Πραγματικές και μη πραγματικές φιλίες: Πώς θα βοηθήσουμε τον έφηβο να τις διαχωρίζει; (Μέρος 2) – “Ωχ, τι πήγες και αγόρασες; Είσαι χάλια!!!”

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Αν γνωρίζετε από τα λεγόμενά του ότι οι φίλοι του «κουτσομπολεύουν» άλλα παιδιά, αν γνωρίζετε ότι σχολιάζουν τους άλλους με αρνητικό τρόπο πίσω από την πλάτη τους, ρωτήστε τον αν αυτό είναι κάτι που του αρέσει, αν τον ευχαριστεί. Αν ναι, ζητήστε του να σας εξηγήσει τι είδους συναισθηματικά οφέλη αντλεί από τέτοιες εκδηλώσεις. Παρακινήστε τον έφηβο να σκεφτεί τι μπορεί να σημαίνει για κάποιον ότι αισθάνεται καλά για τον εαυτό του ή ίσως και πιθανόν ανώτερος από τους άλλους συζητώντας φήμες και υποθέσεις για τη ζωή των άλλων, ή εκφράζοντας κριτική για τις αδυναμίες τους όταν  οι ίδιοι δεν είναι παρόντες;

Βοηθήστε ακόμα τον έφηβο να απαντήσει το εξής ερώτημα, χωρίς όμως να του υποδείξετε την απάντηση: «Αν κάποιος κουτσομπολεύει τους άλλους συστηματικά, πόσο πιθανό είναι να κουτσομπολεύει και εσένα, να μιλά στους άλλους και να σε σχολιάζει όταν δεν είσαι παρόν; Πόσο πιθανό είναι – αν κάτι δεν ανταποκριθεί στις προσδοκίες του – να σε τοποθετήσει και εσένα στον κύκλο των ανθρώπων που σχολιάζει αρνητικά για τα χαρακτηριστικά, τις συμπεριφορές τους και  τις εκλαμβανόμενες από τον ίδιο και τον κύκλο του αδυναμίες;»

Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, βοηθήστε το παιδί να σας να σκεφτεί πώς αισθάνεται όταν μοιράζεται ιδιαίτερα πράγματα για την προσωπική και την οικογενειακή του ζωή με τους φίλους του. Είναι σημαντικό να αντιλαμβάνεται ο/η έφηβος τη σπουδαιότητα του να αισθάνεται ασφαλής ως κριτήριο για την φιλική σύνδεση. Να αισθάνεται δηλαδή ασφαλής ως προς το ότι τα μυστικά του, οι ιδιαίτερες πλευρές της ζωής του, αντιμετωπίζονται με διακριτικότητα και σεβασμό από τα άτομα που θεωρεί φίλους του.

Παρακινήστε  το παιδί σας  – πάντα με θετικό τρόπο – να δει τον εαυτό του μέσα στις παρέες του. Κατά πόσο αισθάνεται ότι μπορεί να είναι ο εαυτός του, κατά πόσο αισθάνεται ότι μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και κατά πόσο χρειάζεται να προσαρμόζεται σε αυτό που θέλουν οι άλλοι να βλέπουν προκειμένου να είναι αποδεκτός από την συγκεκριμένη παρέα; Τι σημαίνει για τον ίδιο το ότι χρειάζεται να προσποιείται ότι είναι κάποιος που δεν νιώθει ότι είναι στην πραγματικότητα; Κατά πόσο πιέζεται με άμεσους και έμμεσους τρόπους να υιοθετεί συμπεριφορές που δεν εγκρίνει, που δεν τον κάνουν να αισθάνεται όμορφα για τον εαυτό του ή και που ακόμα τον θέτουν σε κίνδυνο; Μήπως οι φίλοι του, του ασκούν συστηματική κριτική; Μήπως τον κοροϊδεύουν και τον υποτιμούν; Μήπως αυτές τις εκδηλώσεις τις επενδύουν με κάποιου είδους σαρκαστικό χιούμορ; Πώς αισθάνεται το παιδί σας για αυτές τις εκδηλώσεις; Πιστεύει ότι αυτού του είδους η κριτική και η υποτίμηση έχει θέση σε μια πραγματική φιλία; Πώς πιστεύει ότι νιώθουν για τον εαυτό τους τα πρόσωπα που έχουν την ανάγκη να υποτιμούν τους άλλους προκειμένου να αποδεικνύουν την ανωτερότητά τους; Λαμβάνουν οι φίλοι του υπόψη τις ανάγκες του; Τον φροντίζουν; Ή μήπως τον χειρίζονται προκειμένου να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες; Πώς αισθάνεται ο έφηβος για αυτό; Μήπως διαπιστώνει ότι οι φίλοι του, του λένε ψέματα; Μήπως λένε ψέματα για τον εαυτό τους, τη ζωή τους, τα επιτεύγματά τους, την καθημερινότητά τους; Τι ρόλο πιστεύει ο έφηβος ότι παίζει το ψέμα μέσα στις κοντινές σχέσεις; Το θεωρεί αποδεκτό πρότυπο συμπεριφοράς και συνδιαλλαγής; Μήπως οι φίλοι υποβαθμίζουν πλευρές της ζωής και των ενδιαφερόντων του που ο ίδιος ό έφηβος θεωρεί σημαντικά; Μήπως αυτή η υποβάθμιση υποκρύπτει ζήλεια και φθόνο; Παρακινήστε τον έφηβο να σκεφτεί τι θέση έχουν η ζήλεια και ο φθόνος μέσα σε μία φιλική σχέση.

