- “Με αγχώνει πολύ η πιθανότητα να συνάψει ερωτική επαφή ο γιος μου με κορίτσι” - 15 Ιουλίου 2024
- “H κόρη μου με ανησυχεί επειδή γράφει στις φίλες της πολλά ψέματα σαν να θέλει να την λυπούνται” - 18 Ιουνίου 2024
- “Το αγόρι της κόρης μου είχε ένα τροχαίο και κατέληξε…” - 10 Απριλίου 2024
Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου
Σας προκαλώ να σκεφτείτε αν ισχύει η παρακάτω φράση: «Η εφηβεία είναι η κατεξοχήν περίοδος της ζωής που ευνοεί την ανάπτυξη και την έκφραση ανασφάλειας.»
Φαντάζομαι ότι συμφωνήσατε. Γιατί λοιπόν συμβαίνει αυτό; Αυτό συμβαίνει γιατί η εφηβεία είναι μια μεταβατική φάση ζωής και, όπως κάθε μετάβαση, χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, τόσο για το παρόν, όσο και για το μέλλον. Τα χρόνια της εφηβείας είναι γεματα προκλήσεις και αλλαγές σε όλους τους τομείς. Οι αλλαγές και η απαίτηση να ανταποκριθεί σε αυτές ο έφηβος δημιουργούν φόβο, πίεση και άγχος. Ο έφηβος δεν είναι πια παιδί, δεν απέχει τόσο όμως από τα παιδικά χρόνια ώστε να έχει κατακτήσει μηχανισμούς που να του δίνουν σιγουριά για τον εαυτό του. Διανύει φάση εξερεύνησης της ταυτότητάς του που αφορά όλα τα επίπεδα έκφρασης. Ο έφηβος αρχίζει να παίρνει ο ίδιος αποφάσεις για ζητήματα που τον αφορούν, να διαμορφώνει τις δικές του επιλογές στην κοινωνική του ζωή, να αναζητά τρόπους προσωπικής έκφρασης. Και όλα αυτά, σε μια περίοδο που έχει ταυτόχρονα αυξημένη την ανάγκη διαφοροποίησης από τους γονείς και πρέπει να αναζητήσει τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στη σύνδεση με τους γονείς του και την δική του αυτονόμηση και προσωπική έκφραση.
Αν κάνουμε ένα νοερό ταξίδι στην δική μας εφηβεία είναι σίγουρο πιστεύω ότι θα θυμηθούμε πώς περιστατικά και καταστάσεις που σήμερα θα μας φαίνονταν ασήμαντα, τότε πυροδοτούσαν το άγχος, την ανασφάλεια και τις αμφιβολίες μας για τον εαυτό. Κλείστε τα μάτια και ανακαλέστε μια σειρά νοερών φωτογραφιών: του εαυτού σας μπροστά στον καθρέφτη, φορώντας ένα καινούριο ρούχο, μπαίνοντας σε έναν άγνωστο χώρο, μπαίνοντας σε μια ομάδα άγνωστων παιδιών, διαβάζοντας μια εργασία μπροστά σε κοινό, αντιλαμβανόμενοι ότι κάποιο συνομήλικο παιδί σας φλερτάρει ή σας σνομπάρει…
Φυσικά, και σαν ενήλικες μπορεί να μην είμαστε απόλυτα ικανοποιημένοι με κάποιες πλευρές της ζωής μας και να θέλουμε να τις αλλάξουμε ή να τις βελτιώσουμε. Όμως η κριτική εξέταση της ζωής μας διαφέρει ποιοτικά από την ανασφάλεια και την αμφιβολία για τον εαυτό μας ως άτομο. Αυτή η διεργασία της ενδοσκόπησης και της ταυτόχρονης θέασης του εαυτού μας μέσα στον κόσμο αποκτά πιο απτά – σε σύγκριση με την παιδική ηλικία – χαρακτηριστικά στα χρόνια της εφηβείας. Το ζητούμενο είναι, αυτού του είδους η διεργασία να οδηγήσει σε μια κατάσταση ενημερότητας κατά την ενήλικη ζωή και να μας φέρει σε θέση να μπορούμε να εκτιμούμε τις διάφορες πλευρές μας, να τις αξιολογούμε ρεαλιστικά και να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τις αδυναμίες μας. Για να φτάσουμε όμως σε αυτό το επιθυμητό αποτέλεσμα, είναι απαραίτητο να έχουμε μάθει στα χρόνια της εφηβείας να χρησιμοποιούμε μηχανισμούς που προάγουν με θετικους τρόπους το αυτοσυναίσθημα.
