Πρέπει να είμαστε «φίλοι» με τους εφήβους μας, ή μόνο «γονείς»;

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Μπορούν οι γονείς να είναι φίλοι με τον /την έφηβο;

Χρειάζεται οι γονείς να είναι φίλοι με τον έφηβο;

Πρέπει οι γονείς να είναι φίλοι με τον έφηβο;

Η απάντησή μου είναι θετική και στα τρία ερωτήματα. Και μπορούν και χρειάζεται και πρέπει να είναι φίλοι οι γονείς με τον έφηβο.

Όλα αυτά όμως με μια συγκεκριμένη και απαράβατη προϋπόθεση: Οι γονείς είναι πάντα γονείς και μόνο ως γονείς μπορούν να είναι φίλοι με τα παιδιά τους.

Με άλλα λόγια, η πρόκληση και η προϋπόθεση για αυτού του είδους τη φιλία είναι η διατήρηση ξεκάθαρων και σαφών ορίων ανάμεσα στην ιδιότητα του φίλου και στον ρόλο του γονέα.

Θα σας διευκρινίσω λοιπόν τι εννοούμε και τι δεν εννοούμε όταν λέμε «φίλος». Το να είναι φίλος ο γονέας σημαίνει ότι χαίρεται τη σχέση με το παιδί του, ότι αντλεί ευχαρίστηση από τις δραστηριότητες που κάνουν μαζί, ότι είναι δίπλα του όποτε χρειάζεται τη βοήθεια και την υποστήριξή του. Το να είναι φίλος ο γονέας σημαίνει ότι υπάρχει μια ατμόσφαιρα στοργής και ζεστασιάς μέσα στην οικογένεια. Σημαίνει ότι, μέσα σε μια τέτοια οικογενειακή ατμόσφαιρα, η προσέγγιση των ζητημάτων που μας απασχολούν χαρακτηρίζεται από ευελιξία και θετική διάθεση για κατανόηση. Σημαίνει ότι ανατρέφουμε τα παιδιά μας δημοκρατικά με στόχο να γίνουν ώριμοι και υπεύθυνοι ενήλικες. Σημαίνει ότι αποφεύγουμε την αναμέτρηση δυνάμεων επειδή υπολογίζουμε το παιδί μας ως ισότιμο άνθρωπο στη μεταξύ μας σχέση. Σημαίνει ότι δεν επιβάλλουμε την άποψή μας και τις αξίες μας για τη ζωή με τη βία και με εξαναγκασμό, ή με χειρισμό και καλλιέργεια ενοχής. Σημαίνει ότι λαμβάνουμε υπόψη μας τις επιθυμίες, τις ανάγκες, τα όνειρα του παιδιού μας όχι επειδή «πρέπει» αλλά επειδή έτσι νιώθουμε. Σημαίνει ότι χαιρόμαστε με τη χαρά του παιδιού μας και συμμεριζόμαστε τις απογοητεύσεις και τις ματαιώσεις του. Σημαίνει ότι δεν κατηγορούμε και δεν ασκούμε κριτική, αλλά αποδεχόμαστε άνευ όρων το παιδί μας ως προσωπικότητα και το βοηθάμε να διαχειριστεί τις δυσκολίες του. Σημαίνει ότι εκφράζουμε την αποδοχή και την αγάπη μας ανοιχτά και αυθόρμητα χωρίς να εξαρτάμε τα συναισθήματά μας και την έκφρασή τους από την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του παιδιού μας. Σημαίνει ότι ο κόσμος μας και ο κόσμος του παιδιού μας είναι συνδεδεμένοι αρμονικά μέσω αμοιβαίου σεβασμού,  κατανόησης και εμπιστοσύνης.

Άλλωστε, η ισότιμη σύνδεση, η αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη και ο σεβασμός, η αποδοχή και η αγάπη άνευ όρων είναι τα χαρακτηριστικά μιας υγιούς φιλικής σχέσης. Αυτά τα χαρακτηριστικά αξίζει τον κόπο να τα επιδιώκουμε ως χαρακτηριστικά της σχέσης με το παιδί μας σε οποιαδήποτε ηλικία, γιατί είναι αυτά ακριβώς που μας επιτρέπουν να χαρούμε τον γονεϊκό μας ρόλο, τη σχέση μας με το παιδί μας και να ωριμάσουμε μαζί με το παιδί μας συναισθηματικά διευρύνοντας την οπτική μας για τον κόσμο, τις σχέσεις και το μοίρασμα της ζωής με τα κοντινά μας πρόσωπα.

