Γράφει στο efiveia.gr η MSc Κλινικής Ψυχολογίας-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπεύτρια Ρέα Δουμανά
Το πλαίσιο πρόληψης των συμπεριφορών εκφοβισμού βασίζεται στην ανίχνευση των παραγόντων κινδύνου και στην αναγκαιότητα των προστατευτικών παραγόντων, οι οποίοι επισημάνθηκαν παραπάνω (http://enable.eun.org)
Η θωράκιση του ατόμου από μικρή ηλικία με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση αποτελεί προστατευτικό παράγοντα για την ελάττωση των συμπεριφορών βίας. Η Συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα αλλά και των άλλων. Ένα μεγάλο κομμάτι της συναισθηματικής νοημοσύνης αποτελεί η ενσυναίσθηση. Η ενσυναίσθηση ορίζει εκείνα τα χαρακτηριστικά που πλαισιώνουν την κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου ατόμου, την αποδοχή της διαφορετικότητας, την εξυπηρέτηση και καθοδήγηση των αδυνάτων, αντιλήψεις χωρίς προκατάληψη. Ευρωπαϊκά προγράμμα όπως το ENABLE-ΕΝΔΥΝΑΜΩΝΩ (http://enable.eun.org), βασίζουν τις πρακτικές αντιμετώπισης του εκφοβισμού στο πρόγραμμα κοινωνικο συναισθηματικής μάθησης (ΚΜΣ). Επομένως όσο περισσότερο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τα δικά του συναισθήματα, αλλά και των γύρω του, τόσο περισσότερο θα μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του και όχι μόνο να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες που συναντά. Η οικογένεια επίσης ως πρώτο σχολείο, θα δώσει τις απαιτούμενες βάσεις στο παιδί για μία ορθή σωματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη. Όταν οι σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας βασίζονται στην φροντίδα, στην υποστήριξη, στην αγάπη και γενικότερα στην εκμάθηση συμπεριφορών ορθής διεκδίκησης, τότε μειώνονται οι πιθανότητες για την ανάπτυξη συμπεριφορών βίας στο παιδί. Όσον αφορά το περιβάλλον του σχολείου, όσο περισσότερο υποστηρικτικό είναι στην διαχείριση συμπεριφορών βίας, τόσο περισσότερο καλλιεργούν στα παιδιά το αίσθημα της κατανόησης, της οριοθέτησης και της αποδοχής. Οι σχέσεις μεταξύ των συνομηλίκων όσο περισσότερο διακατέχονται από αλληλοϋποστήριξη και κατανόηση, καθώς και αποδοχή της διαφορετικότητας, τόσο περισσότερο τα παιδιά θα κατανοούν το αίσθημα της φιλίας. Οι ενδυνάμωση των φιλικών σχέσεων αποτελεί προστατευτικό παράγοντα έναντι των συμπεριφορών εκφοβισμού (Schmidt & Backwell, 2007). Οι σχέσεις μεταξύ των συνομηλίκων οι οποίες είναι δυσλειτουργικές και το αίσθημα της φιλίας δεν καλλιεργείται, αποτελούν τη βάση των συμπεριφορών εκφοβισμού (Spriggs et. al. , 2007). Όσο επιδοκιμάζονται οι συμπεριφορές βίας μεταξύ των συνομηλίκων, τόσο αυτές οι συμπεριφορές υιοθετούνται ως συμπεριφορές αντιμετώπισης δυσκολιών (Duffy & Nesdale, 2010).
Συμβουλές για γονείς:
Ως γονείς παρατηρώντας το παιδί σας, και αφού αναγνωρίσετε κάποια σημάδια συμπεριφορών εκφοβισμού, θα μπορούσατε να το βοηθήσετε με τους ακόλουθους τρόπους:
- Προσπαθώντας να αρχίσετε έναν διάλογο σχετικά με πώς ήταν η μέρα του (κάνοντας ανοιχτές ερωτήσεις και όχι μένοντας σε μονολεκτικές απαντήσεις του παιδιού).
- Να μάθετε περισσότερες πληροφορίες για τους φίλους τους, καθώς και να μάθουν για το παιχνίδι τους, πώς περνάνε στο διάλειμμα, στην τάξη, με ποιους συνομηλίκους κάνει περισσότερη παρέα.
- Να «ξεκλειδώσετε» το παιδί σαςς θέτοντας ερωτήσεις του τύπου: “Εάν είχες τη δύναμη να αλλάξεις κάτι στη ζωή σου, στο σχολείο σου, ποιο θα ήταν αυτό;”
- Προβάλλοντας εκπαιδευτικές εκπομπές σχετικά με τον εκφοβισμό και να συζητήσετε με το παιδί σας το περιεχόμενο. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσετε να καταλάβετε από τις αντιδράσεις του πώς βιώνει μία κατάσταση.
