς του. Σας υπενθυμίζω ότι η συμπεριφορά αποτελεί μήνυμα για τη συναισθηματική κατάσταση των εφήβων και χρειάζεται αποκρυπτογράφηση μέσα από ανοιχτή επικοινωνία και θετική στάση και προσέγγιση από την πλευρά της οικογένειας.

Αν διαπιστώνετε ότι ο γιος σας που βρίσκεται στην πρώτη φάση της εφηβείας δείχνει ένα πρώιμο ενδιαφέρον για το σεξ, θα σας πρότεινα να απαντήσετε τα παρακάτω ερωτήματα ως οδηγό για την βαθύτερη κατανόηση του παιδιού σας: Τι προσπαθεί να εκφράσει ο γιος μου μέσα από την ενασχόληση με το σεξ; Γιατί νιώθει την ανάγκη να υιοθετεί συμπεριφορές που ταιριάζουν σε μεγαλύτερες ηλικίες; Μήπως μέσα από τις επιλογές του σε επίπεδο συμπεριφοράς και παρέας επιδιώκει να απομακρυνθεί από την οικογένεια; Αν ναι, τι λόγους  έχει για να το κάνει αυτό; Σε τι αντιδρά; Ποιες είναι οι παρέες του; Τι είδους μηνύματα για το σεξ και τη σεξουαλικότητα μεταδίδουν οι παρέες του; Ταιριάζουν τα μηνύματα της παρέας με τα μηνύματα και τις αξίες της οικογένειας; Τι γνωρίζει το παιδί μου για το σεξ; Ποιες είναι οι πηγές της πληροφόρησής του; Έχω πρόσβαση σε αυτές; Γνωρίζω αν το παιδί μου έχει εκτεθεί σε ακατάλληλο πορνογραφικό περιεχόμενο; Γνωρίζω τον αντίκτυπο αυτής της έκθεσης; Τι εικόνα έχει ο γιος μου για τον εαυτό του; Αισθάνεται επαρκής; Μήπως έχει πέσει στην παγίδα να προσπαθεί να αποδείξει την επάρκειά του μέσα από συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και ταύτιση με ανάλογες παρέες;

