“O γιος μου εμφανίζεται συχνά θρασύς, αγενής, προκλητικός και με συμπεριφορά που δείχνει να παραβιάζει όρια”

Ερώτημα αναγνώστριας

Καλησπέρα, ο γιος μου είναι 14 ετών κ εμφανίζεται συχνά θρασύς, αγενής, προκλητικός και με συμπεριφορά που δείχνει να παραβιάζει όρια (θα πάει θάλασσα μέσα στον ήλιο, θα φάει φαγητό όταν δεν είναι αυτό που έχουμε συμφωνήσει, θα ενοχλήσει τον 9χρονο αδελφό του σε σημείο που να κλαίει ο μικρός, θα αντιμιλήσει, θα φωνάξει μπροστά σε κόσμο έτσι για να κεντρίζει την προσοχή κτλ) Σαν παιδί είχε έντονη ιδιοσυγκρασία, ταπεραμέντο, άποψη, μικρή ανοχή στη ματαίωση, όρια αυστηρά αλλά ευέλικτα με τα χρόνια και δυστυχώς αυστηρή κριτική, σχόλια κ επιπλήξεις από εμάς τους γονείς λόγω προσδοκιών και λάθος πεποιθήσεων. Αρκετές φορές στο σπίτι έχουμε εντάσεις, νεύρα, προσβολές (δυστυχώς εκατέρωθεν) και χειροδικία από εμάς (χαστούκι) σε ακραίες συμπεριφορές (βρισιές, πρόκληση, έντονη αντίδραση). Είναι παιδί, έξυπνο, κοινωνικό, αθλητικός τύπος, με πρωταθλητισμό στο δυναμικό του, άριστος μαθητής αγγλικά και σχολείο με στοιχεία βέβαια εγωκεντρισμού (λόγω και αναζήτησης εαυτού, ανασφάλειας) και χειριστικών συμπεριφορών προς εμάς τους γονείς σε θέματα που μας τσιγκλάνε (καλοσύνη, ευγένεια, ταπεινότητα, δοτικότητα, μάθηση, άκουσμα κτλ). Κάνω συστημική ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική 4 χρόνια. Ο μικρός αρνείται να μιλήσει σε ειδικό για θέματα θυμού και ορίων αν και έχουμε μιλήσει με ειδικούς παιδαγωγούς στο σχολείο, αθλητικούς ψυχολόγους και μας δίνουν την εικόνα ενός εφήβου ώριμου με στόχους. Πάντα σαν μητέρα και μέσα στο χώρο της εκπαίδευσης με ανησυχούσαν οι ταμπέλες στα παιδιά (ΔΕΠΥ, εναντιωματική κτλ) και είναι μια ανησυχία που τη μοιράζομαι πάντα και πάντα έχει αποδομηθεί, αν και πιστεύω ότι ο μικρός έχει στοιχεία Παρορμητικότητας και υπερκινητικότητας. Το ψάχνουμε, ζητούμε πληροφορίες και εγώ και ο σύζυγος, προσπαθούμε με συμπεριφορά θετική αλλά ο γιος μας, χειρίζεται κι εμάς αλλά και προσπαθεί να διεκδικήσει τα δικά του με τρόπο δυσλειτουργικό και δύσκολο για εμάς. Θα θέλαμε μια επιπλέον καθοδήγηση ώστε να μη γίνεται ο φαύλος κύκλος και κυρίως το παιδί να βρει τα πατήματά του με τη βοήθειά μας και τον σωστό τρόπο.

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Παρόλο που η αφήγησή σας εστιάζει σε «προβληματικές» συμπεριφορές του γιου σας, εκτιμώ ότι το ζήτημα προς διαχείριση είναι τα παγιωμένα πρότυπα δυσλειτουργικών συμπεριφορών και επικοινωνίας μέσα στην οικογένειά σας. Το γεγονός ότι έχετε επίγνωση της δικής σας συμμετοχής σε αυτά τα πρότυπα, πιστεύω πως είναι ιδιαίτερα βοηθητικό και υποθέτω ότι έχει προκύψει και ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας ψυχοθεραπευτικής δουλειάς και συμβουλευτικής υποστήριξης όπου εμπλέκεστε. Αντιλαμβάνομαι επίσης το αναπτυξιακό υπόβαθρο που διαμορφώνεται τόσο από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού σας, όσο και από τη δική σας ανταπόκριση στα ιδιοσυγκρασιακά του χαρακτηριστικά.