- Διατηρήστε την ψυχραιμία σας σε περίπτωση αποκάλυψης ενός περιστατικού εκφοβισμού-καθησυχάστε το και φροντίστε να καλλιεργήσετε το αίσθημα της ασφάλειας. Συζητήστε με το παιδί σας μαζί τους τρόπους που θα αντιμετωπισθεί η δυσάρεστη κατάσταση. Μην το κάνετε να αισθανθεί περισσότερο άσχημα πράττοντας αυτόβουλα.
- Μην ενθαρρύνετε το παιδί να ανταποκριθεί με βία… Η βία φέρνει βία και επιδεινώνει την ήδη υπάρχουσα κατάσταση.
- Ενθαρρύνετε το να δημιουργήσει νέες φιλίες εντός και εκτός σχολείου.
- Συμβουλέψτε το να διεκδικήσει με σωστό τρόπο την θέση του αντιμετωπίζοντας με δυναμικό τρόπο τον δράστη (είτε μη δίνοντας σημασία στα σχόλια, είτε απατώντας με αυστηρό τρόπο στον δράστη να σταματήσει)
- Να ζητήσει βοήθεια από κάποιον «παρατηρητή» για συμπαράσταση- Η αρχή για την λύση του προβλήματος είναι να έχει κάποιος το θάρρος της γνώμης και να μιλήσει.
- Να μιλήσει σε κάποιον εκπαιδευτικό που εμπιστεύεται ή ακόμα και στον Διευθυντή του σχολείου, με επίσημη καταγγελία, όταν όλα τα παραπάνω βήματα δεν αποδώσουν.
Βοηθήστε το παιδί σας να συμπεριφέρεται με ωραίο τρόπο ακόμα και όταν επικοινωνεί με τους φίλους του διαδικτυακά. Δείξτε του πώς να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο με ασφάλεια:
- Ενδιαφερθείτε για τις ιστοσελίδες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί, καθώς και τον τρόπο που τα διαχειρίζεται.
- Ενημερώστε το και για δικαιώματά του στο διαδίκτυο.
- Προστατέψτε το λέγοντάς του τους κινδύνους που ενέχει η συνομιλία με αγνώστους στο διαδίκτυο.
- Επισημάνετε ότι η καλή συμπεριφορά δεν αφορά μόνο τον φυσικό, αλλά και τον διαδικτυακό κόσμο.
- Οριοθετείστε τη χρήση του ανάλογα με το ηλικιακό επίπεδο και προσπαθήστε να ελέγξετε τις ρυθμίσεις προσωπικού απορρήτου.
- Σε περίπτωση που δεχθεί οποιοδήποτε προσβλητικό μήνυμα, να σας το αναφέρει και να μην απαντήσει με τον οποιοδήποτε τρόπο. Παροτρύνετέ το να μπλοκάρει τους χρήστες που τον παρενοχλούν.
Ενδυναμώστε το παιδί σας συναισθηματικά, καλλιεργώντας τα αισθήματα της μοναδικότητας και την αυτό-αποδοχής τονίζοντας την αξία της διαφορετικότητας σε όλα τα επίπεδα. Καλλιεργείστε την ασφάλεια και παροτρύνετέ το να διεκδικεί με σωστό τρόπο.
ΤIPS ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ:
- Ακούστε με προσοχή τα παιδιά που παραπονιούνται ότι δέχονται βίαιες συμπεριφορές από συνομηλίκους τους. Κάνετε τη δική σας έρευνα και συζητήστε το με τους συνεργάτες σας.
- Δημιουργείστε ομάδες εργασίας μέσα στην τάξη και ενισχύστε το κλίμα συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ των παιδιών.
- Δημιουργήστε σχέσεις εμπιστοσύνης στο σχολικό πλαίσιο.
- Προσπαθείστε να μην εκλογικεύετε τη φύση των παιδιών για καυγάδες, όταν παρατηρείτε ότι κάποιο θέμα έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.
- Ερευνήστε τα κίνητρα των παιδιών για βίαιες συμπεριφορές.
- Δημιουργείστε ομάδες ενημέρωσης σχετικές με την ανίχνευση και αντιμετώπιση του εκφοβισμού.
- Συνεργαστείτε με τους γονείς και τα παιδιά και δημιουργήστε ένα κλίμα ασφάλειας.