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε την πρώιμη ενασχόληση με το σεξ; Ενημερώνουμε τα παιδιά από μικρή ηλικία για τη σεξουαλικότητα και την έκφρασή της με τρόπους ηλικιακά κατάλληλους για κάθε φάση ζωής. Φροντίζουμε μέσα από τη δική μας στάση ζωής να περνάμε το μήνυμα ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί πολυδιάστατη ανθρώπινη εκδήλωση που δεν περιορίζεται στη σωματική έκφραση. Με οδηγό την περιέργεια του παιδιού μας, και τις αφορμές από τα ερεθίσματα που δέχεται ενημερώνουμε για τις διάφορες πτυχές της σεξουαλικότητας.  Φροντίζουμε μέσα από συζήτηση και πληροφόρηση να συνδυάσουν τα παιδιά την έκφραση της σεξουαλικότητας με την υπευθυνότητα. Η υπεύθυνη στάση είναι κάτι που καλλιεργείται βέβαια στα παιδιά από μικρές ηλικίες. Όσον αφορά το σεξ όμως, η ηλικία αποτελεί πολύ κρίσιμο παράγοντα για να μπορέσουν οι έφηβοι να υιοθετήσουν υπεύθυνη στάση απέναντι στην σεξουαλική έκφραση. Σε συνδυασμό με την υπευθυνοποίηση, είναι αυτονόητο ότι όταν φτάσει στη φάση που θα θελήσει να ολοκληρώσει σεξουαλικά το νεαρό αγόρι – όπως φυσικά και το νεαρό κορίτσι – θα πρέπει να έχει ακριβή γνώση των κινδύνων που μπορεί να προκύψουν από το σεξ χωρίς προφυλάξεις. Χωρίς να κινδυνολογούμε, οφείλουμε να ενημερώνουμε τους εφήβους ρεαλιστικά και διεξοδικά για τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και για το ενδεχόμενο ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Ταυτόχρονα ο κάθε έφηβος θα πρέπει να έχει ακριβή γνώση των προφυλάξεων που χρειάζεται να πάρει ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο σεξουαλικά μεταδιδόμενου νοσήματος και ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Το να μάθουμε στα αγόρια και τα κορίτσια πώς να συνδέουν την έκφραση της σεξουαλικότητας με τη συναισθηματική σύνδεση θα συμβάλλει στον εμπλουτισμό της ζωής τους στη διάρκεια της εφηβείας και της ενήλικης ζωής. Κυρίως για τα αγόρια είναι πολύ σημαντικό να δίνουν αξία σε αυτού του είδους τη σύνδεση ώστε να μην παγιδευτούν στην προσπάθεια να αποδείξουν την αρρενωπότητά τους μέσα από το σεξ. Διατηρούμε ανοιχτή τη δίοδο επικοινωνίας ώστε να γνωρίζουμε τι απασχολεί τον νεαρό έφηβο και τι εμπόδια συναντά στο δρόμο προς την αυτονόμησή του. Αν ο γιος μας μάς εμπιστεύεται και γνωρίζει ότι δεν θα τον κατακρίνουμε και δεν θα τον απορρίψουμε ως άτομο κρίνοντας κάποια συμπεριφορά του, τότε θα μας μιλήσει για ότι του συμβαίνει. Θα μας μιλήσει για πιθανή πίεση που δέχεται από την παρέα για την επίδειξη συμπεριφορών που ταιριάζουν σε μεγαλύτερες ηλικίες ή που εκφράζουν με μη υγιείς και αυτοκαταστροφικούς τρόπους την ανάγκη για ανεξαρτησία και προσωπική έκφραση. Θα μας μιλήσει για πιθανή σύγχυση ως προς το τι αποτελεί μέρος της εικόνας του προς τα έξω και τι ο ίδιος θα ήθελε να επιλέξει ως μέρος της ταυτότητάς του. Μόνο μέσα από μια σχέση εμπιστοσύνης θα μπορέσουμε να τον κατευθύνουμε προς επιλογές που να εκφράζουν αυτοσεβασμό, ικανότητα για σύνδεση και σεβασμό των άλλων και αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό. Αν δεν είναι σίγουρος για την άνευ όρων αποδοχή μας, δεν θα μας δώσει το περιθώριο να παρέμβουμε προκειμένου να τον υποστηρίξουμε και να τον κατευθύνουμε.

Συχνά, η πρώιμη σεξουαλική ολοκλήρωση αποτελεί μέρος μιας αδυναμίας ελέγχου των παρορμήσεων που είναι χαρακτηριστική για την πρώτη φάση της εφηβείας και που εκφράζεται και μέσα από άλλες συμπεριφορές που θέτουν τον έφηβο σε κίνδυνο. Γι αυτό και είναι πολύ σημαντική η εκπαίδευση στον έλεγχο των παρορμήσεων από μικρή ηλικία. Φτάνοντας στα πρώτα χρόνια της εφηβείας πρέπει τα νεαρά άτομα να είναι σε θέση να σταματούν πριν δράσουν, να χρησιμοποιούν την κριτική τους ικανότητα, να σκέφτονται τις συνέπειες και να μπορούν να βάζουν φρένο στην παρόρμηση προκειμένου να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Σκεφτείτε τι είδους γνωστικά, συναισθηματικά και κοινωνικά πλεονεκτήματα έχει ο μεγαλύτερος έφηβος σε σύγκριση με τον μικρότερο σε ηλικία έφηβο όταν πρόκειται για τη διαχείριση της σεξουαλικότητάς του. Ο μεγαλύτερος έφηβος – εφόσον  έχει μέσα από την οικογένεια μάθει να χρησιμοποιεί την κρίση του για να προστατεύεται – είναι σε θέση να επιλέγει πότε θα ακολουθήσει τις προτροπές της παρέας και είναι σε θέση να στραφεί προς τον εαυτό του και να αναγνωρίσει τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. Είναι ακόμα σε θέση να προστατεύσει τον εαυτό του και τα άτομα με τα οποία σχετίζεται σε επίπεδο συναισθηματικής και σωματικής προφύλαξης. Επίσης, ο μεγαλύτερος έφηβος είναι σε θέση να γνωρίζει και να διαχειρίζεται καλύτερα τις σωματικές του λειτουργίες, όπως τη στύση και την εκσπερμάτιση  και να εντάσσει τη σεξουαλικότητα στο πλέγμα των σχέσεων και των συναισθηματικών δυναμικών που την αφορούν. Φυσικά δεν μπορούμε να επιβάλλουμε στους εφήβους να περιμένουν προκειμένου να ολοκληρώσουν σεξουαλικά. Μπορούμε όμως να τους δώσουμε τα συναισθηματικά εφόδια που θα τους οδηγήσουν σε ασφαλείς και ηλικιακά κατάλληλες επιλογές.

