Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Χαρά Κουκουράκη
Το (απαιτητικό) εφηβικό όνειρο.
Μαγικά χριστούγεννα με τραγούδια, φωτάκια, πακέτα με δώρα τριγύρω και γλυκά με μυρωδιές που γαργαλούν τη μύτη…
Ονειρεμένες στιγμές αποτυπωμένες σε απαστράπτουσες φωτογραφίες χαμογελαστών προσώπων με καλίγραμμα σώματα….
Πάρτι με φίλους στα πιο in μαγαζιά της πόλης, όλοι ντυμένοι με την τλευταία λέξη της μόδας, πίνοντας αλκοόλ και χορεύοντας μέχρι πρωίας….
Οικογένειες και παρέες αγκαλιασμένες να μαγειρεύουν, να τρώνε, να παίζουν, να ταξιδεύουν μαζί…
Η απόλυτη ευτυχία συμπυκνωμένη σε 1 εβδομάδα….
Ονειρικές εικόνες των χαρούμενων εορτών, όπως τις βλέπουν οι έφηβοι στα social media, τον τύπο, την τηλεόραση, οι οποίες, όμως, δε μιλούν για τις αυξημένες υποχρεώσεις, τις υψηλές προσδοκίες και τη συναισθηματική φόρτιση που κατακλύζει πολλούς εφήβους.
Η μη ονειρική πραγματικότητα.
Το άγχος των Χριστουγέννων στους εφήβους είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνά και μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία και την ευημερία τους κατά την περίοδο των γιορτών. Τα έντονα ερεθίσματα αυτής της περιόδου, οι πλαστές εικόνες ευτυχίας των social media, οι αξιακές προσδοκίες που δημιουργούνται μεταξύ των εφήβων, οι ακαδημαικές υποχρεώσεις, τα χωρίς ανταπόκριση ερωτικά σκιρτήματα, η χαμηλή αίσθηση αυταξίας, επιτείνουν το άγχος κατά την περίοδο των Χριστουγέννων.
Το έντονο άγχος μπορεί να ενισχύσει προϋπάρχοντα συναισθήματα μοναξιάς ή καταθλιπτικής διάθεσης. Στερεί την ευκαιρία στους εφήβους, αλλά και στους γονείς τους, οι οποίοι προβληματίζονται πώς να τους βοηθήσουν, να απολαύσουν το μήνυμα Χαράς και Αγάπης που κουβαλούν οι ημέρες αυτές. Οι γιορτές καταλήγουν να γίνονται περίοδος εντάσεων, καυγάδων, έξαρσης ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, με έντονη θλίψη και επιθυμία για απομόνωση και παραίτηση.
Παράγοντες που εντείνουν το άγχος κατά την περίοδο των Χριστουγέννων.
Οικονομική πίεση: Προκύπτει από την αίσθηση ανάγκης των εφήβων να ξοδέψουν χρήματα για αγορά δώρων, νέων και περισσότερων ρούχων και αξεσουάρ, αλλά και για εξόδους σε ακριβά μαγαζιά, clubs και πάρτι. Η πληθώρα διαφημίσεων και εκδηλώσεων δρουν ενισχυντικά στο να αναπτυχθεί μια ανάγκη να ξοδέψουν περισσότερα από όσα μπορούν και συνοδεύεται με αίσθημα ματαίωσης και αποτυχίας, συνήθως.
Οικογενειακές συναντήσεις και οικογενειακές διαφορές: Τα δυναμικά στην οικογένεια αλλάζουν στην περίοδο της εφηβείας. Τα έφηβα παιδιά απομακρύνονται από τα μικρότερα αδέλφια τους, προσπαθώντας να αποβάλλουν τον φροντιστικό ρόλο που, ίσως, είχαν και τείνουν να προσκολλώνται στα μεγαλύτερα αδέλφια ή τους φίλους τους.
Η τάση να παραμένουν όλοι ενωμένοι κατά τη διάρκεια των γιορτών μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον πίεση στους εφήβους. Οι οικογενειακές σχέσεις μπορεί να είναι τεταμένες, ειδικά αν υπάρχουν συγκρούσεις ή διαφορές στο σπίτι.
