Σχολικός εκφοβισμός

Γράφει η Ψυχολόγος Αγγελική Μπαλατσούρα

Ο όρος «εκφοβισμός», χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν σωματική, λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική μορφή.

Τι δεν είναι

Όταν τα εμπλεκόμενα μέρη είναι ίσης δύναμης και όχι άνισης, λόγω αριθμού, σωματικής διάπλασης, κοινωνικής θέσης, κουλτούρας, τότε κάνουμε λόγο για σύγκρουση και όχι εκφοβιστική συμπεριφορά. Εκτός από την ισότητα στη δύναμη, παρατηρείται επίσης όμοια συναισθηματική αντίδραση, που σημαίνει ότι και οι δύο μαθητές είναι θυμωμένοι  και όχι όπως στον εκφοβισμό όπου ο μαθητής – στόχος φοβάται και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Υπάρχει επίσης η περίπτωση του πειράγματος, όπου οι μαθητές κάνουν αστεία μεταξύ τους διασκεδάζοντας και οι δύο αληθινά.

Μορφές

Ο λεκτικός εκφοβισμός περιλαμβάνει τη συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων και χρησιμοποιεί σταθερά ένα άτομο ως στόχο πειραγμάτων, κάνοντάς το περίγελο.

Ο σωματικός εκφοβισμός και βία περιλαμβάνει σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, κλοτσιές, τρικλοποδιές, γροθιές ή χτυπήματα με όπλα ή αντικείμενα και αφορά όλες τις μορφές επιθέσεων ή τις απειλές σωματικών επιθέσεων.

Ο εκφοβισμός με εκβιασμό περιλαμβάνει την εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων, η οποία συνοδεύεται από απειλές, ή και τον εξαναγκασμό σε αντικοινωνικές πράξεις – για παράδειγμα, να διαπράξει κλοπή ή βανδαλισμό ιδιοκτησίας.

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying) περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων SMS.

Επίσης, υπάρχουν πολλές μορφές έμμεσου εκφοβισμού κατά τον οποίο ο θύτης προσπαθεί να απομονώσει κοινωνικά κάποιο άτομο ή το αγνοεί ή ακόμα επιχειρεί να πείσει τους άλλους να αισθανθούν αντιπάθεια γι’ αυτό, διαδίδοντας κακόβουλες φήμες και ψεύδη.

Επιπτώσεις

Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού	Τα παιδιά που εκφοβίζουν
νιώθουν άγχος και ανασφάλεια, παρουσιάζουν σχολική άρνηση, κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο, οδηγούνται σε σχολική αποτυχία, να εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες & ψυχοσωματικά προβλήματα, π.χ. πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά., παρουσιάζουν φοβίες, κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας.	απομακρύνονται από το σχολείο, διακόπτουν τη σχολική φοίτηση,  εμφανίζουν τάσεις φυγής από το σπίτι, σε ένα μεγάλο ποσοστό εξελίσσονται σε ενήλικες με αντικοινωνική &  παραβατική συμπεριφορά

Χαρακτηριστικά

Τα παιδιά που υφίσταται τον εκφοβισμό συνήθως	Αντιδρούν με
είναι ήσυχα και ευαίσθητα, είναι εσωστρεφή και μοναχικά, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι στη βία, δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό τους, παρουσιάζουν περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από τους άλλους μαθητές	έλλειψη αυτοπεποίθησης και αδυναμία αντιπαράθεσης παθητική αποδοχή της βίας, φόβο για περαιτέρω βία ή τιμωρία από τους μεγάλους, σύγχυση, απόγνωση, έντονο άγχος και πανικό, απόσυρση και κλάμα, κατάθλιψη και απόπειρες αυτοκτονίας πεποίθηση ότι η παρέμβαση ενός ενήλικα δε θα είναι αποτελεσματική, πεποίθηση ότι αν συζητήσουν το πρόβλημα με έναν ενήλικα, θα εισπράξουν περισσότερη βία από τους θύτες

Τα παιδιά που ασκούν εκφοβισμό σε άλλα, συνήθως:	Τα παιδιά-παρατηρητές διαχωρίζονται σε εκείνους που:
έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους, είναι ενεργητικά και υπερδραστήρια, είναι επιθετικά, είναι επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, είναι ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις,	υποστηρίζουν το θύτη με γέλια, χειροκροτήματα και άλλες μορφές επιδοκιμασίας, απομακρύνονται από τη σκηνή και κάνουν ότι δεν είδαν τίποτα, θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται, «παγώνουν», δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε αμφιθυμία και δεν παίρνουν θέση, προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα, αποδοκιμάζουν το θύτη και τρέχουν να φέρουν βοήθεια.

Τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς

Αν το παιδί σας…

• έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία
• κάνει αδικαιολόγητες απουσίες
• έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς
• στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία
• καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι
• αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους μέσα από τους οποίους έρχεται στο σχολείο ή επιστρέφει από αυτούς στο σπίτι
• επιστρέφει συχνά με ρούχα σκισμένα και κατεστραμμένα
• έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν
• χάνει συχνά τα πράγματά του
• ζητά συχνά χρήματα επειδή έχασε αυτά που του έδωσαν
• αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες
• παρουσιάζει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν
• παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.