Ας δούμε τώρα τι δεν σημαίνει «είμαι φίλος» με το παιδί μου. Το να είμαι φίλος με το παιδί μου δεν σημαίνει ότι αφήνω το παιδί μου χωρίς επίβλεψη και χωρίς οριοθέτηση προκειμένου να είμαι αρεστός. Δεν σημαίνει ότι υιοθετώ συμπεριφορές που υιοθετούν οι έφηβοι προκειμένου να φαίνομαι «κουλ» στα μάτια του παιδιού μου. Δεν σημαίνει ότι παραβιάζω την ιδιωτικότητα του παιδιού μου. Δεν σημαίνει ότι «εισβάλλω» στον κόσμο του. Δεν σημαίνει ότι «απαγορεύω» την διαφοροποίηση του παιδιού μου από τους γονείς και από την οικογένεια. Δεν σημαίνει ότι απαιτώ την ταύτιση σε απόψεις, πεποιθήσεις και ιδέες για τον εαυτό, τη ζωή και  τις σχέσεις. Άλλωστε, αυτά δεν είναι χαρακτηριστικά μιας υγιούς φιλίας. Το πλαίσιο μιας υγιούς φιλίας μου επιτρέπει να είμαι ο εαυτός μου και να μην χρειάζεται να «μεταμφιέζομαι» προκειμένου να είμαι αρεστός και αγαπητός στον φίλο μου. Το πλαίσιο μιας υγιούς φιλίας δεν περιλαμβάνει εξαναγκασμό σε ομοιομορφία και ταύτιση, ούτε αναγκαστική συμμετοχή στον κόσμο του άλλου. Γιατί λοιπόν να επιδιώκει κανείς αυτά τα χαρακτηριστικά στη σχέση με το παιδί του;

Και επειδή αναφερόμαστε στη σχέση με τα παιδιά και τους εφήβους, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο ρόλος μας ως γονέα είναι αυτός που ορίζει και που πρέπει να ορίζει τη σχέση. Τα παιδιά μας, μάς έχουν ανάγκη  ως γονείς. Αυτό φυσικά δεν αλλάζει όταν τα παιδιά μας μπουν στην εφηβεία. Αντίθετα, επειδή η εφηβεία σηματοδοτεί την ανάγκη για μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την οικογένεια, το μεγαλύτερο άνοιγμα προς τον έξω κόσμο και την σταδιακή προετοιμασία για την ενήλικη ζωή, με μία έννοια ο έφηβος μάς έχει ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη. Αυτό σημαίνει ότι ο έφηβος χρειάζεται  την καθοδήγηση και την οριοθέτησή μας προκειμένου να ανοιχτεί προς τον έξω κόσμο με ασφάλεια και εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις δυνατότητές του να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ζωής. Το ότι είμαι γονέας δεν αποκλείει το να ασκώ τον ρόλο μου μέσω των ιδιοτήτων ενός καλού φίλου. Σε καμία περίπτωση όμως μην πέσετε στην παγίδα να θυσιάσετε το ρόλο σας στον βωμό της «φιλίας» με το παιδί σας. Άλλωστε, σε καμία περίπτωση η αδυναμία επιβολής ορίων μέσω μιας θετικής σχέσης και επικοινωνίας δεν συνιστά φιλία με τον έφηβο. Ο ρόλος του γονέα δεν καταργείται μέσω της υιοθέτησης μιας φιλικής στάσης και συμπεριφοράς, αλλά αντίθετα ενισχύεται. Διαφοροποιήστε λοιπόν ανάμεσα στον ρόλο σας και στις ιδιότητες μέσω των οποίων ασκείτε αυτόν τον ρόλο. Επιδιώκω να είμαι γονέας μέσα από μια σχέση αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης όπως κάνω με τους καλούς μου φίλους. Ταυτόχρονα όμως επιβάλλω τα απαραίτητα για την ηλικία και τη φάση ζωής του παιδιού μου όρια και διατηρώ πάντα τον ρόλο του ενήλικα μέσα στη σχέση μας. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιώ τη δική μου εμπειρία και την ενήλικη οπτική μου για τη ζωή με ευελιξία και φροντίδα ώστε να καθοδηγήσω τον έφηβο προς την σταδιακή ανάληψη όλο και πιο υπεύθυνων ρόλων ανάλογα με την ηλικία του.

