Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής στην εφηβεία

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Όπως όλοι γνωρίζουμε, η εφηβεία είναι μια περίοδος γρήγορων και σημαντικών αλλαγών σε ψυχοσωματικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να δημιουργούν άγχος, σύγχυση και αμφιβολίες για τον εαυτό. Ο έφηβος διαμορφώνει την ταυτότητά του, σημαντικό κομμάτι της οποίας αποτελεί η εξωτερική εμφάνιση και η εικόνα σώματος. Επιπλέον, η εμφάνιση επηρεάζει σημαντικά τις σχέσεις, σε μια περίοδο που το άτομο αναζητά την αποδοχή και ταύτιση με τους συνομηλίκους και που αρχίζει να αναπτύσσει ερωτικό και σεξουαλικό ένδιαφέρον για το αντίθετο ή το ίδιο φύλο. Συχνά οι έφηβοι αισθάνονται ανασφάλεια για την εικόνα τους και άγχος για τις κοινωνικές τους σχέσεις. Είναι αλήθεια ότι σε καμία άλλη περίοδο της ζωής η εικόνα σώματος δεν συσχετίζεται σε τόσο μεγάλο βαθμό με την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση και την κοινωνική ζωή του ατόμου. Με αυτά τα δεδομένα, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διαταραχές διατροφής ή αλλιώς διαταραχές πρόσληψης τροφής εμφανίζονται συνήθως κατά την περίοδο της εφηβείας. Αν προσθέσουμε και το δεδομένο της προβολής αποστεωμένων προτύπων ως ιδανικά ομορφιάς και ελκυστικότητας για τις γυναίκες, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διαταραχές διατροφής εμφανίζονται κατά κύριο λόγο στα κορίτσια.

Οι διαταραχές διατροφής χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργικές συμπεριφορές, συναισθήματα και σκέψεις όσο αφορά την πρόσληψη τροφής και την εικόνα σώματος, με σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική υγεία και την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα του ατόμου.

Στην αιτιοπαθογένεια αυτού του είδους των διαταραχών συγκαταλέγονται ιδιοσυγκρασιακοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες.

Πιστεύεται πως άτομα με ιδεοψυχαναγκαστικά και τελειοθηρικά στοιχεία προσωπικότητας, δυσκολία  στην έκφραση συναισθημάτων και τη διαχείριση του άγχους είναι πιο ευάλωτα στις διατροφικές διαταραχές. Επίσης, στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών συντελούν και τα σοβαρά οικογενειακά προβλήματα, τα δυσλειτουργικά πρότυπα επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας, η πίεση από πλευράς των γονέων και οι υπερβολικές απαιτήσεις τους για επιδόσεις των παιδιών, οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες μέσα στην οικογένεια και το ιστορικό διατροφικής διαταραχής της μητέρας. Τέλος, κοινωνικές πιέσεις για ανταπόκριση στα πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς και ελκυστικότητας κάνουν τα νεαρά κορίτσια πιο ευάλωτα στις διαταραχές πρόσληψης τροφής.

Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές διατροφής είναι: Η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η επεισοδιακή ή ψυχαναγκαστική υπερφαγία.

Θα αναφερθώ πολύ επιγραμματικά στα συμπτώματα των διαταραχών διατροφής.

Η ψυχογενής ανορεξία ξεκινά συνήθως με πολύ αυστηρή δίαιτα, χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και επίμονο φόβο για αύξηση του βάρους, από σημαντική μείωση της πρόσληψης τροφής, και από διαταραγμένη εικόνα για το σχήμα και το βάρος του σώματος. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ανορεξία, αφού το άτομο έχει όρεξη για φαγητό αλλά το αποφεύγει λόγω του υπερβολικού φόβου για αύξηση του βάρους του. Το άτομο επιμένει ότι πρέπει να χάσει βάρος ακόμα και στην περίπτωση που είναι λιποβαρές.  Έτσι, συχνά η ψυχογενής ανορεξία οδηγεί σε επικίνδυνη απώλεια βάρους με πολύ σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία του ατόμου. Μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο. Τα άτομα που εμφανίζουν ψυχογενή ανορεξία, είναι συνήθως κορίτσια με κανονικό ή κάτω από το κανονικό για το ύψος και την ηλικία τους βάρος.

