“Ο γιος μου είναι ασυνεπής στο σχολείο, με πολλές απουσίες και αποβολές”

Ερώτημα αναγνώστριας

Ο γιός μου είναι 14 ετών σήμερα. Δεν καταφέραμε να βάλουμε όρια σαν γονείς, από μικρό παιδί πέρναγε το δικό του συνήθως, γιατί ήταν και είναι αντιδραστικός, και καθόλου συνεργάσιμος. Βλέποντας τώρα που μεγάλωσε τις δυσκολίες, θα είχα αλλάξει πολλά όταν ήταν πιο μικρός.

Το προφίλ του λοιπόν είναι ασυνεπής με το σχολείο, χάνει τις πρώτες ώρες γιατί κοιμάται και έχει αυτήν τη στιγμή πολλές απουσίες, ωριαίες αποβολές από καθηγητές που δεν ανέχονται την ασέβειά του στο μάθημα. Μπορεί να αδιαφορεί στο μάθημα που δεν του αρέσει, να μιλάει με άλλους και γενικά να χαλάει την τάξη. Του έχουν κάνει παρατήρηση γιατί ενοχλεί άλλα παιδιά πχ κοροϊδεύει κάποιο παιδί που είναι gαy. Από το δημοτικό μάς έκαναν παράπονα ότι δε φερόταν καλά σε κάποια παιδιά που δε συμπαθούσε. Ποτέ επιθετικός, αλλά πειράζοντας πάντα.

Παρόλα αυτά έχει φίλους, πλαισιώνεται από άλλα παιδιά. Προτιμάει παιδιά που είναι “μάγκες” το προφίλ τους και έχει και ο ίδιος αυτό το προφίλ. Τον ενδιαφέρει η εξωτερική του εμφάνιση. Τρώει πολλά χρόνια τα νύχια του, τσιμπάει τα σπυράκια του. Βλέπω ανωριμότητα, επιθετικότητα όταν τον συμβουλεύουμε. Υπάρχουν και στιγμές που θα μας ακούσει να τον συμβουλέψουμε. Όταν έχει γίνει κάτι βέβαια και τον συμβουλεύουμε για να μην ξαναγίνει. Προσπαθούμε να έχουμε καλή επικοινωνία μαζί του για την ασφάλειά του.

Το πρόβλημά μας είναι ότι δε μας ακούει για πράγματα που αντικειμενικά δεν είναι σωστά. Δεν μπορούμε να επιβληθούμε και κάνει ό,τι θέλει. Καμία συνέπεια δεν έχει πάρει γιατί δε μας σέβεται οπότε δεν καταφέρνουμε να επιβληθούμε. Και είναι φαύλος κύκλος.

Ευχαριστώ

---

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Σωστά αναλογίζεστε το παρελθόν και την αδυναμία κατάλληλης οριοθέτησης του παιδιού σας σε πιο μικρές ηλικίες. Άλλωστε αυτός είναι και ο κανόνας: τα προβλήματα στη σχέση γονέων και παιδιών, τα οποία αντικατοπτρίζονται μέσα από τις συμπεριφορές των παιδιών, δεν προκύπτουν “ξαφνικά” και “από το πουθενά” κατά την περίοδο της εφηβείας. Το αναπτυξιακό ιστορικό, μας βοηθά να ρίξουμε ένα φως στους παράγοντες που συντελούν στις σημερινές μας δυσκολίες.

Από το παρελθόν λοιπόν θα μπορέσετε να επικεντρωθείτε στους παράγοντες που εμπόδισαν την κατάλληλη οριοθέτηση του παιδιού σας. Αυτή η διερεύνηση όμως θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από ενοχή και αίσθημα αβοηθησίας. Το επισημαίνω αυτό γιατί μέσα από την αφήγησή σας, “ακούω” ως ένα βαθμό και τα δύο. Ακούω και την ενοχή που διατυπώνεται ως: «εμείς φταίμε που έφτασαν εδώ τα πράγματα». Ακούω και την αβοηθησία που διατυπώνεται μέσα από την αδυναμία σας να διακόψετε τον φαύλο κύκλο στον οποίο, όπως σωστά επισημαίνετε, έχετε παγιδευτεί.

