Πώς μπορώ να βοηθήσω τους εφήβους να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα που φέρνει το διαζύγιο των γονιών τους;

Γράφει στο efiveia.gr η Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπεύτρια Αθηνά Μπερδεμπέ

Η δραματική αύξηση του αριθμού των διαζυγίων έστρεψε το ενδιαφέρον των ειδικών στις επιπτώσεις του χωρισμού των γονέων στα παιδιά. Ποικίλοι ατομικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίδραση στη μετέπειτα προσαρμογή των παιδιών στο διαζύγιο. Οι μελέτες γύρω από το εν λόγω θέμα δίνουν έμφαση σε δύο βασικά σημεία. Αφενός, ότι πρέπει να διακρίνονται οι αρχικές/βραχυπρόθεσμες αντιδράσεις των παιδιών από την μακροπρόθεσμη (άνω των δύο ετών) προσαρμογή τους στο διαζύγιο. Και, αφετέρου, ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένες επιπτώσεις που μπορούν να θεωρηθούν ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα του χωρισμού των γονέων στα παιδιά.

Άλλωστε, πολλές έρευνες αναφέρουν ότι η έκθεση παιδιών/εφήβων σε περιβάλλον με συνεχείς συγκρούσεις και εχθρότητα για μεγάλες χρονικές περιόδους, πριν και μετά το χωρισμό, σχετίζεται περισσότερο με την εμφάνιση αρνητικών ψυχολογικών επιδράσεων απ’ ό,τι το διαζύγιο καθεαυτό. Πολλοί κλινικοί υποστηρίζουν ότι πιο σοβαρές επιπτώσεις προκύπτουν όταν το διαζύγιο έχει έκδηλα στοιχεία δράματος και όταν οι διαζευγμένοι σύζυγοι προχωρούν γρήγορα στη δημιουργία νέα οικογένειας. Πράγματι, κάτω από ορισμένες συνθήκες, τα παιδιά, ιδιαίτερα τα πολύ μικρά, μπορεί να βιώσουν πιο επώδυνα την ανασύνθεση παρά τη μονογονεϊκότητα.

Βραχυπρόθεσμες αντιδράσεις

Είναι αναμενόμενο ότι σχεδόν όλα τα παιδιά θα αναστατωθούν από την απόφαση των γονέων τους να χωρίσουν, ειδικά το πρώτο διάστημα. Όταν επέρχεται το διαζύγιο, το ακλόνητο οικογενειακό πλαίσιο και η αδιάσπαστη ενότητα καταρρέουν και η ψυχοσυναισθηματική λειτουργία των παιδιών αποσυντονίζεται. Αν και πολλά παιδιά βιώνουν καθημερινά τους διαπληκτισμούς των γονέων, δεν επιθυμούν το διαζύγιο και αυτό τα σοκάρει τόσο, ώστε, αγωνιώντας για το μέλλον, εκφράζουν ισχυρή άρνηση, έντονο θυμό προς τους γονείς, τα αδέρφια, τον εαυτό τους, ανασφάλεια και επιθυμία για επανασύνδεση των γονέων. Συχνά αυτοκατηγορούνται, γιατί ο χωρισμός μπορεί να δημιουργήσει την ενδόμυχη πεποίθηση, ειδικά όταν δεν έχουν αδέρφια, ότι η ευθύνη ανήκει στα ίδια.

Παιδιά εφηβικής ηλικίας (12-18 ετών)

Οι σημαντικές μεταβολές που χαρακτηρίζουν την εφηβεία είναι πιθανό να εντείνουν τις αντιδράσεις και να επηρεάσουν ποικιλότροπα την προσαρμογή των εφήβων μετά το διαζύγιο. Γι’ αυτούς, ο χωρισμός των γονέων προκαλεί αντιδράσεις όπως ανασφάλεια, μοναξιά, δυσκολίες συγκέντρωσης, σωματικές ενοχλήσεις, νευρικότητα-επιθετικότητα, μείωση της σχολικής επίδοσης, εμπόδια στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, καθυστέρηση στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους και στην επίτευξη της αυτονομίας τους. Αυξημένες εμφανίζονται οι πιθανότητες για εκδήλωση παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, χρήση ουσιών, πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα ή/και συχνή εναλλαγή συντρόφων.