Αν διαπιστώνετε ότι το πρώιμο ενδιαφέρον του γιου σας για το σεξ συνδυάζεται με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, αν διαπιστώνετε ταύτισή του με ανάλογες παρέες, αν διαπιστώνετε ότι η ενασχόληση με το σεξ αποτελεί μέρος της απόπειρας που κάνει το παιδί σας για την αποκατάσταση ενός αισθήματος ανεπάρκειας για τον εαυτό του μέσα από την προβολή μιας εικόνας «μαγκιάς» προς τον περίγυρο, τότε είναι βέβαιο ότι ο γιος σας χρειάζεται άμεσα τη βοήθεια του ειδικού προκειμένου να βρει τρόπους να ισορροπήσει τις διάφορες πλευρές της προσωπικότητάς του και να μάθει να συνδέεται ισότιμα και ουσιαστικά με τους άλλους σε δεσμούς φιλικούς και ερωτικούς. Είναι αυτονόητο επίσης ότι αν ο έφηβος έχει εκτεθεί σε πηγές ακατάλληλου πορνογραφικού περιεχομένου, χρειάζεται να μιλήσει με τον ειδικό προκειμένου να αποκαταστήσει την διαστρεβλωμένη εικόνα για το σεξ και την έκφρασή του που καλλιεργείται από τέτοιου είδους πηγές. Προκειμένου να σας ανοιχτεί το παιδί σας και να σας εμπιστευτεί τις δυσκολίες ή και τη σύγχυσή του, χρειάζεται να είστε προσεκτικοί ώστε να μην εκφράσετε αποδοκιμασία, επικριτική διάθεση και απόρριψη, ούτε να τοποθετήσετε το ζήτημα σε μια διάσταση ηθικής που ο έφηβος  θα εκλάβει ως «κήρυγμα».

Υπάρχει βέβαια το ενδεχόμενο ένα νεαρό αγόρι να εκδηλώσει ενδιαφέρον για το σεξ στο πλαίσιο ενός ρομαντικού δεσμού και να προχωρήσει σε πειραματισμό και ολοκλήρωση με τη συναίνεση της συντρόφου του. Αν αυτό είναι το σενάριο που αφορά το γιο σας, θα σας έλεγα να μην ανησυχείτε. Αν και είναι νωρίς για τέτοιου είδους πολυπλοκότητα στις σχέσεις όταν τα παιδιά διανύουν την πρώτη φάση της εφηβείας, η σεξουαλικότητα είναι μια υγιής εκδήλωση της ανθρώπινης ζωής. Φροντίστε να έχει τις απαιτούμενες γνώσεις ώστε να μπορεί να προστατευτεί τόσο σωματικά, όσο και συναισθηματικά.

Γενικά, μια πιο σταδιακή ολοκλήρωση των σχέσεων μεταξύ εφήβων είναι καλύτερα διαχειρίσιμη σε όλα τα επίπεδα. Ωστόσο, είναι το συνολικότερο προφίλ του γιου σας και όχι μια μεμονωμένη συμπεριφορά ή εκδήλωσή του που θα σας υποδείξει κατά πόσο χρειάζεται να ανησυχήσετε και να παρέμβετε. Με την ίδια έννοια, και η συνολικότερη δική σας προσέγγιση θα πρέπει να εστιάζει όχι στην απαγόρευση ή στην ηθικολογία αλλά στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας που θα οδηγήσει το παιδί σας σε επιλογές για την έκφραση της σεξουαλικότητας που να ταιριάζουν στην ηλικία του και να προάγουν το θετικό συναίσθημα για τον εαυτό του.