Πρωτεΐνη: είναι το πιο σημαντικό συστατικό στη διατροφή μας;

Γράφει στο efiveia.gr η Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Κωνσταντίνα Κατσανά

Τα τελευταία χρόνια ακούμε ολοένα και πιο συχνά τη λέξη «πρωτεΐνη». Μάλιστα ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια συνεχώς καινούρια προϊόντα που γράφουν με κεφαλαία γράμματα “PROTEIN”. Είτε πρόκειται για μπάρες, γιαούρτια ή ακόμη και για επιλογές πρωινού ή brunch που αναφέρονται σε περιγραφή καταλόγων. Γιατί γίνεται, λοιπόν, όλος ο αυτός ο ντόρος; Και τι ισχύει τελικά για την πρωτεΐνη;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή!

Υπάρχουν 3 μακροθρεπτικά συστατικά και είναι όλα εξίσου σημαντικά και απαραίτητα.

Τα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων χωρίζονται σε 2 βασικές κατηγορίες: τα μακροθρεπτικά & τα μικροθρεπτικά συστατικά. (Δείτε τον πίνακα που ακολουθεί.)

Μακροθρεπτικά συστατικά	Υδατάνθρακες, Λιπαρά, Πρωτεΐνες
Μικροθρεπτικά συστατικά	Βιταμίνες, Μεταλλικά στοιχεία

Μόνο τα μακροθρεπτικά συστατικά είναι ικανά να μας προσφέρουν ενέργεια. Και όταν λέμε ενέργεια, από βιοχημική άποψη, δεν αναφερόμαστε στο πώς νιώθουμε, αλλά στο τι συμβαίνει σε κυτταρικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, μόνο οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και τα λιπαρά μπορούν να αξιοποιηθούν από τα κύτταρα του σώματός μας για παραγωγή ενέργειας. Έτσι, μπορούμε να παραμένουμε ζωντανοί, να αναπτυσσόμαστε (όπως συμβαίνει κατά την εφηβεία) και να εκτελούμε όλες τις δραστηριότητές μας.

Και τα τρία μακροθρεπτικά συστατικά είναι σημαντικά και απαραίτητα.

Δεν είναι το ένα λιγότερο σημαντικό έναντι του άλλου.

Χρειαζόμαστε και τα τρία για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού. Το κάθε ένα από αυτά είναι χρήσιμο και μας βοηθά με τον δικό του τρόπο.Και τα τρία μαζί λειτουργούν συνεργιστικά για να επιτυγχάνεται ισορροπία στον οργανισμό.

Πάμε να τα γνωρίσουμε λίγο καλύτερα!

• Οι υδατάνθρακες είναι η βασική πηγή ενέργειας για το σώμα μας. Ειδικά για τον εγκέφαλο και τα ερυθρά αιμοσφαίρια, είναι το μοναδικό καύσιμο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν! Είναι τόσο σημαντικοί, που εάν δεν προσλαμβάνουμε επαρκή ποσότητα, το σώμα μας ενεργοποιεί έναν μηχανισμό επιβίωσης, τη γλυκονεογένεση, για αυτοπροστασία. Κατά τη διαδικασία αυτή, διασπώνται οι μύες και τα αμινοξέα των πρωτεϊνών χρησιμοποιούνται για να παραχθεί η γλυκόζη, η οποία αποτελεί το βασικό συστατικό όλων των υδατανθράκων.

• Τα αμινοξέα είναι τα δομικά συστατικά των πρωτεϊνών, ή αλλιώς τα «τούβλα» που χτίζουν τους μυς και τις ορμόνες μας, καθώς και τα πολύτιμα ένζυμα που είναι υπεύθυνα για να επιτελούν τις λειτουργίες του οργανισμού μας. Όμως, θυμηθείτε: εάν δεν προσλαμβάνετε επαρκή ποσότητα υδατανθράκων μέσω της τροφής, το σώμα σας θα χρησιμοποιήσει την πρωτεΐνη — τόσο από τα τρόφιμα που καταναλώνετε, όσο και από τους δικούς σας μυς — για να παράγει γλυκόζη!

• Τα λιπαρά είναι επίσης πολύ σημαντικά για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού. Τα χρειαζόμαστε για να απορροφούμε τις λιποδιαλυτές βιταμίνες, για τη δημιουργία του στρώματος μυελίνης που προστατεύει τα νεύρα μας, για τη λειτουργία των υποδοχέων των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλό μας, για να μας χορταίνουν και να μας δίνουν ικανοποίηση, καθώς και για να προστατεύουν τα εσωτερικά όργανά μας, προσφέροντάς τους μόνωση και διατηρώντας τα ζεστά.

