www.nicolettageorgiou.gr
Δημιουργός των παιδικών & εφηβικών ημερολογίων
προσωπικής ανάπτυξης και θετικής σκέψης “Το κυνήγι της Ευτυχίας”
- Εφηβεία και ψυχική υγεία - 16 Μαΐου 2025
- Συμβουλευτική Γονέων: Ένα Πολύτιμο Εργαλείο για όλη την οικογένεια - 29 Απριλίου 2025
- Τι είναι η ανθεκτικότητα και πώς ενισχύεται στα παιδιά! - 4 Απριλίου 2025
Γράφει στο efiveia.gr η Κλινική Ψυχολόγος Νικολέττα Γεωργίου
Η φροντίδα και η πρόληψη για καλή ψυχική υγεία στην εφηβεία βάζει τις βάσεις για μια ισορροπημένη ενήλικη ζωή. Ένας έφηβος που νιώθει ασφαλής, αποδεκτός και καλλιεργεί υγιείς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων του αλλά και των καταστάσεων είναι πιο πιθανό να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα με αυτοεκτίμηση, ψυχική ισορροπία και ανθεκτικότητα. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε τις κεραίες μας τεντωμένες, έτσι ώστε να εντοπίσουμε εγκαίρως πιθανές δυσκολίες και προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και να τα υποστηρίξουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, προστατεύοντας την ψυχική τους υγεία και οδηγώντας τα σε ένα φωτεινό και αισιόδοξο μέλλον.
Ποιες είναι, λοιπόν, οι πιο συχνές ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές που προκύπτουν κατά την εφηβεία;
Συναισθηματικές διαταραχές
Συναισθηματικές διαταραχές στην εφηβεία ονομάζουμε τις ψυχικές διαταραχές που επηρεάζουν τη διάθεση και το συναίσθημα του εφήβου, προκαλώντας σημαντική δυσκολία και δυσφορία στην καθημερινότητά του. Οι συχνότερες μορφές συναισθηματικών διαταραχών σε αυτή την ηλικία είναι οι διαταραχή άγχους και η κατάθλιψη.
Το άγχος στους εφήβους συνήθως εκδηλώνεται ως υπερβολική ανησυχία, εκνευρισμός ή δυσκολία στη συγκέντρωση. Ακόμα, μπορεί να σωματοποιηθεί με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί με τη μορφή πονοκεφάλων, στομαχόπονων ή μυϊκών πόνων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), περίπου 1 στους 7 εφήβους ηλικίας 10-19 ετών παγκοσμίως αντιμετωπίζει κάποια μορφή ψυχικής διαταραχής, με το άγχος να είναι από τις πιο διαδεδομένες. Στην Ελλάδα, έρευνες της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας δείχνουν ότι πάνω από το 20% των εφήβων δηλώνουν ότι νιώθουν άγχος «πολύ συχνά». Παράγοντες όπως οι σχολικές απαιτήσεις, η κοινωνική αποδοχή και η πίεση από τα social media εντείνουν την αίσθηση άγχους σε αυτές τις ηλικίες.
Η κατάθλιψη στους εφήβους δεν είναι πάντα ευδιάκριτη αφού η τάση των παιδιών να συναναστρέφονται λιγότερο με τα μέλη της οικογένειάς τους και να απομονώνονται καθιστά πιο δύσκολη την παρατήρηση συμπεριφορών που μπορεί να σχετίζονται με κάτι τέτοιο. Οι πρώτες ενδείξεις, πάντως, ότι ένας έφηβος μπορεί να βρίσκεται αντιμέτωπος με την κατάθλιψη είναι τα αισθήματα μελαγχολίας και απαισιοδοξίας, η ξαφνική έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προηγουμένως έδιναν ευχαρίστηση στο παιδί, η ακραία κοινωνική απομόνωση και οι έντονες αλλαγές στις ρουτίνες ύπνου και φαγητού. Σύμφωνα με πανευρωπαϊκές μελέτες, περίπου 12-18% των εφήβων εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης, ενώ στη χώρα μας το ποσοστό κυμαίνεται κοντά στο 14%.
Διαταραχές συμπεριφοράς
Διαταραχές συμπεριφοράς στην εφηβεία ονομάζουμε ένα σύνολο επίμονων και επαναλαμβανόμενων προτύπων συμπεριφοράς, με τα οποία ο έφηβος παραβιάζει σημαντικούς κοινωνικούς κανόνες ή βασικά δικαιώματα των άλλων. Τα πρότυπα αυτά ξεπερνούν τα αναμενόμενα όρια της εφηβικής αντιδραστικότητας ή αναζήτησης ταυτότητας και προκαλούν αυξημένη δυσκολία στη σχολική, κοινωνική ή οικογενειακή λειτουργικότητα.