Συχνή είναι η αντίσταση των εφήβων να παρευρεθούν στις οικογενειακές συνευρέσεις, παράγοντας που επιφέρει συγκρούσεις με τους γονείς. Οι οικογενειακές ή άλλες κοινωνικές συναντήσεις φέρνουν τους εφήβους σε επαφή με συγγενείς και άλλα γνωστά άτομα, με τα οποία υπάρχουν εντάσεις και συγκρούσεις. Ιδιαίτερα έντονο άγχος νιώθουν οι οι έφηβοι που πιέζονται έμμεσα ή άμεσα από συγγενείς και γνωστούς να εκπληρώσουν ρόλους ή προσδοκίες άλλων, όπως οι σπουδές και η επαγγελματική αποκατάσταση.
Όταν η οικογένεια δεν επιτρέπει στους εφήβους τη διαφοροποίηση, εκείνοι υποκύπτουν στις οικογενειακές πιέσεις να παρευρεθούν στις οικογενειακές συναντήσεις και καταπιέζουν την επιθυμία τους για απομόνωση ή συναναστροφή με τους συνομηλίκους. Τότε, αυξάνεται η αίσθηση καταπίεσης, θυμού και φόβου και οδηγούνται σε ξεσπάσματα νεύρων, θυμού και απομάκρυνσης από τους γονείς. Δημιουργούνται, έτσι, όλο και μεγαλύτερες εντάσεις μεταξύ των των γονέων με τα παιδιά ή των ίδιων των γονέων, οι οποίοι συχνά στέκονται με διαφορετικό τρόπο στις διαθέσεις του έφηβου παιδιού τους. Η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας μειώνεται, η απομάκρυνση μεγαλώνει και οι διαφωνίες και οι καυγάδες για καταπιεσμένα, ανείπωτα συναισθήματα και ανάγκες φουντώνουν.
Σχολικές υποχρεώσεις: Πολλοί έφηβοι συνεχίζουν τα φροντιστήρια και την περίοδο των γιορτών ή φορτώνονται με επιπλέον διάβασμα για εξετάσεις, που συχνά, πέφτουν αμέσως μετά την περίοδο των Χριστουγέννων. Αισθάνονται άγχος και αυξημένη πίεση να ολοκληρώσουν τις σχολικές τους υποχρεώσεις μέσα στις γιορτές και παράλληλα να διασκεδάσουν με τους φίλους τους. Παραβλέπουν την ανάγκη τους για ξεκούραση και τείνουν να καταρρέουν από εξάντληση μερικούς μήνες μετά, κοντάς την περίοδο του Πάσχα.
Εικόνα σώματος: Οι έφηβοι βιώνουν αλλαγές στην εμφάνισή τους, τις οποίες δεν προλαβαίνουν να αφομοιώσουν. Νιώθουν άβολα με το σώμα τους και συγκρίνουν το σώμα τους με τα σώματα των διασήμων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εφήβων έχει κακή εικόνα σώματος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αναζητάει τρόπους να χάσει γρήγορα βάρος, οδηγούμενο, συχνά, σε δίαιτες στερητικές και επιβλαβείς για την υγεία. Η εποχή των Χριστουγέννων, με τις πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις και πάρτι, μπορεί να εντείνει τις ανασφάλειες για την εξωτερική εμφάνιση, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει άγχος στους εφήβους. Η πληθώρα θερμιδογόνων κερασμάτων στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι αποτελεί πρόκληση για πολλούς εφήβους, οι οποίοι, συχνά θα το αποφύγουν με στόχο τη μη πρόσληψη θερμίδων. Επίσης, οι διαφημιστικές καμπάνιες με ρούχα προκλητικά και σέξι, που ταιριάζουν μόνο σε συγκεκριμένους σωματότυπους, προκαλούν αίσθημα αποτυχίας σε πολλούς εφήβους.
Αίσθημα μοναξιάς: Αρκετοί έφηβοι δυσκολεύονται με τις κοινωνικές επαφές, δεν έχουν φίλους και δεν αισθάνονται μέλος κάποιας κοινωνικής ομάδας. Η αίσθηση ανήκειν με τους συνομιλίκους είναι βασικός παράγοντας για την ψυχική υγεία και την αίσθηση αυτοεκτίμησης ενός εφήβου. Για κάποιους εφήβους, οι γιορτές μπορεί να είναι περίοδος περαιτέρω απομόνωσης και μοναξιάς αν δεν έχουν αναπτύξει κοινωνικό κύκλο. Έφηβοι με κοινωνικό άγχος, κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές διαταραχές δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στα πολλαπλά καλέσματα των εορτών, κάτι που επιτείνει το αίσθημα αδυναμίας και απομόνωσής τους.