Ένα ερώτημα που δέχομαι συχνά από τους γονείς εφήβων είναι το κατά πόσο είναι «σωστό» να είναι κανείς «φίλος» με το παιδί του στο facebook και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η γνώμη μου είναι ότι, τόσο στον κόσμο των φυσικών διαπροσωπικών σχέσεων, όσο και στον κόσμο  των media, οφείλουμε να ακολουθούμε την ίδια προσέγγιση ως προς το τι  συνιστά μια υγιή φιλία, αλλά και μια οριοθετημένη ως προς τους ρόλους της σχέση γονέα και παιδιού. Είναι αυτονόητο ότι οι νεαρότεροι σε ηλικία έφηβοι χρειάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό την καθοδήγησή μας και την επίβλεψή μας στον διαδικτυακό κόσμο. Πιστεύω ότι αυτή η ανάγκη για καθοδήγηση και επίβλεψη πρέπει να εκφράζεται με ξεκάθαρους και σαφείς όρους και να μην «μεταμφιέζεται» σε κάποιου είδους φιλία με το παιδί μας. Αφού εξασφαλίσουμε στον έφηβο την προστασία που κρίνουμε ότι έχει ανάγκη και τη δυνατότητά του για σταδιακή αυτόνομη διαχείριση της διαδικτυακής του ταυτότητας και δραστηριότητας με ηλικιακά κατάλληλους όρους, μπορούμε να είμαστε και φίλοι όπως είμαστε και στην πραγματική ζωή. Με τις προϋποθέσεις δηλαδή ότι ποτέ δεν καταργούμε τον ρόλο του γονέα, ότι δεν συγχέουμε μεταξύ ιδιοτήτων και ρόλου, δεν παραβιάζουμε την ιδιωτικότητα και δεν «εισβάλλουμε» στον κόσμο του παιδιού μας.  Όπως είναι αυτονόητο, η προϋπόθεση για να ισχύουν όλα τα παραπάνω είναι η ανοιχτή επικοινωνία που βασίζεται σε αμοιβαία εμπιστοσύνη.

Συμπερασματικά, μπορούμε και οφείλουμε να είμαστε φίλοι με τα παιδιά μας, αλλά μόνο μέσα από τον ρόλο μας.

Αναρωτηθείτε λοιπόν αν είστε φίλοι με το παιδί σας μέσα από τις προϋποθέσεις στις οποίες αναφέρθηκα παραπάνω: «Είμαι φίλος με το παιδί μου; Χαιρόμαστε και οι δύο τη μεταξύ μας επαφή και σχέση, ενώ ταυτόχρονα μπορώ και επιβάλλω τα ηλικιακά κατάλληλα όρια για το παιδί μου δίχως αναμέτρηση δυνάμεων;» Αν διαπιστώνετε  ότι δεν καταφέρνετε να ισορροπείτε τα πράγματα μεταξύ του να ασκείτε με επάρκεια το ρόλο σας ως γονέας και ταυτόχρονα να είστε φίλοι με το παιδί σας, δοκιμάστε αλλαγές στην προσέγγιση και την επικοινωνία σας. Η υπόθεσή μου είναι ότι, είτε είστε πολύ αγχώδεις για το παρόν και το μέλλον με αποτέλεσμα να γίνεστε άθελά σας άκαμπτοι και να μην μπορείτε να χαρείτε τη σχέση σας με τον έφηβο, είτε το άγχος σας να είστε κοντά στο παιδί σας σάς δημιουργεί ενοχές ως προς την επιβολή ορίων. Έτσι, οι αλλαγές θα πρέπει  να σας οδηγήσουν, είτε σε μεγαλύτερη ευελιξία, είτε σε αποτελεσματικότερη οριοθέτηση, με αποτέλεσμα να μπορέσετε και εσείς και ο έφηβος να χαρείτε τη μεταξύ σας σχέση.