Γονέας με ΔΕΠΥ

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομήσιμη. Έτσι, δεν είναι ασυνήθιστο σε οικογένειες που το παιδί εμφανίζει ΔΕΠ-Υ, να εμφανίζει ΔΕΠ-Υ και ο γονέας. Επίσης, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο, η ΔΕΠ-Υ του γονέα να είναι αδιάγνωστη, με αποτέλεσμα ο ίδιος ο γονέας να βιώνει καταστάσεις δύσκολες που επηρεάζουν την συνολική δυναμική και λειτουργία του οικογενειακού συστήματος.

Αυτές οι αδιάγνωστες δυσκολίες, είτε θεωρούνται ανεξήγητες, είτε αποδίδονται από τον ίδιο τον γονέα και τον άμεσο περίγυρο σε ανακριβείς παράγοντες. Συχνά μάλιστα, οι δυσκολίες “χρεώνονται” στον γονέα ως χαρακτηρολογικά ελαττώματα, οδηγούν σε αδιέξοδες συγκρούσεις μεταξύ των ενηλίκων και επιβαρύνουν το οικογενειακό κλίμα με αισθήματα απογοήτευσης, ματαίωσης, θυμού και ενοχής.

Η αδιάγνωστη ΔΕΠ-Υ του γονέα επηρεάζει φυσικά το οικογενειακό κλίμα και τις οικογενειακές δυναμικές σε κάθε αναπτυξιακή φάση που διανύουν τα παιδιά και η οικογένεια. Είναι αλήθεια όμως ότι ιδιαίτερα στη φάση της εφηβείας, μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία επαναλαμβανόμενων εκρηκτικών καταστάσεων, τόσο μεταξύ των ενηλίκων, όσο και μεταξύ ενηλίκων και παιδιών.

Ας δούμε τώρα μαζί πώς μπορεί η ΔΕΠ-Υ του γονέα να επηρεάσει την οικογένεια.

O γονέας με ΔΕΠY αντιμετωπίζει δυσκολίες στη συναισθηματική ρύθμιση. Μπορεί να αντιδρά υπερβολικά με θυμό και εκνευρισμό, ενώ, σε πολλές περιπτώσεις, βρίσκεται σε μόνιμη υπερένταση την οποία και μεταδίδει λεκτικά και εξωλεκτικά στο οικογενειακό περιβάλλον. Συχνά από τα μέλη της οικογένειας μού αναφέρεται ότι ο ένας γονέας είναι μόνιμα “στην τσίτα”. Και με αυτήν την αφορμή, επισημαίνω ότι δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο η ΔΕΠΥ να συνυπάρχει με αγχώδη διαταραχή και κατάθλιψη.

Το αδιαχείριστο άγχος και οι αδιαχείριστες μεταπτώσεις στη διάθεση και το συναίσθημα εκφράζονται με εκνευρισμό που κατά κανόνα προκαλεί εκνευρισμό και στον άλλο γονέα και στα παιδιά και διαμορφώνει το αντίστοιχο συναισθηματικό κλίμα στη δυναμική της οικογένειας. Ιδιαίτερα όταν στην οικογένεια υπάρχουν έφηβοι, που μπορεί να εκδηλώνουν ανυπομονησία και παρορμητισμό στις αντιδράσεις τους, λόγω των ψυχοσωματικών και κοινωνικών απαιτήσεων και αλλαγών αυτής της φάσης ζωής, ο συνδυασμός με τις αντίστοιχες εκδηλώσεις του γονέα είναι πολύ πιθανό να αυτοματοποιεί δυσλειτουργικά πρότυπα επικοινωνίας που εδραιώνονται ως το κυρίαρχο μοτίβο συνδιαλλαγής μέσα στην οικογένεια.

Ο γονέας με ΔΕΠΥ μπορεί να εκνευρίζεται συχνά, να δείχνει ανυπομονησία και υπερένταση με μικρές και μεγαλύτερες αφορμές και να εκδηλώνει συμπεριφορές αναντίστοιχες προς τις καταστάσεις. Με απλά λόγια, αυτό που βιώνει ο ίδιος και που αντανακλάται σε όλη την οικογένεια, είναι εύκολη πυροδότηση έντονων συναισθημάτων, δύσκολη διαχείρισή τους, και εκρηκτική έκφρασή τους, δυσανάλογη προς τη σοβαρότητα των καταστάσεων.

Στην αδυναμία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων, έρχεται να προστεθεί και το έλλειμμα στις εκτελεστικές λειτουργίες που χαρακτηρίζει τα άτομα με ΔΕΠΥ. Με απλά λόγια, ο γονέας με ΔΕΠΥ μπορεί να έχει δυσκολία στην οργάνωση και διαχείριση του χρόνου και στον προγραμματισμό υποχρεώσεων και δραστηριοτήτων. Μπορεί ακόμα να δείχνει μόνιμα αφηρημένος σαν να είναι “αλλού”. Αυτό συμβαίνει επειδή δυσκολεύεται να συγκρατήσει πληροφορίες στη μνήμη εργασίας και να ακολουθήσει οδηγίες για πράγματα απλά και σύνθετα που αφορούν τον καθημερινό προγραμματισμό στην εργασία και την οικογένεια.

