Γράφει στο efiveia.gr η Συμβουλευτική Ψυχολόγος Μίνα Μπρούμου
Η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, είναι πολύ σημαντική για τη συναισθηματική μας ισορροπία και καλό είναι να προσπαθούμε να τη διδάξουμε στα παιδιά μας από την κούνια τους ακόμα. Τι σημαίνει όμως έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου; Εννοούμε «τη σιγουριά και την ασφάλεια που μου δίνει ο χαρακτήρας, η ικανότητα, η καλή πίστη, η διακριτικότητα … κάποιου», ο οποίος μπορεί να είμαι κι «εγώ ο ίδιος». Η εμπιστοσύνη έχει δύο όψεις: την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και την εμπιστοσύνη στους άλλους. Εμείς οι γονείς οφείλουμε να καλλιεργήσουμε και τις δυο πτυχές στα παιδιά μας, αφού δύσκολα θα μπορέσουν να αποκτήσουν εμπιστοσύνη απέναντι στους άλλους αν δεν νιώθουν αρκετή για τον εαυτό τους.
Σύμφωνα με τον Erikson (1963, ό. α. Παππά, 2013), τον πρώτο χρόνο της ζωής τους τα βρέφη διανύουν το στάδιο της βασικής εμπιστοσύνης ή της δυσπιστίας: Αν οι ενήλικοι που τα φροντίζουν επιδεικνύουν διαθεσιμότητα και ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, τα βρέφη μαθαίνουν ότι ο κόσμος είναι φιλόξενος και ασφαλής, μαθαίνουν να εμπιστεύονται. Αντιθέτως, αν μεγαλώνουν με ενήλικες που δεν τους παρέχουν διαθεσιμότητα, μαθαίνουν ότι ο κόσμος είναι απρόβλεπτος, αφιλόξενος, απειλητικός. Αν μπορούμε να φανταστούμε την εμπιστοσύνη σαν ένα οικοδόμημα, τότε τα θεμέλιά της μπαίνουν κατά τη βρεφική ηλικία.
Στη συνέχεια, κατά τη νηπιακή ηλικία, η εμπιστοσύνη εμπλουτίζεται, διευρύνεται, βαθαίνει. Όσο πιο πολύ ο γονιός γνωρίζει το παιδί του, τόσο πιο πολύ το εμπιστεύεται. Και αντιστρόφως, όσο πιο πολύ το παιδί γνωρίζει τον γονιό του, τόσο πιο πολύ τον εμπιστεύεται. Παράλληλα, όμως, αρχίζει να διεκδικεί το δικαίωμα στην αυτονόμηση και την αυτοδιάθεση, ένα δικαίωμα που δύσκολα αναγνωρίζεται από τον γονιό, με αποτέλεσμα συχνά να πλήττεται η εμπιστοσύνη που έχει αναπτυχθεί μεταξύ τους (Παππά, 2016α).
Είναι πολύ σημαντικό για έναν γονιό να μπορεί να λέει στο παιδί του «σε εμπιστεύομαι» και να το αποδεικνύει εμπράκτως. Συχνά οι γονείς ακόμα κι όταν νιώθουν την εμπιστοσύνη δυσκολεύονται να την αρθρώσουν και να την λεκτικοποιήσουν. Αργότερα, κατά τη σχολική ηλικία, πολλές φορές, καθώς συζητούν με το παιδί και στην προσπάθειά τους να το προστατεύσουν από πιθανές απογοητεύσεις, το νουθετούν να μην εμπιστεύεται εύκολα τους άλλους, μικρούς και μεγάλους, ακόμα και τους φίλους του. Το παιδί μπερδεύεται: τι πρέπει να κάνει; Να εμπιστεύεται ή να μην εμπιστεύεται τελικά;
Στην εφηβεία, περίοδος κατά την οποία οι σχέσεις τίθενται υπό νέα διαπραγμάτευση και το παιδί ως έφηβος διεκδικεί πολύ πιο δυναμικά το δικαίωμα στην αυτονομία δοκιμάζοντας τόσο τα δικά του όρια όσο και των γονιών του, ακούει τους γονείς να του λένε συνήθως «δε σε εμπιστεύομαι» ή «έχει κλονιστεί η εμπιστοσύνη μου» και συνεχίζουν: «Θα πρέπει να ξανακερδίσεις τη χαμένη μου εμπιστοσύνη και να μου αποδείξεις ότι μπορώ να σε εμπιστευτώ ξανά». Με τον τρόπο αυτό, γονείς και έφηβοι μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο δυσπιστίας, έναν φαύλο κύκλο που σπάει δύσκολα (Hayman, 2016).
Πως μπορούμε όμως να βοηθήσουμε το παιδί να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του στην εφηβεία; Για να αποκτήσουν τα παιδιά μας εμπιστοσύνη στον εαυτό τους πρέπει:
ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΣΙΓΟΥΡΙΑ
- Τα μαθαίνουμε τι είναι καλό και κακό γι’ αυτά.
- Τα διδάσκουμε λογικούς κανόνες που θα τα καθοδηγούν.
- Τα μαθαίνουμε ποια είναι τα όρια που πρέπει να τηρούν στη συμπεριφορά τους.
- Τους προσφέρουμε κριτήρια συμπεριφοράς, κοινά στον πατέρα και τη μητέρα.
