“Η κόρη μου αποφάσισε να μη δώσει πανελλήνιες”

Ερώτημα αναγνώστριας

H κόρη μου αποφάσισε στην μέση της χρονιάς να μην δώσει πανελλήνιες. Η αλήθεια είναι ότι άλλαξε την απόφασή της σχετικά με την κατεύθυνσή της στα τέλη της Β΄ Λυκείου και επέλεξε το 4ο πεδίο. Βέβαια δυσκολεύτηκε στα μαθήματα του 3ου πεδίου που ήταν η αρχική επιλογή της κάτι όμως που συνέβη και σε αυτήν την επιλογή της και έχει να κάνει με τα μαθηματικά. Επιλέξαμε να κάνει και τα 4  μαθήματα στο σπίτι  για να είναι καλύτερα για εκείνη. Όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά γιατί το διάβασμα της είναι τόσο όσο να είναι διαβασμένη στο ιδιαίτερο και μετά τίποτα καμία προσπάθεια και στην θεωρία ακόμη χειρότερα δεν ανοίγει βιβλίο.

Είχε δημιουργήσει και σχέση με ένα αγόρι της ηλικίας της περίπου τρεις μήνες η οποία και χάλασε στα μέσα του Φεβρουαρίου. Από εκείνη την ημέρα τα πράγματα έγιναν χειρότερα είναι συνεχώς θλιμμένη, κλαμένη και γενικά δεν έχει κανένα ενδιαφέρον και ειδικά για τα μαθήματά της μέχρι που την Δευτέρα αποφάσισε ότι δεν θέλει να δώσει εξετάσεις ότι είναι υπερβολικά πιεσμένη και από εμένα γιατί δεν την αφήνω σε ησυχία σχετικά με τις εξετάσεις και δεν ενδιαφέρομαι για αυτήν στην πραγματικότητα και θέλει να βρει μια σχολή ιδιωτική.

Της εξηγώ όπως και οι καθηγητές της ότι θα πρέπει να πάει να δώσει έστω και αν σταματήσει τα μαθήματα, ότι το πανεπιστήμιο έχει άλλη υπόσταση από τις ιδιωτικές σχολές,  και δεν θέλει σε καμία περίπτωση.

Νιώθω ότι έχω και εγώ πολύ μεγάλο μερίδιο ευθύνης γιατί την έχω πιέσει να προσπαθήσει κάτι που έφερε αντίθετα αποτελέσματα και μου έχει επηρεάσει κατά πολύ και την δική μου ψυχολογία που φαίνεται.

Εχθές μετά από έναν έντονο καυγά μου είπε να μην σταματήσει τα μαθήματα και ότι θα δώσει. Θεωρείτε ότι τελικά θα της κάνει καλό ή θα είναι χειρότερα γιατί επάνω στον καυγά φώναζε ότι δεν αντέχει άλλο και ότι θέλει να πεθάνει!!!!

Έχω τρομάξει πάρα πολύ και σκέφτομαι να την αφήσω να ηρεμήσει και να μην κάνει τίποτα. Μπορείτε να με βοηθήσετε σας παρακαλώ δεν ξέρω τι να κάνω. Θα πρέπει να δει κάποιον ειδικό;
Σας ευχαριστώ.

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Από την αφήγησή σας λαμβάνω το μήνυμα ότι η κόρη σας αντιδρά σε συσσωρευμένη πίεση. Λαμβάνω επίσης το μήνυμα ότι έχετε επενδύσει στις σπουδές της με τρόπο ψυχοπιεστικό και για το παιδί σας, αλλά και εσάς την ίδια.

Συμβαίνει συχνά βέβαια, λόγω της αγχωτικής κατάστασης που συνεπάγεται η εντατική  προετοιμασία για τις Πανελλήνιες εξετάσεις, οι γονείς να χάνουν τη συνολικότερη εικόνα της ζωής του παιδιού τους. Είναι σαν να βλέπουν το μέλλον και να χάνουν το παρόν και επιπλέον να στερούν από τον εαυτό τους και από το παιδί τους την οικειότητα και τη ζεστασιά της μεταξύ τους σχέσης που θυσιάζεται στο βωμό της προσδοκίας για επαγγελματική αποκατάσταση.