Εάν ισχύουν κάποια από τα παραπάνω, τότε ίσως το παιδί σας να έχει πέσει θύμα εκφοβιστικής συμπεριφοράς.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

• Σε περίπτωση που υπάρξει υποψία θυματοποίησης επικοινωνήστε αμέσως με το δάσκαλο και ζητείστε ενημέρωση και των γονέων του παιδιού – θύτη
• Δημιουργήστε ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης στο σπίτι σας και φροντίστε να συζητάτε συχνά με το παιδί σας
• Διαβεβαιώστε το παιδί σας πως δεν ευθύνεται το ίδιο για τη βίαιη συμπεριφορά και πως κανείς δεν έχει το δικαίωμα να του φέρεται έτσι
• Μην το ενθαρρύνετε να εκδικηθεί ή να χτυπήσει το παιδί – θύτη. Βοηθήστε το να συνειδητοποιήσει ότι πρέπει να ζητάει βοήθεια όταν χρειάζεται. Να απευθύνεται αμέσως στον δάσκαλο και να φωνάξει δυνατά με σταθερό ύφος και βλέμμα: «Άσε με ήσυχο!»,  «Κοίτα τη δουλειά σου!» ή «δεν με ενοχλούν όσα λες»
• Τονίστε στο παιδί σας πως έκανε καλά που σας εμπιστεύτηκε το περιστατικό βίας που βίωσε
• Μην υποτιμάτε τις συνέπειες που μπορεί να έχει ο εκφοβισμός (π.χ. «έτσι θα σκληραγωγηθεί για να βγει στην κοινωνία»)
• Συμβουλεύστε το παιδί σας να αποκτήσει νέους φίλους και να συμμετάσχει σε δραστηριότητες
• Τονώστε την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση των παιδιών σας
• Εξηγήστε τη διαφορά του «καρφώνω» από το «ζητάω» βοήθεια.

Συμβουλές για τους γονείς του παιδιού που εκφοβίζει

Εάν αντιληφθείτε ότι το παιδί σας εκφοβίζει άλλα παιδιά μην πανικοβληθείτε, ούτε να σπεύσετε να αρνηθείτε το γεγονός, να το δικαιολογήσετε ή να τιμωρήσετε το παιδί. Οι παραπάνω συμπεριφορές δεν βοηθούν το παιδί σας και πρέπει να τις σταματήσετε.

• Παρατηρήστε τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Δείτε πως αντιδράει σε διάφορες συνθήκες
• Παρατηρήστε την δική σας συμπεριφορά και θυμηθείτε ότι τα παιδιά μιμούνται τη δική μας συμπεριφορά
• Εξηγήστε στο παιδί σας τα στοιχεία της συμπεριφοράς του που σας προβληματίζουν σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης
• Χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά και όχι το παιδί
• Εξηγήστε στο παιδί σας ότι όλοι έχουν δικαίωμα στην διαφορετικότητα
• Επικοινωνήστε του το συναίσθημα των άλλων παιδιών
• Κουβεντιάστε με τον εκπαιδευτικό
• Τονώστε τα θετικά του στοιχεία της προσωπικότητας του
• Διαβεβαιώστε του ότι το αγαπάτε.

Τις περισσότερες φορές τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό δεν το λένε σε κανένα επειδή:

• Αισθάνονται ντροπή. Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που ακολουθεί τον σχολικό εκφοβισμό καθώς τα παιδιά νοιώθουν ότι όλοι γελάνε μαζί τους και τα ίδια τα παιδιά νοιώθουν ότι αξίζουν αυτό που βιώνουν.
• Νοιώθουν ότι φταίνε τα ίδια. Η σκέψη των παιδιών είναι ενοχική και ιδιαίτερα σε καταστάσεις βίας. Θεωρούν ότι εκείνα φταίνε, ότι εκείνα προκάλεσαν αυτή την κατάσταση.
• Αισθάνονται φόβο.Τα παιδιά θεωρούν ότι δεν μπορεί να τα βοηθήσει κανένας και φοβούνται ότι ο οποιοσδήποτε χειρισμός θα θυμώσει το παιδί ή τα παιδιά που το εκφοβίζουν και τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα.
• Σκέφτονται ότι θα  απογοητεύσουν ή και θα στενοχωρήσουν τους γονείς τους.

Όλα τα παιδιά αποζητούν την αγάπη και τον θαυμασμό των γονιών τους. Θεωρούν λοιπόν ότι αν μάθουν οι γονείς τους αυτό που συμβαίνει θα απογοητευτούν και θα στενοχωρηθούν. Σε άλλες περιπτώσεις, τα παιδιά δεν θέλουν να επιβαρύνουν τους γονείς με τα δικά τους προβλήματα.

Οι γονείς θα πρέπει να παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού και να διερευνούν διακριτικά οποιαδήποτε απότομη ή και ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά, χωρίς ξαφνική αιτία.Το πιο σημαντικό είναι να υπάρχει σχέση εμπιστοσύνης στο πλαίσιο της οποίας το παιδί αισθάνεται ότι μπορεί να εμπιστευτεί στο γονέα οτιδήποτε το προβληματίζει χωρίς να νοιώθει ότι τον «επιβαρύνει».

http://www.stirixisplus.gr/