“O 17χρονος γιος μας ανακοίνωσε πως δεν θέλει να πάει σχολείο”

Ερώτημα αναγνώστη

Χθές βράδυ μετά από μια έκρηξη θυμού με αφορμή ένα πανάκι καθαρισμού στην κουζίνα ο 17χρονος γιος μας ανακοίνωσε αφού πρώτα αποσύρθηκε για αρκετή ώρα στο δωμάτιο του πως δεν θέλει να πάει σχολείο. Αυτό έγινε και στο πρόσφατο παρελθόν όταν λίγο πριν το Πάσχα μας ανακοίνωσε ότι δεν τον ενδιαφέρει το σχολείο ότι χάνει χρόνο άσκοπα και ότι έχει πλάνο στο μυαλό του χωρίς φυσικά να το συζητάμε. Η συμφωνία τότε για να συνεχίσει την β Λυκείου ήταν να σταματήσει το φροντιστήριο καθώς όπως είπε κάνουν τα ίδια και τα ίδια. Δεν τον απασχολεί η σχολική επίδοση ούτε η σχολική παρουσία. Ένα παιδί που μέχρι πρότινος ήταν άψογο σε όλα του χωρίς να τον πιέζει κάποιος από εμάς και ίσα ίσα που τον αφήναμε να παίρνει πρωτοβουλίες και αποφάσεις για τον ίδιο. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε και πως να το αντιμετωπίσουμε καθώς δεν δέχεται ούτε να μιλήσουμε.

Απαντά η Ψυχολόγος Ιωάννα Φερεντίνου

Ως γονείς είναι φυσικό και κατανοητό πως ανησυχείτε για το επαγγελματικό μέλλον του παιδιού σας, σκέφτεστε πώς άλλαξε τόσο απότομα ενώ ήταν άψογος σε όλα, αναρωτιέστε τι άλλο μπορείτε να κάνετε για να τον μεταπείσετε, αλλά και να τον καταλάβετε.

Κατ’ αρχάς, είναι πολύ σημαντικό να διαλευκάνετε και να διερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους ο γιος σας εκδηλώνει την συγκεκριμένη σχολική άρνηση. Πολλές φορές οι ενδείξεις που μας δίνει ο έφηβος είναι αρκετά καθοριστικές στο να μας ταρακουνήσουν και να αναρωτηθούμε τα «γιατί» πίσω από τις εν λόγω συμπεριφορές του.

Κατά βάση, η σχολική άρνηση στην εφηβεία, δεν είναι απλά μια ακόμη αντίδραση του εφήβου, αλλά συνδέεται και με άλλους παράγοντες όπως ο συστηματικός εκφοβισμός, το κοινωνικό άγχος, κάποιο άλλο στρεσογόνο γεγονός στη ζωή του, κάποια αλλαγή περιβάλλοντος (μετακόμιση κλπ), ακόμη και μαθησιακές δυσκολίες. Συνεπώς, κρίνεται σημαντικό να καθοριστούν οι παράγοντες που πυροδοτούν την ανάγκη του γιου σας να απέχει από την σχολική διαδικασία, είτε αυτοί οι παράγοντες είναι κοινωνικοί, είτε μαθησιακοί.

Η άρνηση του εφήβου για το σχολείο, η αποφυγή με άλλα λόγια αυτής της κατάστασης που τον αγχώνει ή γενικότερα που του προκαλεί δυσφορικά συναισθήματα, αποτελεί έναν τρόπο διαχείρισης του εφήβου ενός αγχογόνου γεγονότος ή κατάστασης. Η αποφυγή για τον έφηβο, αποτελεί μια αναγκαία επιλογή που καλείται να πάρει, έναν μονόδρομο, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτό που του συμβαίνει. Είναι ο τρόπος του να ξεδιαλύνει τα αντικρουόμενα συναισθήματά του, είναι ένας τρόπος να πει κάτι, το οποίο δεν μπορεί να εκφράσει με λόγια. Ακριβώς για αυτούς τους λόγους, έχετε παρατηρήσει την τάση του να αποσύρεται στο δωμάτιό του και να μην αφήνει περιθώρια για περαιτέρω συζήτηση.

Τι μπορεί να σκέφτεται

Αρχικά, μπορεί να νιώθει πως εφόσον σε όλη του τη ζωή του λένε τι να κάνει, τώρα που βρίσκεται σε αυτήν την ηλικία, ήρθε η ώρα να πάρει τις δικές του αποφάσεις. Εφόσον μου λέτε πως πρόκειται για ένα παιδί άψογο σε όλα – φαντάζομαι εννοείτε κυρίως στα μαθήματα -, είναι πιθανό έπειτα από τόση προσπάθεια και συγκέντρωση προκειμένου να είναι άψογος σε όλα, να ένιωσε πως χρειάζεται ένα διάλειμμα ή ακόμη και μια νέα αρχή, όπου θα την χτίσει μόνος του («εγώ έχω το πλάνο μου»), χωρίς να του λέει κάποιος τι να κάνει.