Από αυτήν τη σύντομη γνωριμία σας με τα μακροθρεπτικά συστατικά των τροφίμων, είναι ξεκάθαρο ότι και τα τρία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο για τη λειτουργία του οργανισμού μας και τα χρειαζόμαστε.

Πώς, λοιπόν, έχει προκύψει το γεγονός ότι ακούμε σχεδόν αποκλειστικά για τη σημασία της πρωτεΐνης, ενώ τείνουμε να υποτιμούμε ή να παραλείπουμε τελείως τη σημασία των άλλων δύο συστατικών;

Συνδυασμός βιομηχανίας τροφίμων & κουλτούρας της δίαιτας

Σε αυτό το ερώτημα δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση.

Η προσωπική μου θεώρηση, με βάση όσα παρατηρώ γύρω μου, τα περιστατικά που συναντώ, αλλά και τη βιβλιογραφία, είναι ότι μάλλον πρόκειται για μία τάση της εποχής που αποσκοπεί κυρίως στο οικονομικό κέρδος.

Από τη μία πλευρά, έχουμε τη βιομηχανία τροφίμων και συμπληρωμάτων διατροφής, που «τρίβει τα χέρια της» κάθε φορά που καταφέρνει να μας περάσει το μήνυμα ότι χρειαζόμαστε οπωσδήποτε συμπληρωματική πρωτεΐνη, είτε μέσω ειδικά σχεδιασμένων τροφίμων (που, όλως τυχαίως, είναι συνήθως πολύ πιο ακριβά από τα αντίστοιχα συμβατικά) ή μέσω συμπληρωμάτων. Σημαντική υποσημείωση: στις περισσότερες περιπτώσεις, ακόμη και όταν μιλάμε για αθλητισμό, η πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να καλυφθεί μέσω του απλού φαγητού, στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής.

Από την άλλη πλευρά, έχουμε την κουλτούρα της δίαιτας, η οποία κάθε εποχή μας προβάλλει και διαφορετικές «μαγικές λύσεις» για αδυνάτισμα. Στην εποχή που διανύουμε, παρατηρώ ότι υπάρχει μια υπέρμετρη εστίαση γύρω από την πρωτεΐνη, η οποία συχνά συνοδεύεται από τη δαιμονοποίηση των υδατανθράκων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διαστρέβλωση της εκτίμησης του τι σημαίνει «υγιεινή/ισορροπημένη» διατροφή και μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό ή ακόμη και αποκλεισμό τροφίμων, κάτι το οποίο, πέρα από ψυχοφθόρο, είναι και επικίνδυνο για την υγεία.

Φυσικά και η πρωτεΐνη είναι σημαντική, αλλά όπως είδαμε και πιο πάνω, όχι μόνο αυτή. Και τα τρία μακροθρεπτικά συστατικά είναι σημαντικά και απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού.

Το να εστιάζουμε σε ένα μόνο μακροθρεπτικό συστατικό και να παραβλέπουμε τα άλλα δύο, μπορεί να οδηγήσει σε εμμονή και μια διαταραγμένη σχέση με το φαγητό.

Συχνά συναντώ άτομα, τα οποία απευθύνονται σε εμένα λόγω των υπερφαγικών επεισοδίων που τα ταλαιπωρούν. Τελικά, μέσα από τη συζήτηση προκύπτει ότι τα άτομα αυτά στερούνταν τους υδατάνθρακες και έτρωγαν μονάχα τρόφιμα που περιέχουν πρωτεΐνη και λίγα λιπαρά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το σώμα τους να καταλαβαίνει ότι απειλείται και να τα ωθεί προς την υπερκατανάλωση φαγητού. Δεν είναι ζήτημα έλλειψης αυτοπειθαρχίας ή αυτοελέγχου, αλλά μηχανισμός αυτοπροστασίας. Το σώμα προσπαθεί να πάρει την ενέργεια που χρειάζεται!

Πιστεύω πως είναι σημαντικό κάθε γονιός να έχει αυτές τις βασικές γνώσεις για να μπορέσει πρώτ’ απ΄ όλα, να προστατεύσει τον ίδιο του τον εαυτό από τον βομβαρδισμό που μπορεί να δέχεται και ο ίδιος από την κουλτούρα της δίαιτας. Πολλές φορές, οι πεποιθήσεις που έχουμε για το φαγητό περνούν και προς το παιδί, ακόμη και με μη λεκτικούς τρόπους, όπως με τη στάση του σώματος, το βλέμμα ή τον τόνο της φωνής.