Η ψυχογενής βουλιμία χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας. Το άτομο καταναλώνει υπερβολική ποσότητα, συνήθως ανθυγιεινών τροφών, σε σύντομο χρονικό διάστημα κατά το οποίο βιώνει απώλεια ελέγχου της συμπεριφοράς του και συναισθήματα ντροπής και ενοχών. Έπειτα, προκειμένου να αποφύγει την αύξηση βάρους και να μειώσει το αίσθημα ενοχής και απαξίωσης για τον εαυτό, καταφεύγει σε αντισταθμιστικές συμπεριφορές με συχνότερη τον εμετό και ακόμα  τη χρήση καθαρτικών και διουρητικών ή την εξαντλητική σωματική άσκηση. Το άτομο με ψυχογενή βουλιμία έχει κανονικό ή ελαφρώς ανώτερο του κανονικού βάρος. Η ψυχογενής βουλιμία προκαλεί μακροπρόθεσμα σοβαρές επιπλοκές στην υγεία που περιλαμβάνουν ορμονικές και γαστρεντερολογικές διαταραχές και οδοντιατρικά προβλήματα.

Η επεισοδιακή ή ψυχαναγκαστική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από επεισόδια υπερφαγίας κατά τα οποία το άτομο καταναλώνει υπερβολικές ποσότητες τροφής χωρίς να αισθάνεται πείνα. Τα επεισόδια αυτά δεν ακολουθούνται από αντισταθμιστικές συμπεριφορές όπως συμβαίνει στην ψυχογενή βουλιμία. Τα άτομα που εμφανίζουν επεισοδιακή υπερφαγία, έχουν συνήθως Δείκτη Μαζας Σώματος μεγαλύτερο του φυσιολογικού.

Συμπτώματα πάνω από μίας διατροφικής διαταραχής μπορεί να συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο. Για παράδειγμα, στον βουλιμικό τύπο της ψυχογενούς ανορεξίας ο περιορισμός της τροφής συνδυάζεται με επεισόδια υπερφαγίας.  Συχνά κάποιες έφηβες μπορεί να περνούν από περιόδους ανορεξίας σε περιόδους βουλιμίας. Επίσης, στο άτομο με ψυχογενή βουλιμία συχνά παρατηρείται και κατάχρηση ουσιών.

Δεν αναφέρομαι με περισσότερες λεπτομέρειες στα συμπτώματα των διαταραχών αυτών ξεχωριστά, γιατί πιστεύω ότι ως γονείς χρειάζεται να εστιάσετε στο γεγονός ότι οι διαταραχές πρόσληψης τροφής έχουν κοινά συμπτώματα τα οποία εκφράζουν την διαταραγμένη σχέση του ατόμου με την πρόσληψη τροφής και την επίσης διαταραγμενη εικόνα σώματος. Η έφηβη με διαταραχή διατροφής χρησιμοποιεί το φαγητό για ψυχολογικούς λόγους  και για την κάλυψη συναισθηματικών αναγκών. Εξαρτά την καθημερινή της διάθεση και την εικόνα για τον εαυτό της από την ένδειξη της ζυγαριάς. Επίσης, δεν έχει ρεαλιστική εικόνα για το σώμα της. Ταυτόχρονα, μπορεί να εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης ή και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.