Ας δούμε λοιπόν τι δημιουργεί ανασφάλεια στον έφηβο και πώς μπορούμε να τον βοηθήσουμε:
Στην πλειοψηφία τους οι έφηβοι αισθάνονται ανασφάλεια για την εικόνα τους, για την κοινωνική τους ζωή και την θέση τους στην ομάδα των συνομηλίκων, για τις επιδόσεις τους σε διάφορους τομείς όπως το σχολείο, τα σπορ και οι εξωσχολικές δραστηριότητες με τις οποίες ασχολούνται, για την αποδοχή τους από τους ενήλικες και τους συνομήλικους, για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Οι έφηβοι αναρωτιούνται αν είναι αρκετά όμορφοι και ελκυστικοί, αν το ντύσιμό τους και η εξωτερική τους εμφάνιση είναι αρκετά trendy. Αναρωτιούνται αν έχουν τις σωστές αναλογίες και μήπως είναι χοντροί, κοντοί, όχι αρκετά γυμνασμένοι και μυώδεις. Αναρωτιούνται για το πώς τους βλέπουν και τους εκλαμβάνουν οι συνομήλικοι, για το τι σκέφτονται οι άλλοι γι αυτούς. Αναρωτιούνται αν τα ενδιαφέροντα και τα xόμπυ τους αναγνωρίζονται ως αρκετά cool ώστε να τους εξασφαλιζουν πρόσβαση σε δημοφιλείς ομάδες συνομήλικων. Αναρωτιούνται αν είναι αρκετά cool ως προσωπικότητα, φοβούνται μήπως αποτύχουν, μήπως οι επιδόσεις τους δεν είναι αρκετά καλές, μήπως απογοητεύσουν τους γονείς, μήπως ντροπιαστούν για κάποιο χαρακτηριστικό τους, μήπως ντροπιαστούν για κάποια απόπειρα μοιράσματος του προσωπικού τους κόσμου ή για κάποιο λάθος τους.
Ο τρόπος και η ένταση με την οποία θα εκφραστούν αυτές οι ανασφάλειες εξαρτάται από την προσωπικότητα του εφήβου σε συνδυασμό πάντα με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει. Κάποιοι έφηβοι είναι πιο αγχώδεις ως ιδιοσυγκρασία και έτσι έχουν την τάση να αισθάνονται μεγαλύτερης έντασης ανασφάλεια σε διάφορους τομείς. Επίσης, κάποιοι έφηβοι είναι πιο εσωστρεφείς και δεν αποκαλύπτουν τις εσωτερικές τους αμφιβολίες και τα άγχη τους. Γενικά, οι έφηβοι είναι σε φάση ζωής που δαμορφώνουν τους όρους της ιδιωτικότητά τους και που επιθυμούν να επιβεβαιώνονται για την ικανότητά τους να τα καταφέρνουν μόνοι τους και γι αυτό δεν τους είναι εύκολο να μοιράζονται τις ανασφάλειές τους με τους ενήλικες. Ετσι, συχνά είναι δύσκολο για τους γονείς να αντιληφθούν με ακρίβεια τι είδους ανασφάλειες βασανίζουν τον έφηβο ώστε να μπορέσουν να παρέμβουν με τους κτάλληλους χειρισμούς που θα τον οδηγήσουν να διαχειριστεί τις ανασφάλειες του και να μην τις αφήσει να τον καθηλώσουν.
Ο πιο σημαντικός παράγοντας για τη διαχείριση των ανασφαλειών των εφήβων είναι το υποστηριτκικό οικογενειακό περιβάλλον.
Σας υπενθυμίζω ότι το περιβάλλον μπορεί να είναι υποστηρικτικό για τον έφηβο, μόνο σε συνθήκες ανοιχτής επικοινωνίας και άνευ όρων αποδοχής από τους γονείς. Ο έφηβος πρέπει να γνωρίζει ότι μπορεί να απευθυνθεί σε σας για οτιδήποτε τον βασανίζει και να είναι σίγουρος ότι αν εκφράσει τις ανασφάλειές του δεν θα εισπράξει κριτική, ούτε αποδοκιμασία. Να είναι σίγουρος ότι δεν θα γίνει απόπειρα από πλευράς σας να υποβαθμίσετε ή να γελοιοποιήσετε το μέγεθος, τη σπουδαιότητα και την ένταση της ανασφάλειας που νιώθει και ότι θα καταβάλλετε ειλικρινή προσπάθεια να μπείτε στη θέση του και να κατανοήσετε την οπτική του. Πώς φτάνει μια οικογένεια στο να καλλιεργήσει αυτές τις συνθήκες επικοινωνίας; Μέσα από την καλλιέργεια σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Θυμηθείτε ότι η αυτοεκτίμηση δεν ξεκινά να χτίζεται σττην εφηβεία. Ότι η σχέση με το παιδί σας διαμορφώνεται αναπτυξιακά σε όλες τις φάσεις της ζωής του, με αποτέλεσμα η κάθε φάση να είναι συνέχεια της προηγούμενης. Τι σημαίνει αυτό; Ότι από την προσχολική ηλικία στοχεύουμε στην καλλιέργεια του αισθήματος προσωπικής αξίας. Αν αυτό το αίσθημα έχει αποκτήσει μια σταθερότητα για το παιδί, τότε μπαίνοντας στην εφηβεία θα μπορέσει να διαχειριστεί τις ανασφάλειες που προκύπτουν μέσα από το πρίσμα της προσωπικής επάρκειας. Έτσι, δεν θα οδηγηθεί -όπως συχνά βλέπω μέσα από τη δουλειά μου ότι δυστυχώς συμβαίνει- στην υιοθέτηση δυσλειτουργικών και αυτοκαταστροφικών μηχανισμών για τη διαχείρισή τους.