Μάθετε στο παιδί σας να εμπιστεύεται τη διαίσθησή του. Αν κάτι δεν το αισθάνεται ως καλό, σωστό και αποδεκτό, τότε το πιθανότερο είναι ότι δεν είναι καλό και σωστό και ότι οφείλει να μην το αποδέχεται για τον εαυτό του. Είναι σημαντικό να υπάρχει ανοιχτή δίοδος επικοινωνίας μέσα από την οποία ο/η έφηβος να μπορεί να μοιραστεί μαζί σας τις ανησυχίες του, τις ανασφάλειές του, τις αμφιβολίες του. Οι έφηβοι κάνουν για πρώτη φορά στη ζωή τους την απόπειρα να διαφοροποιηθούν από την οικογένεια και να ανοιχτούν στον έξω κόσμο με τρόπους που να εκφράζουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Το επισημαίνω αυτό για να σας βοηθήσω να εστιάσετε στην σπουδαιότητα που έχουν οι φιλίες για τον έφηβο, τόσο για την κοινωνική του ζωή όσο και για το αίσθημα αξίας και επάρκειας για τον εαυτό του. Ως ένα βαθμό είμαστε οι φίλοι που διαλέγουμε γιατί οι φίλοι που διαλέγουμε εκφράζουν το ποιοι θέλουμε να είμαστε. Τι γίνεται όμως όταν οι φίλοι μας δεν εκφράζουν αυτό που θέλουμε να είμαστε; Βοηθήστε τον έφηβο να απαντήσει το ερώτημα αυτό. Βοηθήστε τον να μάθει να επιλέγει και βοηθήστε τον κυρίως να μαθαίνει ακόμα και μέσα από τις επιλογές του που κρίνει ως λάθος. Αν διαπιστώσει δηλαδή ότι οι φιλίες του δεν τον εκφράζουν, το ζητούμενο είναι να χρησιμοποιήσει τις επιλογές του ως ευκαιρίες να μάθει πράγματα για τον εαυτό του.

Δώστε παραδείγματα από τη δική σας ζωή και στο παρόν και όταν εσείς ήσασταν στην ηλικία του παιδιού σας. Μην φοβάστε να εκτεθείτε, αρκεί οι πληροφορίες σας να διακρίνονται από ηλικιακά κατάλληλο περιεχόμενο για τον/την έφηβο. Μιλήστε του για φιλίες που σας βοήθησαν και σας υποστήριξαν στα χρόνια της δικής σας εφηβείας. Μην διστάσετε να του μιλήσετε για την εμπλοκή σας σε σχέσεις όπου δεν μπορούσατε να είστε ο εαυτός σας και εξηγήστε του τι μάθατε μέσα από αυτές τις επιλογές σας. Δείξτε μέσα από την ενήλικη ζωή σας τι σημαίνει «έχω καλούς φίλους». Τι συνιστά  μια πραγματική φιλία; Τι περιμένουμε, τι οφείλουμε να περιμένουμε από έναν πραγματικό φίλο; Τι περιμένουμε από τον εαυτό μας μέσα στο πλαίσιο μιας πραγματικής φιλίας; Η πραγματική φιλία είναι μια σχέση που χαρακτηρίζεται από αμοιβαίο σεβασμό, ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, φροντίδα και ευγένεια. Είναι μια σχέση μέσα στην οποία ο καθένας μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και να είναι ο εαυτός του. Είναι μια σχέση μέσα στην οποία ο καθένας αισθάνεται ότι οι άλλοι τον εκτιμούν γι’ αυτό που είναι και ότι δεν πιέζεται να επιλέγει αυτό που θέλουν οι άλλοι να είναι.

Πώς διαχωρίζουμε τους πραγματικούς φίλους από τα άτομα που μας προσεγγίζουν προκειμένου να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες και το δικό τους αίσθημα ανεπάρκειας μέσα από τον χειρισμό των άλλων; Οδηγήστε τον έφηβο στην απάντηση αυτού του ερωτήματος και μέσα από αυτή την κίνηση θα τον οδηγήσετε σε επίγνωση των επιλογών του. Ο/η έφηβος χρειάζεται να κατανοήσει ότι οι άνθρωποι που δεν αποδέχονται τον εαυτό τους και δεν αισθάνονται επαρκείς, δεν είναι σε θέση να δημιουργήσουν πραγματικές φιλίες, αν πρώτα δεν διαχειριστούν αυτά τα ζητήματα. Αν υπάρχουν τέτοια άτομα στον περίγυρό του, πρέπει ο έφηβος να αποκτήσει επίγνωση του είδους των σχέσεων που δημιουργεί, των κινήτρων που έχει για τη διατήρηση αυτών των σχέσεων και της αναγκαιότητας για διαφορετικές επιλογές. Αν διαπιστώνετε ότι δεν καταφέρνετε να βοηθήσετε τον έφηβο να διαχωρίζει την πραγματική από την ψεύτικη φιλία, τότε θα σας πρότεινα να αναζητήσετε την βοήθεια του θεραπευτή ως προς δύο άξονες: Ως προς την βελτίωση της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια ώστε να αποκτήσετε πρόσβαση στον/στην έφηβο. Ταυτόχρονα,  και ως προς την υποστήριξη του/της εφήβου προκειμένου να αποκαταστήσει το αίσθημα της προσωπικής του επάρκειας που θα τον/την οδηγήσει στη αναζήτηση και επιλογή υγιών σχέσεων.