“Η κόρη μου, 10 ετών, λέει ψέμματα ή κρύβει πράγματα”

Ερώτημα αναγνώστριας

Η κόρη μου, 10 ετών, λέει ψέματα ή κρύβει πράγματα, όπως για το αν έχει κάνει τα μαθήματά της, για το αν έφαγε το κολατσιό της στο σχολείο, για το αν έκανε ή όχι μια σκανταλιά, και, ενώ, κάθε φορά που αποκαλύπτεται ένα ψέμα, το μετανιώνει και υπόσχεται να λέει την αλήθεια, δεν τηρεί την υπόσχεση της. Επιπλέον είναι ασυνεπής ως προς τις υποχρεώσεις της στο σχολείο και στα Αγγλικά. Έχω δοκιμάσει όποια μέθοδο ξέρω ή με έχουν συμβουλέψει, επαγγελματίες ή μη, αλλά δεν έχει αποτέλεσμα. Τι θα με συμβουλεύατε;

---

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Αρχικά θα σας επισημάνω ότι με το να εστιάζουμε αποκλειστικά και μόνο σε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά των παιδιών, διαμορφώνουμε μια στενή οπτική που στοχεύει στην εξάλειψη της συμπεριφοράς. Έτσι όμως χάνουμε τη δυνατότητα να δούμε και να αξιολογήσουμε τη συνολικότερη εικόνα που διαμορφώνεται από τις οικογενειακές δυναμικές και σχέσεις, ώστε να μπορέσουμε να παρέμβουμε σε επίπεδο βαθύτερο και ουσιαστικότερο, στις αιτίες που συγκαλύπτονται από το σύμπτωμα. Το ψέμα και η συγκάλυψη εμπεριέχουν μηνύματα που είναι σημαντικό και απαραίτητο να αποκρυπτογραφήσετε. Αν δεν αναζητήσετε τα μηνύματα, τότε θα αρκεστείτε στο να εστιάζετε σε λάθος κατεύθυνση, όπως για παράδειγμα όταν καλύπτουμε μια πληγή με γάζα αντί να αναζητήσουμε τι είναι αυτό που την δημιουργεί και να θεραπεύσουμε την πηγή και τα αίτια της πληγής.

Αναφέρεστε σε προηγούμενες απόπειρες που έχετε κάνει να διαχειριστείτε την κατάσταση και με τη βοήθεια ειδικού από ό,τι καταλαβαίνω. Θα μου ήταν χρήσιμο να γνωρίζω τι είδους στρατηγικές έχετε ακολουθήσει, τι είδους αλλαγές έχετε επιδιώξει να κάνετε και πώς λειτούργησαν οι μέχρι τώρα απόπειρες διαχείρισης του προβλήματος. Επειδή όμως δεν έχω τέτοιου είδους πληροφορίες στην διάθεσή μου, θα σας παρακινήσω να σκεφτείτε εσείς οι γονείς τι έχει φανεί αποτελεσματικό και τι όχι και να προσπαθήσετε να δώσετε τις δικές σας ερμηνείες.

Επιπλέον, θα σας παρακινήσω να αναζητήσετε ερμηνείες για τη συμπεριφορά της κόρης σας. Γιατί πιστεύετε ότι λέει ψέματα; Γιατί αποκρύπτει καταστάσεις; Μήπως επειδή έτσι είναι ο «χαρακτήρας» της; Ή μήπως επειδή οι οικογενειακές δυναμικές και ο τρόπος επικοινωνίας σας «επιτρέπουν» το ψέμα ως μέσο συνδιαλλαγής; Αν απαντάτε το πρώτο, τότε θα εστιάσετε λανθασμένα στο να προσπαθήσετε να αλλάξετε την κόρη σας, να αλλάξετε τον χαρακτήρα της, ώστε να μην λέει ψέματα. Αν απαντάτε το δεύτερο, τότε θα εστιάσετε στο να αλλάξετε τους όρους της οικογενειακής επικοινωνίας, έτσι ώστε να μην επιτρέπουν το ψέμα ως μέσο συνδιαλλαγής. Αν θέλετε τη γνώμη μου, θα σας προτείνω το δεύτερο.