Κοινές εκδηλώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν έντονη επιθετικότητα (λεκτική ή σωματική), καταστροφή περιουσίας, ψέματα ή κλοπές και σοβαρή παραβίαση κανόνων (π.χ. συνεχείς απουσίες από το σχολείο, φυγή από το σπίτι κ.λπ.) Η Διαταραχή Διαγωγής (Conduct Disorder) και η Διαταραχή Εναντιωματικής Προκλητικής Συμπεριφοράς (Oppositional Defiant Disorder) είναι δύο από τις πιο συχνές κατηγορίες διαταραχών συμπεριφοράς στην εφηβεία.
Οι διαταραχές αυτές δεν προκύπτουν τυχαία, αλλά σχετίζονται με πολλούς παράγοντες όπως η γενετική προδιάθεση, οι οικογενειακές σχέσεις και τα πρότυπα στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον αλλά και ατομικά χαρακτηριστικά όπως η αυτορρύθμιση και η ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων.
Περίπου 9% των εφήβων παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς, σύμφωνα με διεθνή δεδομένα. Στις περισσότερες περιπτώσεις σχετίζονται με οικογενειακή δυσλειτουργία, πίεση στο σχολείο, βία ή κοινωνικό αποκλεισμό.
Διαταραχές διατροφής
Οι διαταραχές διατροφής δεν είναι απλώς “κακές συνήθειες” ή “εφηβικές ιδιοτροπίες” αλλά μια ομάδα σοβαρών ψυχολογικών διαταραχών που εκδηλώνονται μέσω δυσλειτουργικών αντιλήψεων και συμπεριφορών γύρω από την τροφή, το βάρος και την εικόνα σώματος. Ειδικά στην εφηβεία, μια περίοδο έντονων οργανικών και συναισθηματικών αλλαγών, οι διαταραχές αυτές μπορεί να επηρεάσουν δραματικά τόσο τη σωματική υγεία όσο και την ψυχική ισορροπία του εφήβου.
Συχνότερες μορφές διαταραχών διατροφής στην εφηβεία είναι:
- Η ψυχογενής ανορεξία (Anorexia Nervosa): σοβαρός περιορισμός της πρόσληψης τροφής, έντονος φόβος αύξησης βάρους και παραμορφωμένη αντίληψη του σώματος.
- Η ψυχογενής βουλιμία (Bulimia Nervosa): επεισόδια υπερφαγίας που ακολουθούνται από ενοχές και επανορθωτικές συμπεριφορές (έμετος, υπερβολική άσκηση, νηστεία).
- H Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας (Binge Eating Disorder): επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης τροφής χωρίς αντισταθμιστικές συμπεριφορές.
Η εφηβεία είναι μια ευαίσθητη περίοδος όπου το σώμα αλλάζει γρήγορα και η ανάγκη για αποδοχή είναι έντονη. Σε αυτό το πλαίσιο, τα διαστρεβλωμένα πρότυπα σώματος και οι υπερβολικές απαιτήσεις για “τελειότητα” μπορεί να λειτουργήσουν ως καταλύτες για την εκδήλωση μιας διαταραχής διατροφής. Η έγκαιρη αναγνώριση των προειδοποιητικών σημαδιών (απότομη απώλεια βάρους, εμμονή με τη δίαιτα ή την άσκηση, αποφυγή κοινών γευμάτων, απότομες συναισθηματικές μεταπτώσεις) και η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη σοβαρών επιπλοκών.
Οι διαταραχές διατροφής (ανορεξία, βουλιμία, υπερφαγία) παρουσιάζουν ανησυχητική αύξηση, ιδιαίτερα στα κορίτσια. Σύμφωνα με τον WHO, υπολογίζεται ότι το 70% των περιστατικών διαταραχών διατροφής ξεκινούν στην εφηβεία. Στην Ελλάδα, έρευνες δείχνουν ότι περίπου 1 στα 10 κορίτσια ηλικίας 14-18 ετών έχει εμφανίσει διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά.
Συνοψίζοντας, ας θυμόμαστε ότι οι ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές στην εφηβεία -αλλά και σε ολόκληρη τη ζωή μας- δεν είναι αδυναμία και δεν περνούν από μόνες τους. Με κατάλληλη ψυχολογική παρέμβαση, στήριξη από την οικογένεια και -αν χρειαστεί- ιατρική παρακολούθηση, οι έφηβοι μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες ανθεκτικότητας και να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις δυσκολίες τους. Η ψυχική μας υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική. Οι γονείς δεν χρειάζεται να έχουν όλες τις απαντήσεις… Χρειάζεται, όμως, να έχουν ανοιχτά αυτιά, υπομονή και διάθεση να ζητήσουν βοήθεια, αν το παιδί ή οι ίδιοι την χρειάζονται.
Ο δρόμος της εφηβείας είναι δύσκολος, αλλά με αγάπη και αποδοχή γίνεται πιο φωτεινός και οδηγεί σε μια όμορφη ενηλικίωση!