Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Κωνσταντίνα Καστελιώτη, συνεργάτης του Δικτύου Psy-Counsellors
Στις σύγχρονες κοινωνίες, η οικογένεια αποκτά πλέον διάφορες μορφές πέραν της παραδοσιακής πυρηνικής δομής (δηλαδή ένα ζευγάρι βιολογικών γονέων με παιδιά). Στην Ελλάδα, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών στις οποίες ο ένας γονέας ζει με ένα ή περισσότερα ανήλικα παιδιά λόγω διαζυγίου, λόγω θανάτου του άλλου γονέα ή σε περίπτωση που η μητέρα δεν έχει τελέσει γάμο.
Συχνότερη αιτία δημιουργίας μονογονεϊκών οικογενειών αποτελεί το διαζύγιο. Το διαζύγιο των γονέων που έρχεται κατά την εφηβική ηλικία, μπορεί να προκαλέσει στον έφηβο συναισθήματα όπως θυμό, οργή, ανασφάλεια και αίσθηση ότι διαλύεται το καταφύγιο που αποτελεί η οικογενειακή εστία. Δεν είναι σπάνιο να νιώσει ενοχές, ότι ευθύνεται δηλαδή και ο ίδιος λόγω συγκρούσεων που είχε με τους γονείς του ή δύσκολων συμπεριφορών του. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να εξηγηθούν οι λόγοι του διαζυγίου ώστε να καθησυχαστεί και να απαλλαγεί από την λανθασμένη αίσθηση ευθυνών. Επίσης, είναι ίσως βοηθητικό να διευκρινιστεί ότι ναι μεν αλλάζει η σχέση μεταξύ των γονέων αλλά η σχέση του κάθε γονέα με τον έφηβο συνεχίζεται βεβαίως κανονικά και τα συναισθήματα για εκείνον παραμένουν ίδια.
Η προσαρμογή του εφήβου και η αποδοχή της νέας κατάστασης διευκολύνεται από παράγοντες όπως η συνεννόηση μεταξύ των γονέων, ο προγραμματισμός της καινούργιας καθημερινότητας του εφήβου και κυρίως η υποστήριξη -από τον πρώην σύζυγο και από το ευρύτερο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον- της νέας μονογονεϊκής οικογένειας που δημιουργείται.
Σε περίπτωση που ο ένας γονέας είναι απών, έχει μεγάλη σημασία να έχει εξηγηθεί με απλό και ειλικρινή τρόπο στον έφηβο η απουσία του. Αν δεν υπάρχει τρόπος ο έφηβος να έρθει σε επαφή και επικοινωνία με τον απόντα γονέα (π.χ. σε περίπτωση θανάτου), τότε είναι βοηθητικό ο γονέας ο οποίος στηρίζει την οικογένεια να μιλάει για τον απόντα γονέα. Να περιγράφει τον χαρακτήρα του, τις αξίες του, τις προσδοκίες του για το παιδί. Έτσι, ο έφηβος, ακόμα κι αν δεν τον έχει γνωρίσει καθόλου ή τον έχασε σε πολύ μικρή ηλικία, τον γνωρίζει μέσα από τις αναμνήσεις του άλλου γονέα και τη ζωή που μοιράστηκαν. Μέσα από τον λόγο του παρόντος γονέα, το απών μέλος έχει μια παρουσία στην καθημερινότητα του εφήβου, με το να ακούει, για παράδειγμα ο έφηβος, με αφορμή ένα επίτευγμά του: “Ο πατέρας σου θα ήταν περήφανος για σένα” ή σε άλλη περίπτωση: “Η μητέρα σου θα διαφωνούσε με αυτό”.
Ασφαλώς και η αναφορά στον απόντα γονέα δεν είναι εύκολη διαδικασία, καθώς η απώλεια του είναι τραυματική τόσο για τον σύντροφό του όσο και για τον έφηβο. Ο πόνος που προκαλεί η απώλεια είναι συχνά ένας σημαντικός λόγος για την αποφυγή συζητήσεων σχετικά με το πρόσωπο που δεν είναι πλέον παρόν. Όμως, η σιωπή, η αποφυγή διαλόγου, ακόμα και η αντιμετώπισή του ως “απαγορευμένου” θέματος συζήτησης κάθε άλλο παρά βοηθούν τον έφηβο. Κι αυτό γιατί εκείνος έχει ερωτήματα που χρειάζονται απαντήσεις και συναισθήματα που απαιτούν έκφραση και εξωτερίκευση. Αν του αφαιρεθεί αυτή η δυνατότητα έκφρασης, πιθανότατα να επηρεαστούν αρνητικά άλλοι τομείς της ζωής του ή να εκδηλωθούν ψυχοσωματικές διαταραχές.
Ειδικά σε περίπτωση που ο απών γονέας είναι του ίδιου φύλου με τον έφηβο, εκείνος μπορεί να νιώσει ότι έχασε το πρότυπό του και ότι του λείπει η καθοδήγηση που θα μπορούσε να λάβει από αυτόν. Ωστόσο, η σχέση αυτή θα μπορούσε, σε βάθος χρόνου, να υποκατασταθεί από κάποιο άλλο πρόσωπο του ίδιου φύλου (όπως παππούς/ γιαγιά, θείος/ θεία) που θα είναι κοντά στον έφηβο.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών αναλαμβάνουν πολλές και σημαντικές ευθύνες, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, όπως οι σημερινές. Πέρα από τη φροντίδα των παιδιών τους, συχνά χρειάζεται να μεριμνήσουν για την κάλυψη και των δικών τους ψυχολογικών αναγκών. Η πολύπλευρη υποστήριξή τους δεν θα πρέπει να θεωρείται “επιπλέον” παροχή αλλά βασικό και αυτονόητο δικαίωμά τους.