Ακόμα, ο γονέας με ΔΕΠΥ μπορεί να είναι μόνιμα αναβλητικός, καθώς δυσκολεύεται να ξεκινήσει ένα έργο, ειδικά αν πρόκειται για κάτι που θεωρεί βαρετό. Επιπρόσθετα, επειδή ακριβώς υπάρχει δυσκολία στον προγραμματισμό, την οργάνωση και την έναρξη, διαμορφώνεται μακροπρόθεσμα και μια δυσκολία στην υιοθέτηση της ευελιξίας που είναι απαραίτητη όταν κανείς προγραμματίζει για όλη την οικογένεια.

Οι επιπτώσεις αυτών των δυσκολιών γίνονται εμφανείς στην οικογενειακή ζωή, και μέσα από τη δυσκολία στην οργάνωση της καθημερινότητας, και μέσα από την αδυναμία οριοθέτησης των παιδιών με κατάλληλο τρόπο. Βλέπουμε γονείς με ΔΕΠΥ να πασχίζουν να τηρήσουν τα ωράρια προσέλευσης των παιδιών στο σχολείο και στις δραστηριότητές τους. Να ξεχνούν σημαντικά ραντεβού που αφορούν είτε τους ίδιους, είτε τα παιδιά, για παράδειγμα προγραμματισμένα ιατρικά ραντεβού ή συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς.

Βλέπουμε ακόμα αναποτελεσματική οριοθέτηση. Οριοθέτηση που εξαρτάται όχι από το τι είναι σωστό και κατάλληλο για το παιδί και τον έφηβο, αλλά από τις συναισθηματικές μεταπτώσεις του γονέα και από τη δική του αδυναμία σωστής οριοθέτησης των αναγκών της οικογένειας. Αυτή η αδυναμία σωστής και κατάλληλης οριοθέτησης δημιουργεί σύγχυση και θυμό στα παιδιά και ιδιαίτερα στους εφήβους, ενώ ταυτόχρονα δεν παρέχει ασφαλές πλαίσιο για ηλικιακά κατάλληλη αυτονομία και διαφοροποίηση.

Η “αφηρημάδα” του γονέα μπορεί ακόμα να οδηγήσει σε συναισθήματα πικρίας και θυμού. Είναι πολύ πιθανό, τα παιδιά να νιώθουν παραμέληση, όταν για παράδειγμα ο γονέας ξεχνά σημαντικές για τη ζωή της οικογένειας ημερομηνίες ή σημαντικές συναντήσεις. Το ίδιο αίσθημα παραμέλησης μπορεί να αναπτύσσει και ο άλλος γονέας, ενώ φυσικά καθόλου δεν αντιστοιχεί αυτή η φαινομενική αδιαφορία στις προθέσεις του γονέα με ΔΕΠΥ.

Έτσι, συντηρείται σε βάθος χρόνου μέσα στην οικογένεια ένας φαύλος κύκλος συναισθημάτων αδικίας και θυμού που είτε εκφράζονται με συστηματικές εκρήξεις στις οποίες εμπλέκονται μεγάλοι και μικροί, είτε δεν εκφράζονται, αλλά λειτουργούν ως σκιές πάνω στην οικογενειακή ζωή. Γι’ αυτό και συχνά ακούμε φράσεις όπως: “έτσι είναι ο πατέρας, στον κόσμο του“, “δεν μπορεί κανείς να βασιστεί πάνω του“, “πάντα ξεχνάει τα γενέθλιά μου“… Με αυτόν τον τρόπο τυποποιείται ο γονέας με ΔΕΠΥ σε συγκεκριμένο ρόλο, τυποποιούνται και οι προσδοκίες των μελών της οικογένειας ως προς την αναμενόμενη συμπεριφορά του και τον βαθμό ανταπόκρισης στις ανάγκες τους, και διαμορφώνεται ένα κλίμα αμοιβαίων επικρίσεων και παραπόνων που είναι αδιέξοδο και επιβαρύνει την οικογένεια.

Μέχρι τώρα σας έδωσα το προφίλ του γονέα με ΔΕΠΥ και αναφέρθηκα στις πιθανές επιπτώσεις αυτού του προφίλ, τόσο στη σχέση με τον άλλο γονεα, όσο και στη σχέση με τα παιδιά και στην οικογενειακή ζωή.