Οι εξετάσεις γίνονται πεδίο σύγκρουσης και αναμέτρησης δυνάμεων και η σχέση επιβαρύνεται με αρνητικό συναίσθημα και απομάκρυνση σε μια περίοδο που ο έφηβος χρειάζεται τους γονείς δίπλα του ως συμπαραστάτες. Επιπλέον, το άγχος για τις Πανελλήνιες λειτουργεί σαν ένα παραμορφωτικό φίλτρο που διαβρώνει τις εφηβικές εμπειρίες, αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις.

Αρχικά, οφείλω να σας επισημάνω το πολύ θετικό γεγονός ότι αναγνωρίζετε την πίεση που έχετε ασκήσει στην προσπάθειά σας να κινητοποιήσετε το παιδί σας, καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις της στάσης σας αυτής. Η πίεση για σχολικές επιδόσεις και γενικότερα για οτιδήποτε ο γονέας θεωρεί υπεύθυνη στάση απέναντι στις σχολικές υποχρεώσεις, έχει κατά κανόνα τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αντί να κινητοποιήσει τα παιδιά, φθείρει την επικοινωνία και τη σχέση μακροπρόθεσμα. Έτσι, διαπιστώνετε και εσείς σήμερα ότι το δικό σας άγχος για το μέλλον της μεταδόθηκε με άμεσους και έμμεσους τρόπους στην κόρη σας και αντί να συμβάλλει στην βελτίωση των σχολικών της επιδόσεων, συνέβαλε στην σταδιακή της παραίτηση και στην μεταξύ σας απομάκρυνση.

Στην αφήγησή σας, αναφέρεστε σε πολλές λεπτομέρειες για την πρόσφατη μαθησιακή πορεία της κόρης σας, για τις ελλείψεις και τα κενά της, για τον χρόνο μελέτης, για τις αλλαγές κατεύθυνσης. Από τη μία, αυτό δείχνει βέβαια την προσπάθειά σας να είστε κοντά στο παιδί σας προκειμένου να γνωρίζετε τις επιδιώξεις αλλά και τις αδυναμίες της, ώστε να μπορείτε να την υποστηρίξετε όπου χρειαστεί. Από την άλλη όμως, με παρακινεί να αναρωτηθώ μήπως η απόστασή σας δεν είναι αρκετή, μήπως με άλλα λόγια – με γνώμονα το δικό σας άγχος – δεν έχετε αφήσει αρκετό χώρο στην κόρη σας.

Προσωπικά, δεν έχω επαρκείς γνώσεις για τις κατευθύνσεις και τι ακριβώς περιλαμβάνει η προετοιμασία για την καθεμιά από αυτές. Αυτό μου δίνει τη δυνατότητα να επικεντρώσω μέσα από ένα πιο γενικό πρίσμα στα λεγόμενά σας και να τα “μεταφράσω” με έναν τρόπο που να παραπέμπει στην συνολικότερη εικόνα. Η συνολικότερη εικόνα που βλέπω είναι αυτή μιας έφηβης ως ένα βαθμό αποπροσανατολισμένης ως προς τις επιδιώξεις και τους στόχους της. Φυσικά και δεν υπονοώ ότι τα παιδιά είναι υποχρεωμένα να γνωρίζουν εκ των προτέρων ποια κατεύθυνση τους ταιριάζει περισσότερο. Η εφηβεία είναι φάση πειραματισμού και δοκιμής εναλλακτικών με στόχο να βρει κανείς αυτό που του ταιριάζει ως αντικείμενο σπουδών και ως επαγγελματική πορεία ζωής, όσο και αν το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν αφήνει τέτοια περιθώρια.