Δεν έχω όμως ακριβή εικόνα για την πορεία αλλαγών που έχετε ακολουθήσει όλα αυτά τα χρόνια. Δημιουργείται για μένα ένα κενό μεταξύ της πρώτης διαπίστωσης των δυσκολιών του παιδιού σας να διαχειριστεί προκλήσεις και απογοητεύσεις και να σεβαστεί όρια,- της διαπίστωσης που σας οδήγησε και στην αναζήτηση βοήθειας- και στο πώς αυτή η αναζήτηση βοήθειας έχει λειτουργήσει και σας φέρνει στη σημερινή οικογενειακή σας πραγματικότητα. Δεν γνωρίζω δηλαδή τι είδους αλλαγές έχετε επιχειρήσει να κάνετε και πώς έχουν εξελιχθεί οι προσπάθειές σας. Δεν γνωρίζω τι σας έχει βοηθήσει στο να αλλάξετε προσέγγιση απέναντι στο παιδί σας, σε ποιον βαθμό έχετε αλλάξει την προσέγγιση που -όπως αναγνωρίζετε- χαρακτηρίζεται από ακαμψία στις προσδοκίες και τις πεποιθήσεις σας. Δεν γνωρίζω ποιοι παράγοντες σας εμποδίζουν στη διαμόρφωση διαφορετικών συνθηκών επικοινωνίας που θα διευκόλυναν και την οριοθέτηση του γιου σας. Έτσι, μπορεί η απάντησή μου να κινηθεί σε άξονες που σας είναι ήδη γνώριμοι μέσα από την ψυχοθεραπεία και τη συμβουλευτική που ακολουθείτε.

Τα θέματα που σας «τσιγκλάνε» δεν μπορείτε να τα επιβάλετε στον γιο σας. Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να τα αναδείξετε μέσα από το δικό σας μοτίβο επιλογών ζωής, μέσα από το ποιοι είστε εσείς οι ίδιοι δηλαδή να περάσετε μηνύματα για σημαντικές αξίες ζωής στο παιδί σας. Για να είναι εφικτό κάτι τέτοιο θα πρέπει να είστε συνδεδεμένοι συναισθηματικά. Για να σας υπολογίζει το παιδί σας θα πρέπει να σας αισθάνεται δίπλα του ως συμμάχους. Είναι πιθανό – όπως διαμορφώνεται το οικογενειακό κλίμα- να μην σας αντιλαμβάνεται ως συμμάχους στην αναζήτηση ταυτότητας στην οποία αναφέρεστε. Είναι πολύ πιθανό να σας εκλαμβάνει ως ελεγκτές και κριτές και για αυτό να αντιδρά με επίθεση προκειμένου να αμυνθεί.

Προκειμένου να διαμορφώσετε μια θετική σχέση, θα χρειαστεί λοιπόν να αποαυτοματοποιήσετε τα πρότυπα επικοινωνίας που έχουν παγιωθεί στην οικογένειά σας. Συζητήστε με την θεραπεύτριά σας πώς θα αλλάξετε την οπτική σας για τις «προβληματικές» συμπεριφορές του γιου σας. Πώς θα μπορέσετε να τις αντιληφθείτε και να τις αξιολογήσετε ως εκφράσεις του οικογενειακού σας συστήματος. Αλλάζοντας την οπτική από την ατομική αξιολόγηση των προβληματικών καταστάσεων και την απόδοσή τους στον γιο σας, σε μια συστημική οπτική που εντάσσει αυτές τις συμπεριφορές στο πλαίσιο της μεταξύ σας επικοινωνίας, θα μπορέσετε και να αξιολογήσετε με ακρίβεια τον δικό σας ρόλο και τη δική σας συνεισφορά στην επικοινωνία. Για να σπάσετε όπως λέτε τον φαύλο κύκλο θα χρειαστεί να κάνετε εσείς οι ενήλικες αλλαγές πρώτα στη δική σας συμπεριφορά. Συζητήστε με την θεραπεύτρια σας τα βήματα που μπορείτε να κάνετε ώστε να διαμορφώσετε μια καλύτερη καθημερινότητα.

Θα σας προτείνω να εστιάσετε στα θετικά του παιδιού σας και να του δείξετε έμπρακτα την αναγνώρισή σας. Όταν εστιάζετε στα αρνητικά, τότε παγιώνεται μια συγκεκριμένη οπτική για τα πράγματα και μέσα από αυτή την οπτική τα αρνητικά πληθαίνουν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Αν κάνετε αυτή την αλλαγή, θα δώσετε χώρο να εκδηλώσει ο γιος σας τις θετικές του πλευρές.