Αν εντοπίζετε δικά σας χαρακτηριστικά συμπεριφοράς και συναισθηματικής έκφρασης, όπως αυτά που περιγράφω, είναι πολύ πιθανό να εμφανίζετε ΔΕΠΥ. Αν δεν το γνωρίζατε, είναι επίσης πιθανό να βιώνετε τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικογενειακή σας ζωή και να τις χρεώνεστε ως αδυναμίες του “χαρακτήρα” σας, ως “αδιόρθωτες” συνήθειές σας, ως ανεξήγητες πλευρές της ζωής σας.

Αν απευθυνθείτε σε ειδικό της ψυχικής υγείας και του δώσετε, τόσο μια λεπτομερή και ακριβή εικόνα των συμπτωμάτων που σας δυσκολεύουν, όσο και ένα λεπτομερές ιστορικό από την παιδική σας ηλικία, θα μπορέσει να διαγνώσει την ΔΕΠΥ. Θα μπορέσει επίσης να διαγνώσει αν η ΔΕΠΥ συνυπάρχει με κάποια άλλη διαταραχή που δημιουργεί πρόσθετες προκλήσεις. Η διάγνωση θα σας βοηθήσει να τοποθετήσετε τις δυσκολίες σας στο σωστό ερμηνευτικό πλαίσιο. Θα αναγνωρίσετε δηλαδή και εσείς ο ίδιος/η ίδια και τα μέλη της οικογένειάς σας, ότι οι δυσκολίες σας δεν οφείλονται σε κάποιο “ελάττωμα” ή “έλλειμμα”, αλλά σε διαφορετική νευρολογική λειτουργία. Διαπιστώνοντας ότι δεν είστε ένα νευροτυπικό άτομο, θα μπορέσετε να αποδεχθείτε τη διαφορετικότητά σας και να μην της επιτρέψετε να γίνει εμπόδιο στη διαμόρφωση της προσωπικής και οικογενειακής ζωής που επιθυμείτε και σας εκφράζει.

Ας δούμε λοιπόν μαζί τι μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε, τόσο το αίσθημα της προσωπικής σας επάρκειας, όσο και τη διαχείριση των ζητημάτων που αφορούν τη σχέση με τον/την σύντροφό σας και τα παιδιά σας.

Θα ξεκινήσετε με την αλλαγή της καθημερινότητάς σας. Θα διαμορφώσετε ένα καθημερινό πρόγραμμα που να περιλαμβάνει αρκετό για τις ανάγκες σας ποιοτικό ύπνο, καλή διατροφή που να σας δίνει ενέργεια, σωματική άσκηση, και χαλάρωση. Τη χαλάρωση θα την αναζητήσετε και μέσα από δραστηριότητες που σας ενδιαφέρουν και μέσα από τεχνικές αναπνοής και νοερής απεικόνισης και εξάσκηση στην ενσυνειδητότητα (mindfulness). Αυτές οι αλλαγές στην καθημερινότητα θα βάλουν σε προτεραιότητα την αυτοφροντίδα σας και θα μειώσουν τα γενικά επίπεδα του στρες. Έτσι, θα βιώνετε λιγότερες διακυμάνσεις στη διάθεσή σας, θα είστε σε καλύτερη θέση να ρυθμίσετε τις συναισθηματικές σας αντιδράσεις και να διαχειριστείτε τα προβλήματα, τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αποτελούν μέρος της οικογενειακής σας ζωής.

Ταυτόχρονα, σας προτείνω να επικεντρωθείτε στην αναζήτηση στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων. Έτσι, θα απεγκλωβιστείτε από την ανακύκλωση δυσλειτουργικών προτύπων συμπεριφοράς και θα μπορέσετε να διαχειριστείτε με σωστό τρόπο την αναβλητικότητα και την παρορμητικότητα σας, να προγραμματίσετε τις δραστηριότητες και τις υποχρεώσεις σας, να οργανώσετε αποτελεσματικά τον χρόνο σας και να ανταποκριθείτε στις ανάγκες οριοθέτησης των παιδιών σας.

Μαζί με όλα αυτά, πιστεύω πως η αναγνώριση και η αποδοχή της δικής σας ΔΕΠΥ, θα σας δώσει μια οπτική αποδοχής για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί σας λόγω της ΔΕΠΥ. Θα μπορέσετε έτσι να διαμορφώσετε μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού, αποδοχής της διαφορετικότητας και συνεργασίας στην επίλυση προβλημάτων. Ακόμα, θα δώσετε χώρο στην έκφραση των ιδιαιτεροτήτων της εφηβείας, χωρίς να καταφεύγετε σε αναμέτρηση δυνάμεων και χωρίς να υιοθετείτε “εφηβικές” αντιδράσεις εσείς.

Αν είστε γονέας με ΔΕΠΥ, αναγνωρίστε το και δεσμευτείτε στις απαραίτητες αλλαγές που θα εξασφαλίσουν την ανταπόκρισή σας στον ρόλο σας και την ισορροπία στην οικογενειακή σας ζωή.