Κάντε αρχικά μια ενδοσκόπηση. Αναλογιστείτε για ποιους λόγους έχετε πει ψέματα στη ζωή σας και απέναντι σε ποια άτομα. Είναι πιθανό να ανακαλύψετε ότι έχετε πει ψέματα για να αποφύγετε δυσάρεστες συνέπειες, για να αποφύγετε δυσάρεστα συναισθήματα για τον εαυτό σας, για να αποφύγετε την έκθεση που θα επισύρει τιμωρία και ντροπή, για να αποφύγετε την κριτική. Μάλλον θα ανακαλύψετε ότι ισχύουν ως ένα βαθμό όλοι αυτοί οι παράγοντες.

Τώρα θα σας ζητήσω να ανατρέξετε στη δική σας σχέση με τους γονείς σας. Τους λέγατε ψέματα; Τους αποκρύπτατε καταστάσεις; Αν ναι, πώς νιώθατε τότε για την συμπεριφορά σας και πώς νιώθετε σήμερα; Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι λέγατε ψέματα στους γονείς σας; Ποιοι ήταν οι παράγοντες της οικογενειακής ζωής και της σχέσης με τους γονείς σας που δημιουργούσαν τις συνθήκες για ψέματα και απόκρυψη από πλευράς σας; Είναι πιθανό να ανακαλύψετε  προσδοκίες και πίεση των γονιών σας για επιδόσεις. Είναι επίσης πιθανό να ανακαλύψετε μια επικριτική ματιά πάνω σας. Επίσης, μπορεί να ανακαλύψετε μια περιορισμένη κατανόηση του κόσμου σας, των διαστάσεων της ζωής σας που δεν συμφωνούσαν με προσδοκίες και απαιτήσεις των γονιών, των δυσκολιών σας.

Τέλος, θα σας ζητήσω να αναλογιστείτε αν εσείς σήμερα λέτε ψέματα ή αποκρύπτετε καταστάσεις όταν θέλετε να αποφύγετε τη συζήτηση, ή να μην θίξετε δύσκολα ζητήματα για εσάς τους ίδιους και την οικογένεια. Αν εσείς λέτε ψέματα και αποκρύπτετε, τότε αυτό είναι ένα πρότυπο που μεταδίδετε στο παιδί σας. Να θυμάστε ότι και τα ψέματα και η απόκρυψη γίνονται πάντοτε αντιληπτά, όσο και αν νομίζει κανείς πως μπορεί να «ξεγελάσει» τον περίγυρο. Ακόμα και τα πολύ μικρά παιδιά αντιλαμβάνονται με διαισθητικό τρόπο την έλλειψη ειλικρίνειας, την αποφυγή της ανοιχτής επικοινωνίας. Έτσι, έχετε υπόψη σας ότι  εισάγετε μια διάσταση ελλείματος γνησιότητας που πιθανόν τα παιδιά να αναπαράγουν αργότερα στην δική τους οικογένεια.

Όπως είδατε, στην απάντησή μου δεν εστιάζω καν στο ψέμα ως ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Εστιάζω σε διαγενεακά πρότυπα που καλλιεργούν συγκεκριμένα πρότυπα επικοινωνίας, εστιάζω στην ανάγκη για ενδοσκόπηση και επίγνωση του τι συμβαίνει εσωτερικά στον καθένα από τα μέλη της οικογένειας και σε επίπεδο οικογενειακής επικοινωνίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο από πλευράς μου. Πιστεύω ότι χρειάζεται να ανακαλύψετε ποιοι είναι οι παράγοντες που δημιουργούν συνθήκες πρόσφορες για ψέμα και συγκάλυψη.

Ρίχνοντας μια προσεκτική ματιά στη σχέση με το παιδί σας τι διαπιστώνετε; Υπάρχει από πλευράς σας άνευ όρων αποδοχή ανεξάρτητα από το να εκδηλώνονται ανεπιθύμητες συμπεριφορές; Η μήπως υπάρχει αποδοχή με όρους; Μήπως περνάτε το μήνυμα: «Αν είσαι καλή μαθήτρια, τότε σε αποδέχομαι και σε αγαπάω»;

Επειδή αντιλαμβάνομαι ότι το παιδί σας λέει ψέματα και αποκρύπτει για συγκεκριμένους λόγους που αφορούν ανταπόκριση σε υποχρεώσεις και σχολικές επιδόσεις, πιστεύω ότι εκεί θα αναζητήσετε τη δυνατότητα για αλλαγή της κατάστασης. Τι μπορείτε να κάνετε εσείς οι γονείς ώστε το παιδί να μην νιώθει πίεση για επιδόσεις; Τι μπορείτε να κάνετε για να καλλιεργήσετε κίνητρο για μάθηση και όχι για υψηλή βαθμολογία; Τι μπορείτε να κάνετε για να στρέψετε την κόρη σας προς την εκμάθηση και υιοθέτηση στρατηγικών αυτενέργειας που θα χρειαστεί στη ζωή της για να ανταπεξέλθει σε υποχρεώσεις; Ακόμα, τι ορίζετε εσείς ως «σκανταλιά» και πώς μπορείτε να είστε πιο ευέλικτοι στο ζήτημα της παραβίασης των κανόνων, αν δεν αφορούν την ασφάλεια της κόρης σας, αλλά απλά εκφράζουν την διάθεσή της να εκφράσει την διαφοροποίησή της;