Ποιες είναι λοιπόν οι ενδείξεις των διαταραχών της διατροφής;

Θα αναφερθώ σε κάποιες συμπεριφορές που καλό θα ήταν να σας προβληματίσουν:

Έχετε παρατηρήσει μια υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό και την καταμέτρηση θερμίδων; Εκφράζει συχνά η κόρη σας έντονο φόβο ότι θα παχύνει; Συζητά ότι πρέπει να χάσει βάρος ακόμα και αν είναι αδύνατη;

Έχετε παρατηρήσει αν τρώει κρυφά; Αποφεύγει να τρώει με την οικογένεια; Εμφανίζει ασυνήθιστες συμπεριφορές κατά την ώρα των γευμάτων; Για παράδειγμα, κόβει την τροφή σε πολύ μικρά κομματάκια, παίζει με το φαγητό αποφεύγοντας να το φάει; Έχει αποκτήσει σχετικές ιδιοτροπίες όπως το να τρώει πολύ συγκεκριμένα είδη τροφών, να ζυγίζει το κάθε τι που τρώει;

Αποχωρεί βιαστικά από το τραπέζι; Χαρακτηρίζεται η συμπεριφορά της γύρω από το φαγητό από μυστικοπάθεια που μπορεί να υποκρύπτει για παράδειγμα την πρόκληση εμετού; Τυχαίνει να βρίσκετε υπόλοιπα φαγητού στο δωμάτιό της όπως περιτυλίγματα από σοκολάτες ή σουβλάκια ή τσάντες από πατατάκια και άλλα είδη ανθυγιεινών τροφών; Τρώει υπερβολικά στη διάρκεια ενός γεύματος ή καταναλώνει υπερβολικές ποσότητες συσκευασμένων σνακ στη διάρκεια της μέρας;

Αποφεύγει τους καθρέφτες ή αντίθετα μήπως ασχολείται υπερβολικά και επίμονα με την εικόνα της στον καθρέφτη; Μήπως φοράει ριχτά ρούχα που κρύβουν το περίγραμμα του σώματος;

Αν λοιπόν κάποιες από τις  παραπάνω ενδείξεις συνδυάζονται με ανησυχητική απώλεια βάρους, με έκφραση ενοχής, ντροπής ή αηδίας γύρω από τη διατροφή και τις διατροφικές συνήθειες, με καταθλιπτικό συναίσθημα, με απομόνωση, με συχνές μεταπτώσεις στη διάθεση, τότε θα πρέπει να ξεκινήσετε από μια συζήτηση για το πώς αισθάνεται η κόρη σας για τον εαυτό της και το σώμα της. Αν η επικοινωνία μεταξύ σας είναι ανοιχτή, αυτή η συζήτηση είναι πιθανό να οδηγήσει στην παραδοχή της ύπαρξης προβλήματος και στην αναζήτηση βοήθειας από ειδικό.

Ο διαιτολόγος θα σχεδιάσει πρόγραμμα διατροφής που να καλύπτει τις ανάγκες του παιδιού σας με σωστό τρόπο και θα ενημερώσει για το τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή.

Ο ψυχολόγος θα βοηθήσει στην ανάδειξη και τροποποίηση των δυσλειτουργικών σχημάτων που αφορούν την εικόνα εαυτού, θα βοηθήσει το παιδί σας να κατανοήσει πώς αυτά τα σχήματα συνδέονται με δυσλειτουργικά διατροφικά πρότυπα δημιουργώντας φαύλο κύκλο μεταξύ αρνητικής εικόνας σώματος και διαταραχών στην πρόσληψη τροφής. Επίσης, θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της αυτοεκτίμησης και στην έκφραση συναισθηματικών αναγκών ώστε να μην χρησιμοποιείται το φαγητό ως συναισθηματική διέξοδος.

Τέλος, στο πλαίσιο της οικογενειακής θεραπείας, ο ψυχολόγος θα βοηθήσει στην δημιουργία λειτουργικών επικοινωνιακών προτύπων μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Στο επόμενο άρθρο μου θα σας μιλήσω για το τι μπορείτε να κάνετε ως γονείς για να   προλάβετε την εμφάνιση κάποιας διατροφικής διαταραχής στο παιδί σας.