Αν για παράδειγμα, μια μητέρα ή ένας πατέρας πιστεύει ότι οι υδατάνθρακες είναι «κακοί», αυτό το μήνυμα μπορεί να επηρεάσει το παιδί, ακόμη κι αν δεν ειπωθεί ξεκάθαρα με λόγια. Γι’ αυτό, είναι χρήσιμο να παίρνουμε τον χρόνο μας για να αναγνωρίζουμε πρώτα το δικό μας σύστημα πεποιθήσεων και ύστερα να το αξιολογούμε με κριτική σκέψη, ώστε να διασφαλίσουμε, στο πλαίσιο του εφικτού, ότι περνάμε θετικά μηνύματα προς το παιδί που θα βοηθήσουν στη δημιουργία μιας υγιούς σχέσης με το φαγητό μακροπρόθεσμα.

Να προσέχουμε μην χάσουμε το δάσος, κοιτάζοντας μόνο το δέντρο!

Είναι ανθρώπινο με όλη αυτή την υπερπληροφόρηση και συχνά την παραπληροφόρηση που υπάρχει γύρω μας να εντείνεται το άγχος και η αγωνία των γονιών γύρω από τη διατροφή των εφήβων. Ωστόσο, εάν εστιάζουμε σε μεμονωμένα συστατικά, είναι εύκολο να χάσουμε τη συνολική εικόνα. Άλλωστε, είναι το σύνολο των διατροφικών επιλογών που επηρεάζουν την υγεία σε βάθος χρόνου. Γι’ αυτό δεν έχει τόσο νόημα να επικεντρωνόμαστε σε κάθε γεύμα ή σε κάθε μέρα ξεχωριστά, αλλά να παρατηρούμε τις διατροφικές συνήθειες σε μια μεγαλύτερη χρονική περίοδο, όπως σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση.

Μια φαινομενικά απλή και ταυτόχρονα αρκετά βοηθητική πρακτική είναι το να εστιάζετε στην ποικιλία. Το να προσφέρονται, μέσα στο πλαίσιο μιας εβδομάδας, εκπρόσωποι από διαφορετικές ομάδες τροφίμων (όπως όσπρια, φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά, κρέας, ψάρι, ξηροί καρποί κ.ά.), συνήθως αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο για να εξασφαλιστεί η πρόσληψη όλων των πολύτιμων θρεπτικών συστατικών.

Το φαγητό δεν είναι μόνο θρεπτικά συστατικά!

Και μην ξεχνάτε ότι το φαγητό δεν είναι μόνο υδατάνθρακες, πρωτεΐνη και λιπαρά.

Είναι και απόλαυση, σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους, κοινωνικοποίηση και κουλτούρα ενός τόπου. Όλα αυτά είναι εξίσου σημαντικά συστατικά για μια υγιή σχέση με το φαγητό!

Σε επόμενο άρθρο θα συζητήσουμε ποια είναι ορισμένα σημεία-«κλειδιά», στα οποία αξίζει να επενδύσετε για να αποκτήσει το έφηβο παιδί σας μια πραγματικά υγιή σχέση με το φαγητό μακροπρόθεσμα.

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ

• Υπάρχουν 3 μακροθρεπτικά συστατικά που μας δίνουν ενέργεια: υδατάνθρακες, πρωτεΐνη και λιπαρά.
• Και τα τρία μακροθρεπτικά συστατικά είναι σημαντικά και απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού.
• Ο εγκέφαλος και τα ερυθρά αιμοσφαίρια τρέφονται αποκλειστικά με γλυκόζη, η οποία είναι το βασικό συστατικό όλων των υδατανθράκων.
• Όταν παραλείπονται οι υδατάνθρακες από τη διατροφή, το σώμα απειλείται και ενεργοποιεί έναν μηχανισμό επιβίωσης, τη γλυκονεογένεση για να παράγει γλυκόζη από τα αμινοξέα των πρωτεϊνών.
• Η υπέρμετρη εστίαση αποκλειστικά στην πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές ελλείψεις ή ακόμη και σε διαταραγμένη σχέση με το φαγητό.
• Είναι σημαντικό να φιλτράρετε τις πληροφορίες που δέχεστε και να προστατεύετε τον εαυτό σας και κατ’ επέκταση το έφηβο παιδί σας από τα μηνύματα της κουλτούρας της δίαιτας.
• Είναι πολύ πιο ουσιαστικό να κοιτάζετε συνολικά τη σχέση του έφηβου παιδιού σας με το φαγητό, αντί να εστιάζετε στις μεμονωμένες διατροφικές του επιλογές.
• Το φαγητό δεν είναι μόνο θρεπτικά συστατικά, αλλά και χαρά και σύνδεση.