- Ενθαρρύνουμε συνήθειες που έχουν εφαρμοστεί και εκτιμηθεί μέσα στην οικογένεια.
- Τα μαθαίνουμε να βλέπουν θετικά ό,τι συμβαίνει στη ζωή τους.
ΝΑ ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ ΙΚΑΝΑ
- Τους παρέχουμε ικανοποιητικούς στόχους.
- Επαινούμε και δίνουμε έμφαση στις επιτυχίες που έχουν στη ζωή τους
- Προσπαθούμε να τα μάθουμε ότι κι εμείς οι μεγάλοι χάνουμε καμιά φορά τον στόχο μας.
- Τα βοηθάμε να βάλουν στόχους.
- Επεξεργαζόμαστε στρατηγικές για την πραγματοποίηση τους.
ΝΑ ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ
- Να πιστεύουν ότι μπορούν να πραγματοποιήσουν τα σχέδιά τους.
- Να μπορούν να διαθέσουν ό,τι χρειάζεται για να φτάσουν στον στόχο τους.
- Να μάθουν να παίρνουν αποφάσεις (κι εμείς να τα αφήνουμε να το κάνουν!)
- Να μάθουν να λύνουν προβλήματα.
- Να συνειδητοποιούν πότε βρίσκονται σε δύσκολη θέση και να κρατούν την ψυχραιμία τους.
ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ
- Να μάθουν ότι μπορούν να κάνουν πράγματα που οι άλλοι δεν κάνουν.
- Να πιστέψουν ότι οι άλλοι τα θεωρούν σημαντικά.
- Να είναι ικανά να εκφράζονται με ειλικρίνεια.
- Να χαίρονται που ο κόσμος έχει ποικιλία.
- Ν’ αναπτύσσουν ικανότητες που όλοι θεωρούν ξεχωριστές.
- Να έχουν πρωτότυπες ασχολίες.
ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΑ
- Να νιώθουν ότι τα αγαπούν γι’ αυτό που είναι.
- Να τους αποδείξουμε ότι τους αφιερώνουμε χρόνο και τον μοιραζόμαστε μαζί τους με χαρά.
- Να κάνουν παρέα με συνομήλικα τους άτομα.
- Να μπορούν να ταυτιστούν με συγκεκριμένες ομάδες.
- Να ακολουθούν σε λογικά πλαίσια ορισμένους γενικούς κανόνες.
- Να νιώθουν περήφανα που ανήκουν σε μια ομάδα.
ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΕΜΕ ΟΥΤΕ ΝΑ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ
- Δοκίμασε αν θέλεις, αλλά σε προειδοποιώ ότι δεν θα τα καταφέρεις.
- Είσαι σκέτη καταστροφή, δεν κάνεις τίποτα σωστά, Γιαννάκη.
- Θα την πατήσεις, όπως πάντα.
- Μην μπαίνεις στον κόπο, σίγουρα θα τα κάνεις θάλασσα.
- Δεν μπορεί να σου έχει κανένας εμπιστοσύνη εσένα.
- Δεν αξίζεις τίποτα, κορίτσι μου.
- Εγώ το ήξερα ότι θα τα κάνεις θάλασσα. Ποτέ σου δεν θα φτιάξεις.
- Πώς μπόρεσα να σ’ εμπιστευτώ; Πότε θα μάθω, επιτέλους;
- Τι γκαντέμης που είσαι, βρε παιδί μου!
ΕΠΙΣΗΣ, ΔΕΝ ΛΕΜΕ ΟΥΤΕ ΓΙ’ ΑΣΤΕΙΟ…
- Μην έχεις εμπιστοσύνη σε κανέναν. Το μόνο που θέλουν είναι να σε πιάσουν κορόιδο.
- Αν είσαι καχύποπτος, όλα θα σου πάνε καλά.
- Να προσέχεις τον εαυτό σου, γιατί οι άλλοι θ’ αδιαφορήσουν για σένα.
- Μόνο προδοσία να περιμένεις απ’ τους ανθρώπους.
- Να εξαπατάς εσύ προτού σε εξαπατήσουν.
- Μην εμπιστεύεσαι… ούτε τον ίδιο σου τον πατέρα.
Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό να έχουμε εμπιστοσύνη; Το άτομο που έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στους άλλους: είναι πιο ήρεμο, έχει καλύτερες σχέσεις με τους άλλους, του αρέσει η ομαδική δουλειά, είναι ικανό να αναλάβει δύσκολα έργα, επιστρατεύει όλες του τις ικανότητες μπροστά στις δυσκολίες, θεωρεί ότι οι αποτυχίες μπορούν να ξεπεραστούν και να μας καθοδηγήσουν. Όταν ο γονιός εμπιστεύεται το παιδί του, το μαθαίνει ότι οι άνθρωποι είναι καλοί, ο κόσμος είναι ασφαλής, ότι μπορεί να αλλάξει ό,τι δεν του αρέσει αν προσπαθήσει, του μαθαίνει να μη φοβάται και να μπορεί να έχει τον έλεγχο της ζωής του.
Για να εμπιστευτείς τον άλλο, χρειάζεται να εμπιστεύεσαι καταρχήν τον εαυτό σου. Η εμπιστοσύνη είναι ένα δώρο που χαρίζεται από τους γονείς προς τα παιδιά τους με ανοιχτή την καρδιά, με ειλικρίνεια και γενναιοδωρία.