Πίεση για την επίτευξη “τέλειων” γιορτών: Τέλειες οικογενειακές και φιλικές συγκεντρώσεις, τέλεια γεύματα, τέλεια πάρτι, τέλεια εμφάνιση και τέλεια δώρα, όπως η κοινωνία και τα social media ορίζουν. Πολλοί έφηβοι ενδοβάλλουν αυτές τις κοινωνικές προσδοκίες, τις θεωρούν κανονικότητα και συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τα πρότυπα που βλέπουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συγκρίνουν τις δικές τους γιορτές με αυτές των άλλων, πιέζονται να ανταπεξέλθουν και αισθάνονται αποτυχία και ανεπάρκεια όταν κάτι παρεκλίνει από το τι τελικά κάνουν.
Έφηβοι και Διαζύγιο: Στις περιπτώσεις που το ζευγάρι έχει χωρίσει χρόνια πριν το παιδί γίνει έφηβος, η επίδραση ενός διαζυγίου δεν είναι έντονη στην ψυχοσύνθεση του εφηβου, καθώς έχει μεγαλώσει υπό αυτή την συνθήκη. Σε περιπτώσεις διαζυγίων, όπου τα παιδιά βρίσκονται στην εφηβεία, η ψυχική αναταραχή του εφήβουν μπορεί να είναι αρκετά μεγάλη, όσο κι αν μπορεί να εκλογικεύσει πλέον τα γεγονότα. Η αίσθηση πως κοινά βιώματα, όπως οι οικογενεικαές διακοπές, παύουν να υπάρχουν, κλονίζει την αίσθηση ανήκειν του εφήβου. Αυξημένη είναι και η τάση των εφήβων να συσπειρώνονται με τον έναν από τους δύο γονείς, νιωθοντας πως έτσι τον προστατεύουν και αγωνίζονται για την δικαιοσύνη. Αντιδράσεις, όπως, απομόνωση, στροφή προς τις παρέες, παραβατικές συμπεριφορές ή ξεσπάσματα θυμού προς τους γονείς είναι πιθανά την περίοδο των εορτών, όπου η οικογένεια έτεινε ως τώρα να συσπειρώνεται, έστω και φαινομενικά.
Συμβουλές για μια πιο ήρεμη εορταστική περίοδο
Αν και το άγχος που επιτείνεται την περίοδο των εορτών είναι συνήθως προσωρινό, μπορεί να έχει σημαντική επίπτωση στην ευημερία των εφήβων κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και να επιτείνει τις εντάσεις με τους γονείς και τα αδέλφια. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από αποδοχή της επιθυμίας τους να διαφοροποιηθούν, αλλά, ταυτόχρονα και όρια, που θα τους κρατήσουν κοντά, αλλά με περισσότερο χώρο να απομακρυνθούν συναισθηματικά, στο αξιακό σύστημα και το πλαίσιο ασφάλειας του οικογενειακού πυρήνα. Προτείνεται η ενθάρρυνση του διαλόγου, η εκμάθηση δεξιοτήτων διαχείρισης άγχους και η αναγνώριση των πραγματικών αναγκών των εφήβων για να περάσουν όλοι τις γιορτές με λιγότερη πίεση. Στρατηγικές που θα βοηθήσουν τον έφηβο το άγχος των Χριστουγέννων είναι:
Απομάκρυνση από τα social media και τις οθόνες: Έχει αποδειχθεί ερευνητικά πως η πολύωρη έκθεση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οθόνες έχει αρνητικές επιδράσεις στην ψυχική υγεία, στην αίσθηση αυτοεκτίμησης και συμβάλλει στα συνεχώς αυξανόμενα ποσοστά παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης. Η θέαση μιας φαινομενικά τέλειας ζωής σε μια οθόνη εύκολα συμπαρασύρει σε μια άδικη σύγκριση με τη δική μας ζωή, στην οποία, τείνουμε να μας αναδυκνείουμε ως χαμένους και σε μειονεκτική θέση. Ο περιορισμός της έκθεσης στα social media και τις οθόνες θα επιτρέψει στους εφήβους να γίνουν ξανά ενεργοί. Θα αναγκαστούν να αντικαταστήσουν τον χρόνο στην οθόνη με κοινωνικές επαφές, άθληση, μελέτη.