Σας υπενθυμίζω ότι η επικέντρωση στα λάθη μας μέσα από το φίλτρο της ενοχής, μας εμποδίζει να επικεντρώσουμε στην εξεύρεση λύσεων με ψυχραιμία και θετική διάθεση. Αυτό που θα σας προτείνω λοιπόν είναι η εκτίμηση των παραγόντων που συνέβαλαν στην διακοπή της σύνδεσης με το παιδί σας στο παρελθόν, σε συνδυασμό με την επικέντρωση στους παράγοντες που επηρεάζουν το παρόν. Δεν μπορείτε φυσικά να αλλάξετε το παρελθόν, μπορείτε όμως να εντοπίσετε τις ανάγκες του παιδιού σας και της μεταξύ σας σχέσης στο σήμερα.

Ο γιος σας βρίσκεται σε κρίσιμη φάση ζωής για την διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Επίσης βρίσκεται σε μεταβατική φάση ζωής ως προς τη δυνατότητα για δική σας παρέμβαση. Αυτά είναι δύο αλληλένδετα ζητήματα τα οποία και θα δούμε μαζί ξεχωριστά και σε συνδυασμό.

Ως προς το ζήτημα της παρέμβασης, εννοώ ότι στα μικρότερα παιδιά μπορούμε ίσως αν το επιλέξουμε να επιβάλλουμε πράγματα μέσα από μια θέση εξουσίας του ενήλικα και του γονεϊκού ρόλου. Αυτού του είδους οι εξουσιαστικές δυναμικές δεν έχουν φυσικά αποτελέσματα σε βάθος χρόνου, αφού μόλις τα παιδιά μεγαλώσουν λίγο θα επιδιώξουν να απεμπλακούν από δυναμικές που τους στερούν τη δυνατότητα για αυτοδιαχείριση. Γι’ αυτό και συχνά βλέπουμε απόλυτες ή και αυταρχικές πρακτικές από πλευράς των γονέων να καταλήγουν boomerang. Έτσι, βλέπουμε τα παιδιά, ως νεαρούς εφήβους πια, να επιδιώκουν μια πρώιμη αυτονομία χωρίς να έχουν μάθει να δημιουργούν συνθήκες ασφάλειας για τον εαυτό τους. Στην εφηβεία λοιπόν έχουμε το πλεονέκτημα να μη χρειάζεται να επιβάλλουμε τις πρακτικές μας. Έχουμε το πλεονέκτημα να μπορούμε να διαπραγματευόμαστε και να συμφωνούμε αμοιβαία πρακτικές που οδηγούν σε ασφαλείς επιλογές.

Σκεφτείτε το εξής: Ας υποθέσουμε ότι είχατε τη δυνατότητα να επιβάλλετε τη συνέπεια του γιου σας απέναντι στο σχολείο και απέναντι σε οτιδήποτε θεωρείτε σημαντικό για τη ζωή του. Για πόσο διάστημα πιστεύετε ότι θα μπορούσε να παραταθεί αυτή η μέθοδος της επιβολής; Υποθετικά μιλώντας, θα έπρεπε να είσαστε δίπλα του σε όλη του τη ζωή προκειμένου να του υποδεικνύετε το σωστό. Δεν είναι όμως σε καμία περίπτωση αυτό το ζητούμενο για τον ρόλο σας. Το ζητούμενο είναι, καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, να βρίσκουμε νέες κάθε φορά ισορροπίες, ανάμεσα σε ηλικιακά κατάλληλα επίπεδα αυτονόμησης και δικής μας εποπτείας και φροντίδας που να προάγει την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης.

