Έφηβοι και αυτοεκτίμηση

Γράφει στο efiveia.gr η Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπεύτρια Αθηνά Μπερδεμπέ

«Αυτό που εσύ πιστεύεις για τον εαυτό σου είναι πολύ πιο σημαντικό από αυτό που πιστεύουν οι άλλοι για σένα».

Σενέκας, 4 μ.Χ-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς συνεσταλμένων και διστακτικών εφήβων αγωνιούν για την εξέλιξη που θα έχουν ως ενήλικες στο ευρύτερο κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον και ανησυχούν μήπως τα χαρακτηριστικά της ντροπαλότητας και της μειωμένης αυτοπεποίθησης οδηγήσουν τα παιδιά τους σε μια μέτρια απόδοση σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Εστιάζουν, επομένως, στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών τους, ευελπιστώντας να αδράξουν τις ευκαιρίες που θα τους εμφανιστούν ή να τις δημιουργήσουν τα ίδια, έχοντας ακλόνητη πίστη στις ικανότητες τους.

Πράγματι, η αυτοπεποίθηση είναι μια σημαντική κινητήριος δύναμη θετικής εξέλιξης, καθώς σχετίζεται με το βαθμό της εμπιστοσύνης που έχει κάποιος στις δυνατότητές του, δηλαδή στην ευφυΐα του, τις γνώσεις του, τα ταλέντα του κ.λπ. Ωστόσο, η αυτοεκτίμηση είναι ακόμα πιο σημαντική και ουσιαστική έννοια, καθώς αναφέρεται στο πώς αισθάνεται το άτομο γενικά για τον εαυτό του και στην αξία που του αποδίδει. Η αυτοεκτίμηση, δηλαδή, σχετίζεται με τον βαθμό εμπιστοσύνης που έχει κάποιος στις αρετές που διαθέτει για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων του, όπως είναι η υπευθυνότητα, η ευσυνειδησία, η εργατικότητα, η δύναμη της θέλησής του κ.λπ. Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση επηρεάζουν η μία την άλλη και ως έννοιες μοιάζουν μεταξύ τους. Βασική τους διαφορά είναι ότι η αυτοπεποίθηση αναφέρεται κυρίως στη γνωστική διάσταση (ποιος είμαι), ενώ η αυτοεκτίμηση στην αξιολογική-συναισθηματική πλευρά (πώς αισθάνομαι γι’ αυτό που είμαι).

Κατά την εφηβεία, η αυτοεκτίμηση των νέων έχει ήδη διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό και αναφέρεται στη συνολική ιδέα του εαυτού τους. Οι έφηβοι έρχονται πια αντιμέτωποι με τον εαυτό τους και δοκιμάζουν διάφορες κοινωνικές ταυτότητες, για να διακριβώσουν ποια ταιριάζει περισσότερο στις εσωτερικές τους πίστεις και αντιλήψεις. Κάθε μεμονωμένο περιστατικό, θετικό ή αρνητικό, δεν την αλλάζει συλλήβδην και οι αρνητικές εμπειρίες σε κάποιον τομέα αντισταθμίζονται από τις θετικές επιδόσεις σε κάποιον άλλον. Άλλωστε, οι έφηβοι έχουν αναπτύξει περισσότερο τους μηχανισμούς άμυνας, που λειτουργούν ως προστατευτική ασπίδα γύρω από το Εγώ τους, όπως και η ένταξή τους σε ομάδες, δεδομένου ότι τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους, καλύπτουν τις αδυναμίες και εδραιώνουν τις ικανότητες. Κατά τα επόμενα έτη, το γενικό πλαίσιο της αυτοεκτίμησης θα εξελιχθεί, αλλά δύσκολα θα αλλάζει.

Το είδος της αυτοεκτίμησης που διαθέτει ο έφηβος προσδιορίζεται από την αντιμετώπιση που έλαβε στο οικογενειακό, το σχολικό ή/και το εργασιακό περιβάλλον, από τις σχέσεις του με τους συνομηλίκους στην πορεία προς την ενηλικίωση και τους ρόλους που ανέπτυξε μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Οι ενισχύσεις παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωσή της, αλλά είναι κυρίως οι αρνητικές εμπειρίες στην επίδοση και η απόρριψη στις κοινωνικές σχέσεις, που επηρεάζουν την ανάπτυξή της. Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν ισχυρό Υπερεγώ, ζουν σε ένα απαιτητικό περιβάλλον ή εξαρτώνται υπερβολικά από τη γνώμη των άλλων, οπότε κάθε βίωμα μη αποδοχής ανατρέπει τη συναισθηματική τους ισορροπία και κατ’ επέκταση την προσωπική τους αξία. Αντίθετα, τα άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση ενεργοποιούν τους μηχανισμούς άμυνας σε κάθε αρνητική ενίσχυση, με αποτέλεσμα η συναισθηματική διέγερση να είναι ήσσονος σημασίας.

Για να εξασφαλιστεί η θετική αυτοεκτίμηση απαιτούνται:

• Αποδοχή, αγάπη, στοργή και ασφάλεια από το περιβάλλον μέσω της φυσικής επαφής, της κατανόησης, της έκφρασης θετικών συναισθημάτων και της σταθερότητας των συνθηκών.
• Αναγνώριση των ιδιαιτεροτήτων του εφήβου και επισήμανση των χαρακτηριστικών που τον καθιστούν μοναδικό. Τα γνωρίσματα αυτά αναφέρονται στις εμπειρίες, τις ικανότητες, την προσωπικότητα, τα όνειρα και τις φιλοδοξίες του.
• Ενθάρρυνση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας
• Σαφή και ξεκάθαρο προσδιορισμό ορίων, διασάφηση καθηκόντων και  δικαιωμάτων, προτροπή για ανάληψη ευθυνών.
• Παροχή θετικών ενισχύσεων και αποφυγή απορριπτικής συμπεριφοράς.
• Καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης.
• Παρότρυνση για χρήση της δημιουργικότητας, της φαντασίας και της αποκλίνουσας σκέψης για εύρεση λύσεων από τον ίδιο τον έφηβο σε πρακτικά θέματα αλλά και πιο περίπλοκα ζητήματα που αντιμετωπίζει.