Εστίαση στο Παρόν: Το άγχος ενισχύεται από την υπερβολική εστίαση σε μελλοντικές υποχρεώσεις ή από σκέψεις για παρελθοντικά λάθη. Προτρέψτε το παιδί να φτιάξει ένα πλάνο οργάνωσης για το σήμερα και το πολύ κοντινό μέλλον. Καθορίστε το υπεύθυνο να φωτογραφίζει την καθημερινότητά του και να καρατήσει ένα ημερολόγιο των όσων βίωσε μέσα στην ημέρα και του έδωσαν ευτυχία. Τα αισθητηριακά ερεθίσματα (αρώματα, υφές, εικόνες, ήχοι, γεύσεις), επίσης, μειώνουν την υπερδιέγερση, κατευνάζουν τις έντονες σκέψεις και μας φέρνουν σε επαφή με τον κόσμο γύρω μας, απομακρύνωντάς μας από σκέψεις που επιτείνουν το άγχος.
Ρεαλιστικές προσοδοκίες: Οι κοινωνικές προσδοκίες δεν χρειάζεται να είναι και προσδοκίες των εφήβων, ούτε και δικές σας, οικογενειακές. Επιτρέψτε στην οικγένειά σας να διαφοροποιηθεί και προτρέψτε τους ευατούς σας να βάλουν σαν μοναδικό στόχο τα φετινά Χριστούγεννα, να μην βάλουν στόχους! Συζήτησε με τον έφηβο για το πόσο σημαντικό είναι να κάνουν ό,τι νιώθουν άνετα και να μην νιώθουν υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν όλους τους κανόνες ή τις “τέλειες” εικόνες που βλέπουν γύρω τους. Βοηθήστε τους να λένε “όχι” σε προτάσεις ή προσκλήσεις που δεν τους ταιριάζουν και γίνετε εσείς το δικό τους παράδειγμα! Είναι σημαντικό οι έφηβοι να μην αισθάνονται πίεση να συμμετάσχουν σε πάρτι ή να εκπληρώσουν τις δικές μας, οικογενειακές προσδοκίες για τα Χριστούγεννα. Επιβεβαιώστε και στον ευατό σας και στον έφηβο παιδί σας πως θα αξίζετε το ίδιο πολύ, είτε δεν ντυθείτε με την τελευταία λέξη της μόδας, είτε επιλέξετε να φτιάξετε και όχι να αγοράσετε δώρα, είτε επιλέξετε να μείνετε σπίτι και όχι να απαντήσετε ναι σε όλες τις προσκλήσεις!
Διάλογος και κατανόηση: Οι έφηβοι τείνουν να αποφεύγουν τις δύσκολες συζητήσεις και όταν θέλουν να διεκδικήσουν κάτι το κάνουν άγαρμπα και επιθετικά. Περιγράψτε στον έφηβο το πώς συμπεριφέρεται και τι υποθέτεται πως αυτή η συμπεριφορά κρύβει «Βλέπω πως κλαις κάθε φορά που δοκιμάζεις τα ρούχα σου και μάλιστα, έσκισες, θυμωμένη το περσινό σου φόρεμα. Σκέφτομαι πως σε προβληματίζει το τι θα φορέσεις στο πάρτι της τάξης σου». Αν ο έφηβος δεν εκφραστεί αμέσως, δώστε του τον χρόνο και τον χώρο να το κάνει. Κρατήστε ήρεμη στάση, δείχνοντας υποστήριξη και κατανόηση. «Ναι, το καταλαβαίνω, πως είναι σημαντικό για εσένα να τραβάς τα βλέμματα με την εμφάνισή σου». Αποφυγή της κριτικής είναι σημαντική, καθώς μπορεί να εντείνει το άγχος.