Όσο για το ζήτημα της ταυτότητας, αυτό βρίσκεται σε συνάρτηση με τον κόσμο αξιών της οικογένειας. Αν το παιδί σας δεν έχει μάθει τον σεβασμό προς τη διαφορετικότητα, αν δεν έχει μάθει την ευγένεια ως πρότυπο επικοινωνίας, τότε θα πρέπει να αναζητήσετε τις ρίζες αυτού του κενού. Διερευνήστε πολύ προσεκτικά τι είναι πιθανό να χρειάζεται να αλλάξετε εσείς προκειμένου να περάσετε διαφορετικά μηνύματα στο παιδί σας. Επίσης, θα χρειαστεί να διερευνήσετε και το μήνυμα που υποκρύπτουν οι συμπεριφορές που υιοθετεί ο γιος σας.

Πολλές φορές οι συμπεριφορές που στοχοποιούν άλλα άτομα, υιοθετούνται μέσα από την ανάγκη για την αναπλήρωση ενός αισθήματος μειονεξίας. Πρέπει με άλλα λόγια να “μεταφράσετε” την ανωριμότητα που βλέπετε στο παιδί σας. Να δείτε τι είναι αυτό που θέλει να εκφράσει μέσα από το προφίλ της “μαγκιάς” και να τον βοηθήσετε να αποκτήσει επίγνωση και της εικόνας του και της σχέσης με τον εαυτό του. Αν υιοθετεί έναν κόσμο αξιών που βρίσκεται σε αντιπαράθεση προς τον δικό σας, τότε θα πρέπει να εστιάσετε στην ανάγκη του για αντιπαράθεση και στις αιτίες της. Στη συνέχεια θα μπορέσετε να τον βοηθήσετε να εκφράσει την ίδια ανάγκη με υγιείς τρόπους, όχι πια ως αντιπαράθεση, αλλά ως ανάγκη για διαφοροποίηση.

Μόνο αν ερμηνεύσετε τη συμπεριφορά του, θα μπορέσετε να τη δείτε ως αυτό που είναι. Αυτό που βλέπετε τώρα είναι η εξωτερική έκφραση βαθύτερων δυσκολιών του παιδιού σας. Οι δυσκολίες πρέπει να οριστούν και να αντιμετωπιστούν. Από αυτήν τη διαχείριση θα προκύψει η αλλαγή στη συμπεριφορά. Δε θα μπορέσετε φυσικά να κατανοήσετε το νόημα που έχουν για τον ίδιο τον έφηβο οι συμπεριφορές που υιοθετεί και εκφράζει μέσα από το προφίλ που επιλέγει, αν δε δημιουργήσετε μια σχέση τέτοια που να επιτρέπει τη σύνδεσή του μαζί σας. Αφού σας επιτρέψει την πρόσβαση στον κόσμο του, θα μπορέσετε να δείτε τι σημαίνει για τον ίδιο η επιλογή της παρέας του, τι σημαίνει το πείραγμα προς παιδιά που πιθανόν θεωρεί πιο αδύναμα ή απλά διαφορετικά, τι σημαίνει ο ρόλος του ως μαθητή. Τι κίνητρο έχει για το σχολείο; Πώς προκύπτει η σημερινή του σχέση με το σχολείο από τη σχολική του ζωή στα χρόνια του Δημοτικού σχολείου;

Κάποιες από τις συμπεριφορές που περιγράφετε παραπέμπουν σε προφίλ διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Από την αρχή της αφήγησής σας, περιγράφετε ένα παιδί “αντιδραστικό” και “μη συνεργάσιμο”. Από τη θέση και την οπτική του ειδικού της ψυχικής υγείας, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ ποιο παιδί είναι αντιδραστικό και μη συνεργάσιμο και για ποιους λόγους. Δεν μπορώ φυσικά σε καμία περίπτωση να μιλήσω για διάγνωση μέσα από μια συμβουλευτική απάντηση, μπορώ όμως να σας παρακινήσω να αναζητήσετε κάποια διάγνωση των δυσκολιών του παιδιού σας από ειδικό. Ο ειδικός – που για το ενδεχόμενο της ΔΕΠΥ είναι ο παιδοψυχίατρος – θα αξιολογήσει τα στοιχεία από το ιστορικό του γιου σας και θα σας βοηθήσει να επιλέξετε την κατάλληλη παρέμβαση. Αν υπάρχουν ζητήματα συγκέντρωσης της προσοχής, αυτά είναι πιθανό να συσχετίζονται με μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες και συχνά οδηγούν στη συμπεριφορά που εμφανίζει ο γιος σας στο σχολείο. Επίσης, ζητήματα προσοχής συσχετίζονται συχνά με προβλήματα συμπεριφοράς που πηγάζουν από την παρορμητικότητα του παιδιού και την αδυναμία διαχείρισης πολύπλοκων παραμέτρων της κοινωνικής και της ακαδημαϊκής του ζωής.