- Οι τιμωρητικές πρακτικές δεν ενδυναμώνουν ένα κλίμα καλλιέργειας της ενσυναίσθησης… αντίθετα θα μπορούσαν να επιδεινώσουν μία ήδη άσχημη κατάσταση.
- Εκπαίδευση σχετικά με την διακύρηξη των δικαιωμάτων του παιδιού (Ο.Η.Ε. ,1989)
Προτάσεις για την επίλυση των θεμάτων που αφορούν συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού (Αρτινοπούλου, Μπάμπαλης, Νικολόπουλος, 2016):
- Σχεδιασμός πολιτικών και διαδικασιών που αφορούν τις συμπεριφορές βίας σε συνεργασία με ακαδημαϊκά ιδρύματα και φορείς.
- Επιμορφωτικές ημερίδες για γονείς και εκπαιδευτικούς.
- Σχεδιασμός μίας ενιαίας πολιτικής για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού.
- Εκπαίδευση των παιδιών από το Δημοτικό σχολείο για την ανίχνευση συμπεριφορων βίας και καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.
- Υλοποίηση διαδραστικών δραστηριοτήτων με την συμμετοχή μαθητών και εκπαιδευτικών με θεματικές ενότητες που αφορούν θέματα σχολικού εκφοβισμού (π.χ θεατρικό).
- Δημιουργία οδηγού αντιμετώπισης συμπεριφορών βίας.
- Ένταξη εκπαίδευσης για τον σχολικό εκφοβισμό στα κέντρα πρόληψης του ΟΚΑΝΑ, ενημέρωση γονέων σε σχολές γονέων.
NOΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ
Η Ελλάδα μόλις το 2001 ίδρυσε το Εθνικό Παρατηρητήριο για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού με υπουργική απόφαση του 2013, όπου υπογραμμίζεται πως η «διαφορετικότητα» δεν πρέπει να αποτελεί στοιχείο «στιγματισμού».
Σύμφωνα με την Διεθνή Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία και συστάθηκε το 1989 από την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και αποτελείται από 54 άρθρα, τα παρακάτω άρθρα στοιχειοθετούν τα δικαιώματα του παιδιού σε σχέση με συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού:
ΑΡΘΡΟ 16: ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ
ΑΡΘΡΟ 19: ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ, ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ, ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ
ΑΡΘΡΟ 23: ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣΑΝΑΓΚΕΣ
ΑΡΘΡΟ 34: ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΒΙΑ & ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ
ΑΡΘΡΟ 37: ΤΙΜΩΡΙΑ & ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ
Στο Νομοθετικό πλαίσιο, υπάρχει τροποποίηση του
άρθρου 312 ΠΚ/2015: «Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή
συμπεριφορά».
Αν δεν συντρέχει περίπτωση βαρύτερης αξιόποινης
πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση όποιος με συνεχή σκληρή συμπεριφορά προξενεί σε
τρίτον σωματική κάκωση ή άλλη βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας. Aν η πράξη τελείται μεταξύ ανηλίκων δεν τιμωρείται, εκτός αν η μεταξύ τους
διαφορά ηλικίας είναι μεγαλύτερη από 3 έτη, οπότε επιβάλλονται μόνο
αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.
Αν το θύμα δεν συμπλήρωσε ακόμη το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του ή δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και ο δράστης το έχει στην επιμέλεια ή στην προστασία του ή ανήκει στο σπίτι του δράστη ή έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας ή που του το έχει αφήσει στην εξουσία του ο υπόχρεος για την επιμέλειά του επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος με κακόβουλη παραμέληση των υποχρεώσεών του προς τα προαναφερόμενα πρόσωπα γίνεται αιτία να πάθουν σωματική κάκωση ή βλάβη της σωματικής ή ψυχικής τους υγείας.
ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
- Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας Παιδιού (ΚΜΟΠ)– www.kmop.gr, www.livewithoutbullying.com –«ΖΗΣΕ ΧΩΡΙΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ»
Το πρόγραμμα «Livewithoutbullying», www.livewithoutbullying.com, έχει ως στόχο την πρόληψη και αντιμετώπιση περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, όπως και του διαδικτυακού εκφοβισμού. Δημιουργήθηκε το 2015 από το ΚΜΟΠ στα πλαίσια αναζήτησης σύγχρονων τρόπων άμεσης υποστήριξης παιδιών που αντιμετώπιζαν προβλήματα εκφοβισμού.
- Πανελλήνια έρευνα για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Dr. Vasiliki Artinopouloy, Dr. Thomas Babalis, Dr. Vasilis Nikolopoulos, 2016) (https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2016/08_03_16_ereyna_bulling.doc )
- Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού:
http://www.0-18.gr/giamegaloys/dsdp,