Επίσης,  μπορεί να σκέφτεται πως θέλει να δοκιμάσει τον εργασιακό κόσμο, για να διαπιστώσει μήπως θα μπορούσε να ξεκινήσει την καριέρα του νωρίτερα. Μπορεί να νιώθει πως δεν έχει δοκιμάσει αρκετά τον εαυτό του και πως δεν έχει καταφέρει να βγει από το comfort zone του.

Πώς να αντιδράσετε

1. Δώστε χώρο στην μεταξύ σας επικοινωνία

Αυτό είναι κάτι που θα χρειαστεί αρκετή υπομονή, επιμονή και υποχωρήσεις από την πλευρά σας ως γονείς, καθώς όπως προανέφερα, ο μηχανισμός άμυνας και τρόπος διαχείρισης των δύσκολων καταστάσεων και συναισθημάτων του εφήβου σας είναι η αποφυγή. Συνεπώς, θα χρησιμοποιεί αυτόν τον μηχανισμό και στην επικοινωνία σας. Σε αυτό το σημείο, διαλέξτε τη στιγμή σας: αναζητήστε ενδείξεις που ο έφηβος θα θέλει να μιλήσει και θα είναι περισσότερο ανοιχτός στην επικοινωνία σχετικά με το σχολείο, π.χ. όταν σας «τριγυρνάει» ή αν αναφέρει κάτι για το σχολείο.

• Ακούστε τους λόγους του

Να αποπνέετε μια διάθεση ότι θέλετε να καταλάβετε τι του συμβαίνει. Προσοχή: είναι πολύ εύκολο να πέσουμε στην παγίδα να δώσουμε στον έφηβο την αφορμή να νιώσει πως αποτελεί εκείνος το πρόβλημα, ή πως η συμπεριφορά του είναι προβληματική. Δεν το θέλουμε αυτό! Απεναντίας, θελουμε να καταλάβουμε τον έφηβο, να τον ακούσουμε, να δούμε και την δίκη του οπτική που ίσως να διαφέρει από την δική μας, αλλά είναι εξίσου σημαντική. Χρειάζεται να σταθούμε δίπλα στον έφηβο ως σύμμαχοι, όχι ο ένας απέναντι στον άλλον.

Ως επί το πλείστον, οι λόγοι για τους οποίους ο έφηβος δυσκολεύεται να πάει στο σχολείο, είναι συναισθηματικοί. Επομένως, μια περισσότερο συναισθηματική προσέγγιση, θα αποτελέσει το κλειδί ώστε να φανερωθούν οι σκέψεις και τα βαθύτερα συναισθήματα του παιδιού τόσο για το σχολείο, όσο και για τον εαυτό και το μέλλον του. Μπορείτε να βρείτε νέες ευκαιρίες φανερώνοντας την διάθεσή σας να πάτε κάπου με το αυτοκίνητο τον έφηβο γιο σας, ώστε να έχετε μια ευκαιρία να τα πείτε.

• Πάρτε μαζί αποφάσεις

Όταν καταφέρετε και βρείτε την ευκαιρία να ανοίξετε μια συζήτηση με τον γιο σας αναφορικά με το σχολείο, ρωτήστε τον τι θα άλλαζε στο σχολικό περιβάλλον και του έχει βγει η ανάγκη να απέχει από αυτό. Ακούστε προσεκτικά τους λόγους που θα σας πει, καθώς θα μαρτυρήσουν ακριβώς τα ερεθίσματα που τον προβληματίζουν. Συζητήστε μαζί για λύσεις αναφορικά με το μέλλον του: ρωτήστε τον πώς σκέφτεται να το οργανώσει, πώς βλέπει τον εαυτό του σε 5 χρόνια από τώρα. Διαλευκάνετε σε αυτό το σημείο, αν αναφέρει περισσότερο μαθησιακούς ή κοινωνικούς λόγους. Ρωτήστε τον τι εναλλακτικές θεωρεί πως έχετε. Σημαντικό είναι σε κάποια σημεία να χρησιμοποιείτε το α’ πληθυντικό («εμείς), ώστε να αισθανθεί πλαισιωμένος και ασφαλής. Ωστόσο, αυτό πολλές φορές διαφοροποιείται ανάλογα με την περίπτωση, γιατί ενδεχομένως κάποιος έφηβος να εκφράζει την σχολική άρνηση, ως έναν τρόπο να εκδηλώσει παθητική επιθετικότητα προς το γονεϊκό πρόσωπο. Αυτό συμβαίνει όταν ο έφηβος δέχεται πίεση για άψογες μαθησιακές επιδόσεις, μη ρεαλιστικές προσδοκίες, υπερβολική έμφαση στην μαθησιακή πορεία και το μέλλον και μειωμένο ενδιαφέρον για άλλες ασχολίες και τα συναισθήματά του. Χρειάζεται να εξετάσετε αυτό το ενδεχόμενο, καθώς εκεί θα χρειαστεί να αναπροσαρμόσετε και την δίκη σας προσέγγιση απέναντι στον γιο σας.

