“Ο γιος μου ζηλεύει τη ζωή των γνωστών του”

Ερώτημα αναγνώστριας

Καλησπέρα σας, ο μεγάλος γιος μου (19 ετών), ζηλεύει τη ζωή των παλιών συμμαθητών του, των συμφοιτητών του και γενικά των γνωστών του. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται όταν βλέπει τη ζωή των άλλων ατόμων στα social media. Δηλώνει ότι θα ήθελε κι εκείνος να κάνει βόλτες και να πηγαίνει ταξίδια, όπως οι γνωστοί του, αλλά κάποιες φορές μου λέει ότι οι δικοί του φίλοι δεν είναι τόσο δραστήριοι, ή ότι κάποιες φορές βγαίνουν με άλλες παρέες και δεν τον προσκαλούν πάντα στις εξόδους τους.

Όταν πιάνει το κινητό του η διάθεσή του αλλάζει αμέσως και, από ένα χαρούμενο άτομο, ξεκινά να μου λέει ότι δεν κάνει όλα όσα θα ήθελε και ότι η ζωή του περνά και χάνεται. Περνάει χρόνο στα social κοιτάζοντας τη ζωή παλιών του συμμαθητών, με τους οποίους πλέον δεν έχει σχέσεις ή και συμφοιτητών του με τους οποίους λένε απλά ένα γεια στη σχολή.

Ανησυχώ για αυτές του τις συναισθηματικές μεταπτώσεις. Θα ήθελα να τον βοηθήσω στη διαχείριση του συναισθήματος της ζήλιας του που τον κατατρώει. Βοηθάει το να ακούω τα παράπονά του, ή μήπως συντηρώ μια κατάσταση; Τι θα μου προτείνατε; Ευχαριστώ πολύ

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Η κοινωνική σύγκριση είναι φυσικά μια διάσταση της ζωής όλων μας ως έναν βαθμό. Ζούμε μάλιστα σε μια εποχή που ευνοεί τη σύγκριση, αφού τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μάς τοποθετούν σε συνεχή επικοινωνία και συνδιαλλαγή με τον κοινωνικό μας περίγυρο. Η ζωή του καθενός μας είναι ορατή στον στενότερο και ευρύτερο κοινωνικό μας περίγυρο, ανάλογα με τον βαθμό της διαδικτυακής «εξωστρέφειάς» μας. Αυτή η ανοιχτή πρόσβαση εμπεριέχει το θετικό στοιχείο του μοιράσματος των στιγμών μας με αγαπημένα πρόσωπα και της ευκολίας στην επικοινωνία. Ταυτόχρονα όμως, μπορεί και να εμπεριέχει μια υπερβολική έκθεση της ζωής μας αδιαφοροποίητα και μια ανούσια ενασχόληση με τη ζωή των άλλων. Με αυτήν την έννοια λοιπόν, η κοινωνική σύγκριση μπορεί εύκολα να γίνει παγίδα που μας εγκλωβίζει στη συστηματική αντιπαράθεση της δικής μας ζωής προς τις ζωές των άλλων που προβάλλονται ως πιο «σπουδαίες» από την δική μας.

Αυτό είναι πιο πιθανό να συμβαίνει σε περιόδους μετάβασης, όπως είναι το ξεκίνημα της φοιτητικής ζωής, που είναι και η φάση ζωής που διανύει ο γιος σας. Σε αυτές τις περιόδους, το άτομο καλείται να διαμορφώσει όρους ζωής που θα δώσουν νόημα στις αναζητήσεις του στο παρόν και στο μέλλον και ταυτόχρονα καλείται να συνδεθεί με ουσιαστικό τρόπο και να δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς. Σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί και μια κοινωνική και πολιτισμική εντολή για “θεαματική” ζωή, “θεαματικά” επιτεύγματα που συνιστούν την απόδειξη της αξίας και της σπουδαιότητας της ζωής του καθενός μας. Αυτή η ανάγκη για απόδειξη μπορεί να απευθύνεται σε πρόσωπα που μας αφορούν, συχνά όμως απευθύνεται με αδιαφοροποίητο τρόπο σε άγνωστα πρόσωπα, σε πρόσωπα με τα οποία συνδέεται κανείς μόνο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα, σαν να πρόκειται για μια παράλληλη ζωή. Αυτή η παράλληλη ζωή, προκειμένου να αξίζει να προβληθεί, είναι υποχρεωτικό να είναι θεαματική, εντυπωσιακή και απαστράπτουσα.