Πώς μπορείτε να καθοδηγήσετε τον έφηβο στην διαχείριση των ανασφαλειών του; Βοηθείστε τον από την παιδική του ηλικία να γνωρίσει και να αποδεχθεί τον εαυτό του. Να εκτιμά τα διάφορα χαρακτηριστικά του και να έχει ρελαιστική εικόνα των δυνατών και των αδύνατων σημείων του. Να θέτει ρεαλιστικούς και πραγματοποιήσιμους στόχους που να πηγάζουν από τη ρεαλιστική εκτίμηση των δυνατοτήτων του. Να επινοεί και να εφαρμόζει στρατηγικές για την επίλυση προβλημάτων και την επίτευξη στόχων. Να μην εξαρτά το αίσθημα για το εαυτό του από τη γνώμη του περίγυρου. Επίσης, είναι σημαντικό να μην τον επιβαρύνετε με προσδοκίες που εκφράζουν δικές σας ανασφάλειες. Μάθετε λοιπόν να αναγνωρίζετε τις δικές σας ανασφάλειες και τον ρόλο που παίζουν στην πυροδότηση των ανασφαλειών του παιδιού σας. Δείξτε και στο παιδί σας τον τρόπο να εντοπίζει τους παράγοντες και τις συνθήκες που πυροδοτούν τις ανασφάλειές του μέσα από μια διεργασία συναισθηματικής ενημερότητας. Παρέχετε όρια και δομημένο πλαίσιο για το παιδί σας ώστε να αισθάνεται ασφάλεια. Αυτό θα τον βοηθήσει να αποφύγει χαοτικές και ανεξέλεγκτες καταστάσεις στα χρόνια της εφηβείας. Θυμηθείτε ότι το παιδί σας θα έχει τη δυνατότητα να σκέφτεται θετικά για τον εαυτό του μόνο αν εσείς αφαιρέσετε τον αρνητισμό από τη στάση σας απέναντί του. Εξασκηθείτε λοιπόν στον θετικό διάλογο με τον εαυτό σας και μεταδώστε αυτή την δεξιότητα και στο παιδί σας.
Πότε να αναζητήσετε τη βοήθεια του ειδικού; Αν οι ανασφάλειες του εφήβου τον εμπλέκουν σε επικίνδυνες και αυτοκαταστροφικές καταστάσεις, όπως παραβατική συμπεριφορά και χρήση ουσιών, ή και σε κακοποιητικες σχέσεις. Ακόμα, αν διακρίνετε ενδείξεις που είναι πιθανό να σχετίζονται με αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη ή διαταραχή στην πρόσληψη τροφής. Τέτοιες ενδείξεις είναι η αυξημένη επιθετικότητα ή απόσυρση του εφήβου, το μειωμένο κίνητρο για το σχολείο και για άλλες δραστηριότητες, η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων για τον εαυτό του και τη ζωή του, οι ανησυχητικές αλλαγές στον ύπνο, το φαγητό και τις εξόδους.
Θυμηθείτε τέλος ότι τα χρόνια της εφηβείας είναι πολύ κρίσιμα και ότι αν στη διάρκειά τους δεν μάθουμε να χειριζόμαστε τις ανασφάλειές μας με θετικούς τρόπους, αυτές οι ανασφάλειες θα οδηγήσουν σε αίσθημα χαμηλής αυτοεκτίμησης κατά την ενήλικη ζωή. Και όπως όλοι γνωρίζουμε, το χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης οδηγεί σε αυτοκαταστροφικές επιλογές σχέσεων και έκφρασης αφού αντικατοπτρίζει την πεποίθηση ότι «δεν μου αξίζει κάτι καλύτερο». Έτσι γίνεται αυτονόητο το πόσο σημαντικό είναι για τον έφηβο να αναγνωρίζει τη διαχείριση των ανασφαλειών του ως φυσιολογικό μέρος της πορείας του προς την ωρίμανση και να αισθάνεται ότι του αξίζουν υγιείς σχέσεις και επιλογές ζωής που να προάγουν την συναισθηματική και κοινωνική του ευημερία.
Στα επόμενα άρθρα μου θα επικεντρωθώ στις ανασφάλειες των εφήβων για την εικόνα τους και στις κοινωνικές τους ανασφάλειες και στους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τους υποστηρίξουμε στη διαχείριση αυτών των -πολύ συνηθισμένων σε αυτές τις ηλικίες- ανασφαλειών.