Ως ένα βαθμό, αυτό ακούω ότι κάνει η κόρη σας. Δοκιμάζει και αλλάζει, προκειμένου να μπορέσει να προσανατολιστεί σε κάτι που να της ταιριάζει. Από πλευράς σας, διακρίνω να υποβόσκει μια δυσαρέσκεια και δυσανασχέτηση για αυτές τις αλλαγές.

Ταυτόχρονα όμως, μέσα από την αφήγησή σας δεν αναδύεται το στοιχείο της επιθυμίας. Δεν αναφέρεστε σε κάτι που θα ήθελε να σπουδάσει, σε μια επιθυμία της που θα λειτουργούσε ως κίνητρο. Αναφέρεστε στον στόχο της επιτυχίας στις Πανελλήνιες, αυτός ο στόχος όμως δεν είναι για μένα συνώνυμος με την επιθυμία, ούτε με τον προσανατολισμό, ούτε και με το βαθύτερο και ουσιαστικότερο κίνητρο που δίνει νόημα σε μια προσπάθεια. Και όπως φαίνεται, τα παραπάνω δεν αποτελούν συνώνυμα ούτε για την κόρη σας.

Επίσης, δεν μου είναι ξεκάθαρο αν η αλλαγή κατεύθυνσης ήταν λύση ανάγκης, ή αν εκφράζει μια συνειδητή και στοχευμένη επιλογή. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό πιστεύω στην κατανόηση της στάσης της απέναντι στο σχολείο και τις υποχρεώσεις της και επίσης στην κατανόηση της άρνησής  της για συμμετοχή στις εξετάσεις.

Ο χρόνος που αφιερώνει στο διάβασμα, η οργάνωση του χρόνου της, η κάλυψη των μαθησιακών κενών, είναι ζητήματα πρακτικά που η επίλυσή τους βρίσκεται σε συνάρτηση με το κίνητρο και την επιθυμία. Το κίνητρο δεν επιβάλλεται. Τα πρακτικά ζητήματα θα επιλυθούν με την βοήθεια των εκπαιδευτικών που υποστηρίζουν την προσπάθειά της. Δεν θα λυθούν με το να της επισημαίνονται από εσάς. Όσο της επισημαίνετε τι θα έπρεπε να κάνει, τόσο απομακρύνεται. Η κόρη σας γνωρίζει τι οφείλει να κάνει προκειμένου να έχει καλά αποτελέσματα στις Πανελλήνιες.

Είναι πιθανό τα συσσωρευμένα κενά να λειτουργούν αθροιστικά και να της δημιουργούν αποθάρρυνση. Το πρώτο πράγμα λοιπόν που οφείλετε κατά τη γνώμη μου να κάνετε, είναι να ερμηνεύσετε την απόφασή της να μην δώσει Πανελλήνιες. Το δεύτερο βήμα σας, ταυτόχρονα όμως, θα πρέπει να είναι το να την ακούσετε. Κάτι προσπαθεί να σας πει. Είναι καλό που σας εκφράζει θυμό. Είναι καλό που εκφράζει την κούρασή της σε σχέση με την πίεση που υφίσταται από εσάς. Ίσως ακόμα να είναι και χρήσιμο το γεγονός ότι χτυπά το καμπανάκι του κινδύνου, λέγοντας ότι δεν αντέχει άλλο.

Η γνώμη μου είναι ότι οποιαδήποτε έκφραση ενός εφήβου που περιλαμβάνει τη σκέψη του θανάτου, πρέπει να διερευνάται και όχι να αφήνεται στην άκρη ως κουβέντα της στιγμής. Ακόμα και αν αποτελεί μια ακραία έκφραση της διάθεσης της στιγμής που αντανακλά τη σύγκρουση και την αντίδραση στην πίεση, οφείλουμε να διερευνήσουμε και το περιεχόμενο της δήλωσης, αλλά και γενικότερα να το χρησιμοποιήσουμε ως ευκαιρία για να διερευνήσουμε το συναίσθημα που επενδύεται στις επιλογές ζωής του εφήβου.