Σας υπενθυμίζω εδώ ότι το κομμάτι της ζωής που επιλέγει ο καθένας να προβάλλει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι αυτό που θέλει να προβάλλει, είναι η εξωτερική διάσταση της ζωής που μπορεί να διαφέρει από τις εσωτερικές της διαστάσεις. Αντιλαμβάνεστε φαντάζομαι την παγίδα της σύγκρισης ανάμεσα σε αυτό που φαίνεται και στις βαθύτερες και εσωτερικές διαστάσεις της ζωής.

Ο γιος σας φαίνεται να έχει πέσει σε μια τέτοια παγίδα. Το εργαλείο απεγκλωβισμού του δεν είναι άλλο από την αλλαγή της ισορροπίας ανάμεσα στο μέσα και στο έξω. Με απλά λόγια, ο γιος σας χρειάζεται να στραφεί προς τα μέσα και να επικεντρωθεί στην προσωπική του ζωή και στην νοηματοδότησή της. Προκειμένου να μπορέσει να αλλάξει την ισορροπία αυτή, θα χρειαστεί και να περιορίσει την ενασχόλησή του με τα κοινωνικά δίκτυα και να φιλτράρει τις επιρροές που δέχεται με κριτική σκέψη.

Ο γιος σας χρειάζεται να αντιληφθεί ότι αυτό που συγκρίνει είναι ανόμοιες, μη συγκρίσιμες διαστάσεις της ζωής. Δεν είναι συγκρίσιμη η έξοδος, το ταξίδι, η ωραία στιγμή που ο άλλος επιλέγει να προβάλλει και να μας δείξει, με το σύνολο της δικής μας ζωής. Εννοείται φυσικά ότι αυτό που επιλέγει κάποιος να προβάλλει, δεν αποτελεί το σύνολο της ζωής του, αφού δεν περιέχει τις δυσκολίες, τις ευαλωτότητες και τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τη ζωή του καθενός μας. Είναι σαν να συγκρίνει κανείς την εξωτερική πλευρά ενός ρούχου με το εσωτερικό που έχει τις ραφές και την ανάποδη όψη των υφασμάτων. Η ζωή του γιου σας μαζί με ό,τι ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως ελλείψεις και αδυναμίες είναι η ζωή στο σύνολό της. Οι ζωές που βλέπει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τα ευχάριστα και όμορφα επεισόδια ζωής που ο περίγυρός του κρίνει ότι αξίζει να μοιραστεί.

Αφού αντιληφθεί αυτή τη διαφορά, ο γιος σας θα χρειαστεί να επιχειρήσει την αξιολόγηση της προσωπικής του ζωής με ρεαλιστική ματιά και όχι μέσα από το φίλτρο ανούσιων συγκρίσεων. Τι δίνει νόημα στη ζωή του; Τι πιστεύει ο ίδιος ότι θα βελτίωνε τη ζωή του; Τι τον εμποδίζει στο να αναζητήσει τρόπους διαχείρισης των δυσκολιών του; Από ποιες πλευρές της ζωής του είναι ευχαριστημένος και ευγνώμων;

Αν κάποιος εκτιμήσει με ρεαλιστική, και όχι με απόλυτη ματιά, τις θετικές, τις όμορφες, αλλά και τις αρνητικές, ή δύσκολες πλευρές της ζωής του, θα αποκτήσει μια ακριβή εικόνα για τη ζωή του και θα εκτιμήσει ταυτόχρονα και τη δυνατότητα να διαμορφώσει τις επιμέρους πλευρές της ζωής του με έναν τρόπο που να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες και τις προσδοκίες του. Η επιθυμία είναι η έννοια – κλειδί κατά τη γνώμη μου. Αφού μπει σε αυτήν τη διαδικασία ρεαλιστικής αποτίμησης της ζωής του, ο γιος σας θα χρειαστεί να ορίσει επιθυμίες για τη δική του ζωή άσχετα προς τις ζωές τρίτων.

