Διατροφή και εικόνα σώματος στην εφηβεία: Τι πρέπει να γνωρίζουμε

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Ευθυμία Φλέγγα

Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες σωματικές, γνωστικές και συναισθηματικές αλλαγές. Μέσα σε αυτή τη μετάβαση, η σχέση του εφήβου με το σώμα του και τις διατροφικές του συνήθειες διαμορφώνεται βαθιά και πολλές φορές με δυσκολία. Η εικόνα σώματος και η διατροφή δεν είναι μόνο ζητήματα εξωτερικής εμφάνισης· είναι στενά συνδεδεμένα με την ψυχική υγεία και την αυτοεκτίμηση.

Διατροφικές συνήθειες και ψυχική υγεία

Η διατροφή αποτελεί βασικό πυλώνα της συνολικής υγείας, ενώ στην εφηβεία αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ανάγκες του σώματος για ενέργεια και θρεπτικά συστατικά αυξάνονται, καθώς η σωματική ανάπτυξη είναι ταχύτατη. Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι η επίδραση της διατροφής στη διάθεση και στην ψυχολογική σταθερότητα. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι διατροφικές επιλογές συνδέονται άμεσα με την ψυχική υγεία:

• Η επαρκής πρόσληψη ωφέλιμων λιπαρών (όπως τα ω-3) σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και άγχους στους εφήβους (O’Neil et al., 2014).
• Η σταθερή γλυκαιμική πρόσληψη μέσω σύνθετων υδατανθράκων ενισχύει τη συγκέντρωση και μειώνει τις απότομες διακυμάνσεις στη διάθεση.
• Αντίθετα, η παράλειψη γευμάτων, η υπερκατανάλωση πρόχειρου φαγητού, σνακ υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη ή οι ακραίες δίαιτες με σκοπό την απώλεια βάρους έχουν συσχετισθεί με αυξημένα επίπεδα άγχους και ευερεθιστότητα, μειωμένα επίπεδα συγκέντρωσης και χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Αυτή η αλληλεπίδραση δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο που συχνά περνά απαρατήρητος και ασκεί αρνητική επίδραση στην εικόνα του σώματος.

Διαταραχές πρόσληψης τροφής

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των διαταραχών πρόσληψης τροφής (ΔΠΤ) στην εφηβική ηλικία. Πολλοί έφηβοι, υπό την πίεση να προσαρμοστούν σε συγκεκριμένα πρότυπα σώματος, προσπαθούν να ελέγξουν το σώμα τους μέσω του φαγητού.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, περίπου 5% των εφήβων στην Ελλάδα παρουσιάζουν διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές, με αυξητική τάση κυρίως στα κορίτσια ηλικίας 13-17 ετών.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, μελέτη του WHO (2020) έδειξε ότι περισσότερα από 50% των εφήβων δεν είναι ικανοποιημένα με την εμφάνισή τους.

Οι βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση των ΔΠΤ περιλαμβάνουν:

• Την πίεση για “τέλειο” σώμα μέσω των social media και της ποπ κουλτούρας
• Τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή
• Τη συναισθηματική δυσφορία που εκφράζεται μέσα από τον έλεγχο της τροφής

Στις κατηγορίες διαταραχών πρόσληψης τροφής περιλαμβάνονται:

• Νευρική Ανορεξία (Anorexia Nervosa): Ακραίος περιορισμός τροφής, φόβος για αύξηση βάρους (ακόμη και όταν είναι επικίνδυνα λιποβαρές) και διαστρεβλωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος με έμφαση στις ατέλειες.
• Νευρική Βουλιμία (Bulimia Nervosa): Υπερφαγικά επεισόδια με επακόλουθη κάθαρση, υπερβολική ενασχόληση με το βάρος και την εμφάνιση. Είναι ένας φαύλος κύκλος ανάμεσα στην υπερβολή και την τιμωρία.
• Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας (Binge Eating Disorder): Επαναλαμβανόμενη κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας φαγητού χωρίς μηχανισμούς «αποφόρτισης». Επεισόδια υπερφαγίας χωρίς την αίσθηση ελέγχου και κατανάλωση φαγητού συχνά στα κρυφά. Μετά από κάθε επεισόδιο επικρατεί μία αίσθηση ενοχής και κατάθλιψης, αλλά αδυναμία να σταματήσει.

Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση είναι καθοριστικής σημασίας. Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να είναι σε εγρήγορση για σημάδια όπως:

• Απότομη απώλεια ή αύξηση βάρους
• Εμμονή με το φαγητό, τις θερμίδες ή την άσκηση
• Απόσυρση από κοινωνικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν φαγητό
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητική εικόνα σώματος

Η ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό και η συνεργασία με διατροφολόγο μπορούν να αποτρέψουν τη χρονιότητα των συμπτωμάτων και να οδηγήσουν σε ανάρρωση.

Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τη θετική εικόνα σώματος;

Στην εφηβεία, όπου το σώμα αλλάζει ραγδαία, αυτή η εικόνα μπορεί να γίνει πηγή άγχους ή δυσφορίας. Η θετική εικόνα σώματος δεν είναι απλώς η αποδοχή της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά η συνολική σχέση που έχει ένα άτομο με το σώμα του. Σε μια εποχή που κυριαρχούν τα φίλτρα και οι «τέλειες» φωτογραφίες, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να βοηθήσουμε τους εφήβους να αναπτύξουν κριτική σκέψη και αυτοσεβασμό.

Ως γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί μπορούμε:

• Να αποφεύγουμε τα σχόλια για το σώμα ή το βάρος, ειδικά μπροστά σε παιδιά.
• Να επαινούμε τις ικανότητες και τις προσπάθειες, όχι μόνο την εμφάνιση (ενίσχυση αυτοεκτίμησης).
• Να προβάλλουμε θετικά πρότυπα που αντιπροσωπεύουν τη διαφορετικότητα και την αυθεντικότητα.
• Να προωθούμε τη φυσική δραστηριότητα ως μέσο ευεξίας και όχι ως μέσο τιμωρίας ή αδυνατίσματος.
• Να ενθαρρύνουμε τους εφήβους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους χωρίς φόβο και να ζητούν βοήθεια όταν τη χρειάζονται.
• Να καλλιεργούμε την κριτική στάση απέναντι στα πρότυπα των social media – η πλειοψηφία των εικόνων είναι επεξεργασμένη ή μη ρεαλιστική

Η θετική εικόνα σώματος σχετίζεται με αυξημένη αυτοπεποίθηση, καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις και γενικότερη ψυχική ανθεκτικότητα.

Η εφηβεία είναι ένα παράθυρο ευκαιρίας, αλλά και ευαλωτότητας. Η στήριξη των εφήβων ώστε να διαμορφώσουν μια υγιή σχέση με το σώμα και τη διατροφή τους αποτελεί επένδυση για όλη τους τη ζωή. Η συζήτηση γύρω από την εικόνα σώματος δεν πρέπει να γίνεται μόνο όταν εμφανιστούν προβλήματα, αλλά προληπτικά, με ενσυναίσθηση και ανοιχτή επικοινωνία.

Η ψυχολογική υποστήριξη και η ενημέρωση είναι τα πιο ισχυρά «αντίδοτα» απέναντι στα μη ρεαλιστικά πρότυπα, την ενοχή γύρω από το φαγητό και την πίεση του “τέλειου σώματος”.