Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Αλεξάνδρα Κοπανάρη
Ο θάνατος ενός γονιού, ενός συγγενικού ή αγαπημένου φιλικού προσώπου, είναι ένα επώδυνο γεγονός στη ζωή των παιδιών, των εφήβων, αλλά και όλης της οικογένειας. Οι γονείς και όσοι βρίσκονται κοντά στα παιδιά, αναρωτιούνται αν μπορούν να τους μιλήσουν για το θάνατο, για το τι θα καταλάβουν και ποιες επιπτώσεις θα έχει η απώλεια στην ψυχική τους υγεία.
Η απόκρυψη της αλήθειας ή η παροχή ψεύτικων πληροφοριών δυσκολεύει την κατάσταση και δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα: τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι κάτι έχει αλλάξει καθώς δε βλέπουν πια το πρόσωπο που πέθανε αλλά κανείς δεν τους έχει εξηγήσει. Συχνά φαντάζονται ότι έχει συμβεί κάτι φοβερό για το οποίο νιώθουν ότι φταίνε εκείνα, παρερμηνεύουν τις εκδηλώσεις πένθους των ενηλίκων ως ασθένεια, καλύπτουν τα συναισθήματά τους είτε για να προστατεύσουν τον γονέα που βλέπουν επιφορτισμένο είτε γιατί ντρέπονται κι έτσι υποφέρουν μόνα τους. Παιδιά τα οποία έχασαν τον ένα γονέα ενδεχομένως να έχουν μια τάση προσκόλλησης στον άλλο καθώς φοβούνται ότι θα χάσουν κι αυτόν και πιθανόν να έχουν φοβίες στο μέλλον, δυσκολία συγκέντρωσης, αϋπνίες, επιθετικότητα κ.τ.λ. Είναι απαραίτητο λοιπόν τα παιδιά να είναι ενήμερα γι’ αυτό που συμβαίνει και η ενημέρωση να γίνεται με βάση την ηλικία του παιδιού, την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου αλλά και με βάση τη νοητική και συναισθηματική ανάπτυξή του, την προσωπικότητά του, το περιβάλλον όπου ζει, καθώς και τις προσωπικές του εμπειρίες σε σχέση με το θάνατο.
Οι έφηβοι συνήθως έχουν κατανοήσει την έννοια και τη μονιμότητα του θανάτου. Ως γενικές κατευθυντήριες γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρειάζεται η ενημέρωση να είναι άμεση, με ειλικρίνεια για το τι συνέβη και πώς, και με λόγια κατανοητά. Χρησιμοποιούνται λέξεις που δηλώνουν το συμβάν, όπως “πέθανε” και όχι ασαφείς λέξεις όπως “έφυγε” διότι το παιδί πρέπει να καταλάβει ότι είναι ένα μη αναστρέψιμο γεγονός. Διευκρινίζεται ότι δεν ευθύνεται εκείνο γι’ αυτό που συνέβη καθώς συχνά οι έφηβοι συνειδητά ή ασυνείδητα επικρίνουν τον εαυτό τους για τη συναισθηματική τους απομάκρυνση από την οικογένεια (απότοκο της ηλικιακής φάσης στην οποία βρίσκονται) και η απώλεια για παράδειγμα ενός γονέα προκαλεί μεγάλη αναστάτωση στον έφηβο την ίδια περίοδο που αυτός προσπαθεί να αποχωριστεί την οικογένειά του. Πληροφορούμε λοιπόν τον έφηβο για την αλήθεια και του δίνουμε τη δυνατότητα να συμμετάσχει στη διαδικασία πένθους της οικογένειας εφόσον το επιθυμεί. Η συμμετοχή του παιδιού στις εκδηλώσεις πένθους, όπως η κηδεία, το μνημόσυνο, η επίσκεψη στον τάφο, απαιτεί προετοιμασία. Εφόσον το παιδί έχει ενημερωθεί για το τι ακριβώς θα συμβεί στη διάρκεια της τελετής, κατόπιν ερωτάται αν επιθυμεί να παρευρεθεί.
Το πένθος χρειάζεται να εκφραστεί,επομένως ο έφηβος πρέπει να ενθαρρύνεται να μιλήσει για τα συναισθήματά του, να διατυπώνει ερωτήσεις όχι όμως να κατακλύζεται από πληροφορίες. Αποφεύγονται υποδείξεις για το πώς αισθάνεται ή προτροπές για να μην αισθάνεται ή να μην το σκέφτεται. Άλλοτε ο έφηβος αντιδρά με κυνικό τρόπο απέναντί στο θάνατο αγαπημένου προσώπου κι άλλοτε νιώθει φόβο κι άρνηση να δείξει πώς πραγματικά νιώθει. Συνήθεις αντιδράσεις κατά την εφηβική ηλικία είναι οι αγχώδεις εκδηλώσεις, παρατεταμένος και φαινομενικά αδικαιολόγητος θυμός, σχολικές δυσκολίες, διατροφικές διαταραχές, απαισιοδοξία για το μέλλον, απομόνωση, προκλητική- παραβατική συμπεριφορά, έντονη θλίψη. Ο ενήλικας που μιλάει με το παιδί να μην διστάζει να μοιράζεται μαζί του τις δικές του σκέψεις και συναισθήματα, ακόμα και να κλαίει μαζί του (αποφεύγοντας την υπερβολή). Αυτό βοηθά το παιδί να νιώθει ότι δεν είναι μόνο του, ότι μπορεί να έχει κι εκείνο ανάλογα συναισθήματα και ότι αυτά τα συναισθήματα δεν το καταστρέφουν αλλά μπορεί να τα αντέξει. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθεί η συνέχεια και η σταθερότητα στις συνθήκες ζωής του εφήβου. Σε περίπτωση που πρόκειται για το θάνατο του ενός γονέα, ο έφηβος πρέπει να ενημερώνεται για το τι θα συμβεί στο μέλλον, τι θα αλλάξει, τι θα μείνει σταθερό. Έτσι το παιδί νιώθει την ασφάλεια που χρειάζεται και απαλλάσσεται από άγχη.
Το πένθος είναι μια μακρόχρονη διαδικασία και ο έφηβος χρειάζεται να έχει συνεχή υποστήριξη για να μπορέσει να διαχειριστεί την απώλεια, γι’ αυτό είναι σημαντικό να έχει τη δυνατότητα μιας τέτοιας υποστήριξης τόσο από τα μέλη της οικογένειάς του όσο και από άλλους σημαντικούς στη ζωή του ανθρώπους.