Προτεραιότητες, οργάνωση και προγραμματισμός: Βοηθήστε τον έφηβο να οργανώσει τον χρόνο του για να ισχυροποιήσει την αίσθηση του ελέγχου. Προτείνετέ του να δημιουργήσει μια λίστα με τα πράγματα που πρέπει να κάνει και να αναγνωρίσει τις προτεραιότητες. Αν έχει σχολικές υποχρεώσεις, βοηθήστε τον να προγραμματίσει συγκεκριμένες ώρες μελέτης ή ξεκούρασης, για να αποφύγει την αναβολή και την πίεση της τελευταίας στιγμής.
Αυτοφροντίδα και Χαλάρωση: Δείξτε στον έφηβο πως ο Εαυτός μας είναι πολύτιμος. Αφιερώστε κι εσείς χρόνο στον εαυτό σας για ξεκούραση και χαλάρωση, πριν αρχίσει να παραπονιέται με διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα, και προτρέψτε το παιδί σας να κάνει το ίδιο. Το προφίλ του τέλειου γονέα, τέλειου φίλου, τέλειου παιδιού είναι ένα μυθικό κατασκεύασμα! Ενθαρρύνετε τον έφηβο να ασχοληθεί με δραστηριότητες που τον ηρεμούν, όπως η μουσική, η άσκηση, ή το διάβασμα. Οι ελαφριές σωματικές δραστηριότητες, όπως ένας περίπατος ή η γιόγκα, μπορεί να μειώσουν τα επίπεδα άγχους και να βοηθήσουν στην αποφόρτιση. Η δημιουργία καθημερινής, οικογενιακής, ρουτίνας, με στιγμές χαλάρωσης, είναι εξαιρετικά χρήσιμη για όλους.
Χώρος και χρόνος για έκφραση: Μερικές φορές, οι έφηβοι έχουν ανάγκη να περάσουν χρόνο μόνοι τους για να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους. Σεβαστείτε την ανάγκη τους για ιδιωτικότητα, ενώ συνεχίζετε να δείχνετε την υποστήριξή σας. Προτρέψτε τον να κρατήσει ένα ημερολόγιο καταγραφής σκέψεων ή να αποτυπώσει τις μπερδεμένες σκέψεις και συναισθήματά του ζωγραφίζοντας, γράφοντας στίχους, μουσική, κείμενα ή μέσω άλλης μορφής τέχνης. Αν χρειαστεί, ενθαρρύνετε το παιδί να μιλήσει με κάποιον άλλον, όπως φίλους ή κάποιον ειδικό, αν αισθάνεται την ανάγκη για περαιτέρω βοήθεια.
Γίνετε εσείς πρότυπο αισιοδοξίας, ευγνωμοσύνης και ηρεμίας: Η στάση των γονέων και των σημαντικών ενηλίκων είναι σημαντική. Αν δείχνουν χαλαρότητα, υποστήριξη και ρεαλιστικές προσδοκίες, ο έφηβος είναι πιο πιθανό να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα. Αν εσείς εστιάζετε στις θετικές πτυχές των Χριστουγέννων, μιλάτε με ευγνωμοσύνη για όσα έχετε και αποφεύγετε την γκρίνια για όσα δεν έχετε, θα συμβάλλετε στη μείωση του άγχους του εφήβου και θα τον παρακινήσετε να εστιάσει στις αληθινές χαρές της ζωής.
Το πώς εσείς νιώθετε θα διαμορφώσει και το πώς τα παιδιά σας θα νιώθουν και θα συμπεριφέρονται. Παιδιά με γονείς αγχωμένους και νευρικούς θα έχουν, επίσης, ένταση και θα εκφράζονται με θυμό, βία, ξεσπάσματα, γκρίνια ή θα τείνουν να αποσύρονται και να αυτοπαρηγορούνται. Παιδιά με γονείς ανασφαλείς και φοβισμένους θα φοβούνται εξίσου τις επαφές, το να χαρούν τις γιορτές, τη συνύπαρξη σε μια ομάδα και θα προσκολλούνται στους γονείς τους. Παιδιά με γονείς θλιμμένους και ανικανοποίητους θα τείνουν να τους μιμούνται ή να προσπαθούν να τους κάνουν χαρούμενους και να τους ικανοποιήσουν με τη δική τους τελειότητα, καλλιεργώντας έτσι το δικό τους εσωτερικό άγχος και αγχογόνες, υψηλές προσδοκίες.