• Προτείνετε εναλλακτικές, πείτε την γνώμη σας

Κάντε σαφές πως προκειμένου να ξεκινήσει την επαγγελματική του πορεία, χρειάζεται να έχει ως βασικό εργαλείο το απολυτήριο λυκείου, καθώς κατά πάσα πιθανότητα οτιδήποτε επιλέξει να κάνει, αυτό θα του χρειαστεί. Συζητήστε του πως θα τον ωφελήσει μακροπρόθεσμα αυτό, χωρίς να του το περιγράφετε ως «υποχρέωσή» του ή πως πρέπει να το κάνει. Περισσότερο προτείνετέ το ως λύση και εργαλείο, σε αυτό που έχει ονειρευτεί να κάνει.

• Βεβαιωθείτε ότι νιώθει καλά και αναλόγως τους παράγοντες πυροδότησης της άρνησης, συνεργαστείτε με το σχολικό πλαίσιο, καθώς και με ειδικό ψυχικής υγείας

Αυτό κρίνεται το πιο σημαντικό, προκειμένου να γίνει η προσέγγιση στον έφηβο με έναν απόλυτα διακριτικό τρόπο, με σκοπό την πλαισίωσή του από υποστήριξη, ασφάλεια και σεβασμό στις επιλογές του. Σίγουρο είναι πως ο έφηβος γιος σας δεν θα γυρίσει από μόνος του στο σχολείο, ούτε δια μαγείας θα του γεννηθεί η ανάγκη για επανένταξη στο σχολικό πλαίσιο και διαδικασία. Όμως, με την υποστήριξη ενός ψυχολόγου σε συνεργασία με την οικογένεια και το σχολείο, ο γιος σας θα καταφέρει να επανέλθει σταδιακά, καθώς και να προσδιορίσει με μεγαλύτερη σαφήνεια ποιοι είναι οι στόχοι του, οι ικανότητες του και οι επιθυμίες του.

Σε κάθε περίπτωση, όλη αυτή η αντιμετώπιση και προσέγγιση, χρειάζεται να γίνει με άξονα τα συναισθήματα του γιου σας. Προτιμούμε το «τι νιώθεις» από το «είναι καλό για εσένα να…». Εκτιμούμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις του παιδιού και εκείνο θα μας τις παραθέτει με μεγαλύτερη άνεση στη συνέχεια. Ακούμε περισσότερο από όσο μιλάμε, ακόμη και ένα νεύμα αρκεί. Προσέχουμε τον τόνο μας στη συζήτηση με τον έφηβό μας, και διευκρινίζουμε πως συζητάμε για το θέμα που τον απασχολεί και την συμπεριφορά του, δεν κρίνουμε τον ίδιο. Αποφεύγουμε το κήρυγμα, καθώς ο έφηβος θα αντιδράσει αμυντικά στις συμβουλές. Κάνουμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου όπως: «πιστεύεις πως θα ήταν καλό αυτό για εσένα;» ή «πιστεύεις θα ήταν λάθος η αντίδρασή μου αν…». Και το κυριότερο: δεν παίρνουμε προσωπικά τις αποφυγές του εφήβου μας. Ανεξάρτητα από το ζήτημα που τον απασχολεί, η εφηβεία από μόνη της αποτελεί μια περίοδο μετάβασης και διαφοροποίησης από το γονεϊκό πρόσωπο. Πρέπει όμως να θυμόμαστε πως η απομάκρυνση αυτή είναι υγιής και πως ο έφηβός μας εξακολουθεί να μας αγαπάει.

Τέλος, υπενθυμίστε τόσο στον γιο σας, όσο και στον εαυτό σας πως οι δρόμοι προς τον δρόμο της επιτυχημένης ζωής είναι πολλοί. Χρειάζεται απλά μα τους ανακαλύψετε μαζί!