Ακούστε την κόρη σας. Ακούστε αυτό που σας ζητά. Αυτή τη στιγμή σας ζητά να δείτε τη ζωή της συνολικά. Σας ζητά να δείτε ποια είναι. Και από πλευράς μου θα σας πρότεινα να δοκιμάσετε αυτήν την προσέγγιση που θα σας δώσει την οικειότητα που πιθανόν έχετε στερηθεί εστιάζοντας στην πίεση για το σχολείο.

Αξίζει τον κόπο να συνδεθείτε με το παιδί σας. Αξίζει τον κόπο να αναζητήσετε από κοινού θετικές επιλογές για τη ζωή της. Αξίζει τον κόπο να την βοηθήσετε να συνδυάσει τις διαφορετικές διαστάσεις της ζωής της.  Το τέλος της εφηβείας είναι μια μοναδική φάση της ζωής που μου φαίνεται μέσα από τα λεγόμενά σας ότι το στερείστε ως μητέρα. Για παράδειγμα, αν η κόρη σας  δεν σας δίνει το περιθώριο να είστε δίπλα της, πώς θα την βοηθήσετε να καταλάβει ότι η ερωτική απογοήτευση είναι μέρος της ζωής; Ότι μια διάσταση της ζωής μας δεν χρειάζεται να καθορίζει όλες τις επιλογές μας; Και πώς είναι δυνατόν να σας δώσει το περιθώριο να είστε δίπλα της όταν δεν πιστεύει ότι έχετε τη δυνατότητα να την κατανοήσετε; 

Οι γονείς, μου λένε συνήθως πως κρίνεται το μέλλον του παιδιού τους από τις τελικές εξετάσεις. Είναι αλήθεια ότι η επίδοση στις εξετάσεις διαμορφώνει μέχρι ένα βαθμό τις επιλογές για το μέλλον, αλλά ποτέ μία και μοναδική διάσταση της ζωής, όσο κρίσιμη και αν είναι, δεν κρίνει αποκλειστικά το μέλλον ενός ανθρώπου. Συζητήστε μαζί με την κόρη σας όλες τις πιθανές επιλογές. Ακούστε τα επιχειρήματά της. Βοηθήστε την να καταστρώσει ένα σχέδιο για το μέλλον που να βασίζεται σε επιθυμίες και προσωπικά κίνητρα.

Ένα επιπλέον ερώτημα που μου δημιουργήθηκε διαβάζοντας την αφήγησή σας, είναι αν έχετε μια ακριβή εκτίμηση των πιθανοτήτων της κόρης σας για επιτυχία στις Πανελλήνιες. Τι σημαίνει “επιτυχία” για εσάς; Τι σημαίνει “επιτυχία” για την ίδια; Με την απόφασή της να μην συμμετέχει στις Πανελλήνιες αρνείται στον εαυτό της μια ευκαιρία; Ή αποχωρεί από ένα πεδίο όπου εκτιμά ότι δεν ανταποκρίνεται με τρόπο που να την καλύπτει;

Με δεδομένο ότι οι Πανελλήνιες διαμορφώνουν φυσικά ως ένα βαθμό τις επαγγελματικές επιλογές, σας προσκαλώ να αναρωτηθείτε: επικεντρώνοντας αποκλειστικά στο μέλλον τι γίνεται με το παρόν; Τι γίνεται με το παρόν του εφήβου και τι γίνεται ακόμα με το παρόν της σχέσης μας μαζί του;

Στο πλαίσιο της δουλειάς μου με οικογένειες, διερευνώντας προβληματισμούς όπως η ανταπόκριση στις Πανελλήνιες, συχνά έρχονται στην επιφάνεια ζητήματα από την ιστορία των γονέων. Άλλοτε έρχονται στην επιφάνεια δικές τους ματαιωμένες προσδοκίες, άλλοτε έρχεται στην επιφάνεια μια στάση ζωής που έχουν μάθει από τους δικούς τους γονείς, που  μπορεί όμως να αδυνατούν να δουν ότι δεν ταιριάζει στη σχέση με τα δικά τους παιδιά. Γι’ αυτό και προτείνω μια ματιά στον καθρέφτη. Κοιτάξτε τον εαυτό σας στον καθρέφτη και ρωτήστε: “Ποιο δικό μου κομμάτι δίνει Πανελλήνιες μαζί με το παιδί μου;” Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι πιθανό να σας οδηγήσει στη διαφοροποίηση της δικής σας ιστορίας από την ιστορία ζωής του παιδιού σας και κατ’ επέκταση στη σωστή απόσταση που θα δώσει χώρο έκφρασης στις επιθυμίες του παιδιού σας. 