Σας προτείνω ακόμα να κάνετε – με τη βοήθεια και την καθοδήγηση της θεραπεύτριας σας- μια καταγραφή της καθημερινότητας που θα σας βοηθήσει και να ιεραρχήσετε τη σοβαρότητα των καταστάσεων και να δείτε ξεκάθαρα τη δική σας συμμετοχή στην πυροδότηση και στην παγίωση αρνητικών συμπεριφορών.

Πιστεύω ότι με το να εστιάσετε στη δική σας αύξηση της επίγνωσης και μέσα από την αυξημένη επίγνωση, να επιχειρήσετε την αλλαγή δοκιμασμένων, αυτοματοποιημένων αλλά ταυτόχρονα άκαμπτων και αναποτελεσματικών προσεγγίσεων, θα δείτε και την ανάλογη ανταπόκριση από το παιδί σας.

Επίσης, εκτιμώ ότι δεν μπορείτε να «επιβάλετε» στον γιο σας την αναζήτηση βοήθειας για την διαχείριση του θυμού του. Αυτό που μπορείτε να κάνετε -αφού αποκαταστήσετε τη μεταξύ σας σχέση- είναι να τον βοηθήσετε να ορίσει ο ίδιος την επιθυμία του για διαφορετική διαχείριση των καταστάσεων που τον θυμώνουν και διαφορετική επιλογή στην έκφραση και την εξωτερίκευση του θυμού του. Μόνο η δική του επιθυμία μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για αλλαγή. Μπορείτε να του προτείνετε να μιλήσετε όλοι μαζί στην θεραπεύτριά σας, με στόχο να βελτιώσετε την επικοινωνία σας. Απομακρύνετέ τον από το στόχαστρο, αναγνωρίστε τις δικές σας αδυναμίες και εστιάστε στην ανάγκη για συστημική αλλαγή.

Όσο για την παραβίαση των ορίων, προσπαθήστε να ερμηνεύσετε και να βοηθήσετε και τον ίδιο να ερμηνεύσει τις επιλογές του με συζήτηση, κατανόηση, επεξήγηση και χωρίς να παίρνετε τις συμπεριφορές του προσωπικά ως απόπειρες να σας υποτιμήσει. Αυτού του είδους η οπτική από πλευράς των ενηλίκων δημιουργεί ανώφελη και αδιέξοδη αναμέτρηση δυνάμεων.

Ακόμα, αν ο γιος σας εμφανίζει στοιχεία παρορμητικότητας και υπερκινητικότητας, χρειάζεται βοήθεια και καθοδήγηση για τη διαχείρισή τους, καθώς η αυτορρύθμιση είναι για εκείνον πιο δύσκολη από ό,τι είναι για τον μέσο συνομήλικό του. Ταυτόχρονα χρειάζεστε και εσείς οι γονείς ενημέρωση και πληροφόρηση. Μέσα από τη σωστή πληροφόρηση θα μπορέσετε να αναπλαισιώσετε την ερμηνεία σας για τις συμπεριφορές του παιδιού σας και να προσαρμόσετε τις προσδοκίες σας στο ιδιαίτερο προφίλ του.

Τέλος, θα σας προτείνω να δώσετε βάση και να αξιοποιήσετε την ασυμβατότητα που προκύπτει μεταξύ της συμπεριφοράς του γιου σας εντός οικογένειας και της εικόνας που αντιλαμβάνεται ο περίγυρος. Αν ο γιος σας είναι «διαφορετικό» παιδί εντός και εκτός οικογένειας, θα πρέπει να μπείτε σε διαδικασία να ερμηνεύσετε αυτήν τη διαφορά. Αυτή η ασυμβατότητα πιστεύω πως είναι παράγοντας – κλειδί για την αποδέσμευση από παγιωμένα αρνητικά και δυσλειτουργικά πρότυπα.

Σχετικά με το ζήτημα της δυσλειτουργικής επικοινωνίας στην οικογένεια και των «προβληματικών» συμπεριφορών των εφήβων, είναι πιθανό να βρείτε χρήσιμες πληροφορίες στο βιβλίο μου: «Αντιδραστικότητα στην εφηβεία: Οδηγός για γονείς» (Εκδόσεις Εντύποις, Αθήνα 2024)

και στα σχετικά άρθρα μου στο efiveia.gr:

«Αντιδραστικότητα στην εφηβεία – Οδηγός για γονείς»

«Ό,τι και να τον ρωτήσω, θυμώνει!»

«Η σημαντικότητα των ορίων στην εφηβεία»,

«Δεν μπορώ να επιβάλλω όρια στον έφηβο. Τι να κάνω;»

«Νεύρα, έντονες αντιδράσεις, λίγο αποχή από τα μαθήματα και πολύ κινητό!!”

“Ο γιος μου περνά δύσκολη εφηβεία…”