Με απλά λόγια, χρειάζεται να αλλάξετε τη δική σας στάση και μέσα από τη δική σας αλλαγή θα δείτε και τη συμπεριφορά της κόρης σας να αλλάζει. Χρειάζεται να αναθεωρήσετε τον κόσμο των προσδοκιών σας και να αναπλαισιώσετε τη σχέση με το παιδί σας. Αυτή η αναθεώρηση θα αλλάξει τη δυναμική και θα διαμορφώσει πλαίσιο ασφάλειας για την κόρη σας. Όταν η κόρη σας αισθανθεί ασφαλής, δεν θα έχει την ανάγκη να πει ψέματα ούτε να αποκρύψει καταστάσεις. Εσείς θα της δώσετε αυτήν την ασφάλεια μέσα από τη δική σας ενδοσκόπηση, την αξιολόγηση των προσδοκιών σας και την αλλαγή της οπτικής σας για το παιδί σας και τη μεταξύ σας σχέση. Έτσι θα μπορέσετε να κάνετε  και την αλλαγή σε επίπεδο επιλογών που ευνοούν την επικοινωνία που χαρακτηρίζεται από μυστικά και ψέματα. Τα μυστικά και τα ψέματα αποτελούν κομμάτι της οικογενειακής δυναμικής και όχι ελάττωμα του παιδιού σας. Αλλάξετε τη δυναμική και το ψέμα δεν θα έχει θέση ως αποδεκτός τρόπος συνδιαλλαγής και διεκδίκησης των αναγκών.

Αν δεν αλλάξετε τις συνθήκες που δημιουργούν τις συνθήκες για ψέμα και απόκρυψη, τότε θα συνεχίσετε να κινείστε στον ίδιο αδιέξοδο φαύλο κύκλο όπου η κόρη σας παραδέχεται το λάθος της και υπόσχεται ότι δεν θα το ξανακάνει. Φυσικά όμως  και το ξανακάνει εφόσον δεν έχει αλλάξει το υπόβαθρο που επιτρέπει και συντηρεί αυτές τις επιλογές. Όσο η κόρη σας χρειάζεται το ψέμα και την απόκρυψη, τόσο θα τα χρησιμοποιεί.  Όταν αλλάξετε το πλαίσιο, τότε θα υιοθετήσει λειτουργικούς, θετικούς τρόπους επικοινωνίας και διεκδίκησης των αναγκών της και έκφρασης των δυσκολιών της.

Δοκιμάστε να ερμηνεύσετε μαζί της τη συμπεριφορά της και ακούστε τι έχει να σας πει, χωρίς να την κρίνετε. Όταν μια συμπεριφορά συστηματοποιείται, εξυπηρετεί κάποια ανάγκη. Βρείτε μαζί με την κόρη σας ποια είναι η ανάγκη αυτή και απεγκλωβίστε την ίδια και το οικογενειακό σας σύστημα από δυσλειτουργικά πρότυπα επικοινωνίας που συντηρούνται από ψέματα και έλλειψη γνησιότητας.

Σας προτείνω να διαβάσετε προηγούμενα άρθρα μου στο efiveia.gr για πιο ολοκληρωμένη ενημέρωση ως προς το ψέμα στην εφηβεία και τις στρατηγικές αντιμετώπισής του από την οικογένεια:

Όταν ο έφηβος λέει ψέματα (Μέρος 1ο) Ο ρόλος της οικογένειας στην πρόληψη

Όταν ο έφηβος λέει ψέματα (Μέρος 2ο) Πώς θα στηρίξουμε τον έφηβο που καταφεύγει στο ψέμα

Με προβληματίζει ότι η κόρη μου λέει ψέματα για βασικά θέματα

Έντονη εφηβεία, φωνές, ψέματα για το διάβασμα

Η έφηβη κόρη μου δε με ακούει καθόλου και μου λέει ψέματα