Με απλά λόγια, το παιδί που “ενοχλεί” στο σχολείο, από κάτι “ενοχλείται” το ίδιο. Αυτή η “ενόχληση”, συχνά προκύπτει μέσα από ζητήματα προσοχής σε συνδυασμό με μαθησιακές δυσκολίες. Αν αυτά τα ζητήματα παραμείνουν αδιάγνωστα στο Δημοτικό, δημιουργούν ένα προφίλ που μπορεί να οδηγήσει σε στοχοποίηση και απομόνωση από τον περίγυρο του παιδιού που πια φοιτά στο Γυμνάσιο. Γι’ αυτό και βλέπουμε συχνά παιδιά με τέτοιου είδους δυσκολίες να συνασπίζονται με άλλα παιδιά που συγκαλύπτουν και εκείνα τις δυσκολίες τους κάτω από το προφίλ της υπέρμετρης αλλά ψεύτικης αυτοπεποίθησης και της υπερβολικής αψήφησης του κόσμου των ενηλίκων και των κανόνων του, χωρίς όμως την ανάλογη κρίση και χωρίς συνειδητότητα ως προς τις επιλογές.

Για να μπορέσετε να βοηθήσετε το παιδί σας εκτιμώ ότι θα πρέπει πιθανόν να βοηθηθείτε εσείς οι γονείς στην ακριβή εκτίμηση των δυσκολιών, του δικού σας ρόλου στην εμφάνιση και τη διατήρησή τους και στην εκτίμηση των απαραίτητων αλλαγών από πλευράς σας που θα οδηγήσουν σε αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού σας.

Όπως βλέπετε, μέσα από την απάντησή μου σας προτείνω να θέσετε διαφορετικά ερωτήματα. Ποτέ ένα παιδί δεν είναι αντιδραστικό και μη συνεργάσιμο χωρίς λόγο. Οι λόγοι μπορούν να ανιχνευτούν στην ιδιοσυγκρασία και τις δυσκολίες του παιδιού από τα πρώτα χρόνια της ζωής και στην αλληλεπίδραση αυτών των διαστάσεων με τη στάση των γονέων και με το επικοινωνιακό κλίμα της οικογένειας.

Το ερώτημα λοιπόν που πρέπει κατά την γνώμη μου να θέσετε δεν είναι: “τι να κάνουμε για να πάψει ο γιος μας να είναι αντιδραστικός και ασυνεπής“, γιατί αυτό το ερώτημα δεν είναι δυνατόν όπως έχετε ήδη διαπιστώσει να σας οδηγήσει σε απαντήσεις. Το ερώτημα σας θα πρέπει να επαναδιατυπωθεί ως: “Τι δυσκολεύει το παιδί μου; Πώς νιώθει για τον εαυτό του; Πώς μπορώ να το βοηθήσω να εντοπίσει και να εκφράσει τις δυσκολίες του;”

Όπως βλέπετε, σας προτείνω και την αποφυγή της ταμπέλας. Αν πάμε πέρα από τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς ως αντιδραστικής, τότε καταργούμε και τον χαρακτηρισμό του αντιδραστικού για το ίδιο το παιδί. Αυτό μας βοηθά να δούμε πιο καθαρά τις συναισθηματικές ανάγκες που μεταμφιέζονται μέσω της αντίδρασης.