Ας μάθει να διαχωρίζει τις συνθήκες ζωής που βρίσκονται εντός, από αυτές που βρίσκονται εκτός του δικού του ελέγχου, και ας επικεντρωθεί στη διαμόρφωση των συνθηκών που ελέγχει με τον τρόπο που εκφράζει το είδος της ζωής που επιθυμεί να ζει. Αν η κοινωνική του ζωή δεν τον εκφράζει απόλυτα, ας μπει σε μια διαδικασία επίγνωσης των παραγόντων που δεν τον εκφράζουν και σε διαδικασία αλλαγής προς την κατεύθυνση που θέλει. Αυτή η ανοιχτή διάθεση για αλλαγή προϋποθέτει φυσικά την υιοθέτηση μιας νοοτροπίας ανάπτυξης (growth mindset). Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια; Σημαίνει ότι δεν βλέπουμε τίποτα στη ζωή ως στατικό και δεν υπομένουμε μοιρολατρικά τις δυσκολίες. Αντίθετα, υιοθετώντας μια νοοτροπία ανάπτυξης, πορευόμαστε στη ζωή με βάση την πεποίθηση ότι καλλιεργώντας τις δεξιότητές μας, μπορούμε πάντοτε να διαμορφώσουμε τις διαστάσεις της ζωής μας όπως επιθυμούμε, μετατρέποντας το κάθε εμπόδιο σε ευκαιρία για αυτογνωσία και αλλαγή. Ο ίδιος ο γιος σας θα φροντίσει να δημιουργήσει τις συνθήκες που θα συμβάλλουν σε αίσθημα πληρότητας για τη ζωή του.

Αν ο ίδιος σκεφτεί με τρόπο θετικό και αισιόδοξο για τα πράγματα, θα μπορέσει να βάλει την διάσταση του “ακόμα” σε ό,τι πιστεύει ότι δεν έχει κατορθώσει, σε ό,τι αξιολογεί ότι λείπει από τη ζωή του αυτήν την περίοδο. Με απλά λόγια, ας δοκιμάσει έναν διαφορετικό διάλογο με τον εαυτό του: Αντί για το: «δεν έχω κοινωνική ζωή, δεν κάνω ενδιαφέροντα πράγματα», ας δοκιμάσει να σκεφτεί: «η κοινωνική μου ζωή δεν είναι ακόμα όπως θα ήθελα» και «δεν κάνω ακόμα τόσα ενδιαφέροντα πράγματα όσα θα ήθελα να κάνω». Αυτή η προσθήκη μιας μικρής λέξης, διαμορφώνει ανοιχτή οπτική για το μέλλον και απομακρύνει από το αίσθημα ηττοπάθειας στο οποίο έχει παγιδευτεί. Η διαφορετική οπτική για τον εαυτό και τις ανάγκες του θα συμβάλλει στην αλλαγή των καταθλιπτικογόνων σχημάτων που κυριαρχούν στη σκέψη του αυτήν την περίοδο και τον επιφορτίζουν με καταθλιπτικό συναίσθημα που τον εμποδίζει να αναλάβει πρωτοβουλία.

Μια επιπλέον παράμετρος που χρειάζεται να γίνει αντιληπτή από τον γιο σας είναι ότι η εξιδανίκευση -όπως είναι στην προκειμένη περίπτωση η εξιδανίκευση της ζωής των άλλων- λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας που διαιωνίζει την αποφυγή της διαχείρισης των καταστάσεων – εσωτερικών και εξωτερικών- που μας δυσκολεύουν, μας στενοχωρούν και μας αγχώνουν.

Ας επιχειρήσει λοιπόν να αξιοποιήσει τις πλευρές της ζωής των άλλων που του ασκούν έλξη, ως μηχανισμό για την ανάληψη κινήτρου, ως μοχλό για αλλαγή, όχι όμως μέσα από εξιδανίκευση και σύγκριση, αλλά μέσα από συνειδητές επιλογές που να εκφράζουν τις δικές του επιθυμίες.

Όσο για τη δική σας στάση, πιστεύω ότι από τη μια πράττετε σωστά που κρατάτε ανοιχτή τη δίοδο επικοινωνίας με τον γιο σας, ώστε να μπορεί να εξωτερικεύει και να μοιράζεται τις δυσκολίες του. Από την άλλη όμως, πιστεύω ότι -άθελά σας- δεν βοηθάτε τον γιο σας να απεγκλωβίσει τον εαυτό του από την παγίδα της κοινωνικής σύγκρισης, μέσα από την ανακύκλωση αδιέξοδων μοτίβων σκέψης για τον εαυτό του και τη ζωή του και των καταθλιπτικών συναισθημάτων προσωπικής ανεπάρκειας και ματαίωσης που τα συνοδεύουν.

Σας προτείνω να δώσετε την απάντησή μου στον γιο σας να τη διαβάσει και να αποφασίσει ο ίδιος αν θα δοκιμάσει τις αλλαγές που προτείνω, ή αν θα επιλέξει την αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας που θα τον καθοδηγήσει στην προσπάθειά του για αυτογνωσία και -μέσα από την ρεαλιστική εκτίμηση της ζωής του- στη διαμόρφωση θετικών προσδοκιών για το μέλλον και των όρων που θα δημιουργήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα που χρειάζεται για να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ζωής.