Πρώτα λοιπόν θα φροντίσετε τη δική σας “ψυχολογία” προκειμένου να μπορέσετε να φροντίσετε και την “ψυχολογία” της κόρης σας. Πρώτα θα διαχειριστείτε το δικό σας άγχος, θα εκτιμήσετε με ακρίβεια τις επιπτώσεις της δικής σας στάσης, τόσο για την κόρη σας, όσο και για την μεταξύ σας σχέση, θα διερευνήσετε τον κόσμο των προσδοκιών σας για το μέλλον του παιδιού σας και τον αντίκτυπο της έκφρασης αυτών των προσδοκιών και θα επιχειρήσετε να διαμορφώσετε μια ρεαλιστική στάση για τις επιλογές ζωής της κόρης σας. Αν εσείς κατορθώσετε να διαχειριστείτε το άγχος και την σύγχυσή σας, αν επιπλέον απαλλαγείτε και από ανώφελες ενοχές και συναισθηματικό βάρος, τότε θα μπορέσετε και να διαμορφώσετε μια διαφορετική, πιο θετική και αισιόδοξη οπτική και ταυτόχρονα μια πιο θετική σχέση με την κόρη σας.

Δώστε της το χώρο και το χρόνο να ηρεμήσει, όπως λέτε, και, μέσα από αυτή τη διεργασία, θα αναδυθεί και η καλύτερη δυνατή επιλογή. Τώρα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να αποφασίσετε τι είναι το καλύτερο. Η έντονη συναισθηματική φόρτιση και πίεση δεν οδηγεί σε σωστές επιλογές. Το “καλύτερο” θα το αποφασίσετε από κοινού όταν θα έχουν υποχωρήσει τα έντονα συναισθήματα και όταν θα έχετε δώσει περιθώριο αποκατάστασης της μεταξύ σας σχέσης, ώστε να μπορέσετε πραγματικά να υποστηρίξετε το παιδί σας στις επιλογές του.

Πιστεύω ότι ο θεραπευτής θα βοηθήσει σε πρώτη φάση εσάς να διαχειριστείτε τα συναισθήματά σας και να προσεγγίσετε θετικά την κόρη σας. Θα βοηθήσει και την κόρη σας να διαμορφώσει ρεαλιστικές προσδοκίες, να διερευνήσει τα συναισθήματά της για τον εαυτό της και να συνθέσει διαφορετικές διαστάσεις της ζωής της ώστε να διαμορφώσει με θετικό τρόπο  τις επιλογές για το μέλλον της.

Τέλος, σας προτείνω να διαβάσετε προηγούμενα σχετικά άρθρα μου στο efiveia.gr που μπορεί να σας βοηθήσουν να διαμορφώσετε μια διαφορετική οπτική για το ζήτημα της σχολικής επίδοσης, των κινήτρων και της επιτυχίας στις Πανελλήνιες εξετάσεις:

“Γονείς και έφηβος στο ξεκίνημα της Γ Λυκείου»

«Ναι στην ενθάρρυνση, όχι στην πίεση!»

“Έντονη εφηβεία, φωνές, ψέματα για το διάβασμα”

“Ο γιος μου δεν θέλει να πάει στο φροντιστήριο”

“Ο γιος μου αποφάσισε ότι δεν θέλει να δώσει Πανελλήνιες, θέλει να γίνει κομμωτής”

“Αποτυχία στις Πανελλήνιες εξετάσεις: Η επόμενη μέρα”