Οι τάσεις αρκετών γονέων για εφηβική συμπεριφορά μετά το χωρισμό στερούν από τον έφηβο τους συνεπείς και σταθερούς γονείς που τόσο έχει ανάγκη σε αυτήν τη δύσκολη περίοδο. Οι εσωτερικές συγκρούσεις των εφήβων συνδέονται, επιπλέον, με την απομυθοποίηση των γονέων, την κριτική στάση απέναντί τους, την προτίμηση στον έναν ή τον άλλον ή/και με οικονομικές δυσκολίες που τυχόν προέκυψαν με το διαζύγιο. Οι έφηβοι που υιοθετούν προστατευτικό, «γονεϊκό» ρόλο προς τον ένα γονέα, δύσκολα καταφέρνουν να κατακτήσουν την αυτονομία τους. Αντίθετα, εκείνοι που κατορθώνουν να αποστασιοποιηθούν από τις συγκρούσεις των γονέων και όσα δυσάρεστα διαδραματίζονται, διατηρώντας τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητές τους, επιτυγχάνουν καλύτερη ψυχοκοινωνική προσαρμογή.

Παρόλο που οι έφηβοι έχουν τη γνωστική ικανότητα να κατανοήσουν με μεγαλύτερη επάρκεια τις αιτίες του χωρισμού των γονέων τους, το διαζύγιο από μόνο του αποτελεί ένα τραυματικό γεγονός, γιατί συχνά αισθάνονται πως χάνουν τη σταθερότητα του σπιτιού, από την οποία θα μπορούσαν να προχωρήσουν εξελικτικά στην ενηλικίωση. Οι όποιες αντιδράσεις τους σχετίζονται άμεσα με το αίσθημα αποδιοργάνωσης που τους προκαλεί η κατάρρευση του οικογενειακού τους κόσμου. Ωστόσο, υπάρχουν και ορισμένοι έφηβοι οι οποίοι κάνουν ένα θετικό άλμα ανάπτυξης ως απάντηση στο γονικό διαζύγιο.

Παράγοντες που ευνοούν την προσαρμογή

Πολλά παιδιά προσαρμόζονται στη νέα κατάσταση μετά τον χωρισμό των γονέων τους και οι έντονες συναισθηματικές τους αντιδράσεις μειώνονται σημαντικά σε διάστημα μεταξύ ενός έως δύο ετών μετά το διαζύγιο. Υπάρχουν, όμως, και άλλα παιδιά που εξακολουθούν να παρουσιάζουν δυσκολίες για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ορισμένοι βασικοί παράγοντες που ευνοούν τη μακροχρόνια προσαρμογή των παιδιών στο χωρισμό των γονέων τους είναι:

• η ύπαρξη ψυχικής υγείας και ισορροπίας των γονέων πριν και μετά το διαζύγιο και η ικανότητά τους να καλύπτουν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών
• το συναισθηματικό κλίμα που επιτρέπει στα παιδιά συζητήσεις και έκφραση ανησυχιών σχετικά με το διαζύγιο
• η επιβεβαίωση και η διατήρηση στενής συναισθηματικής επαφής, με αγάπη και αποδοχή και από τους δύο γονείς
• η μειωμένη εκδήλωση εχθρότητας μεταξύ των δύο γονέων πριν και μετά το διαζύγιο
• η ενίσχυση των παιδιών στην αντιμετώπιση της απώλειας ή του θυμού, στην επεξεργασία και επίλυση των αισθημάτων ενοχής και στην παραδοχή της μονιμότητας του διαζυγίου, με προϋπόθεση την εκδήλωση των διαφόρων συναισθημάτων τους, χωρίς να υποχρεώνονται να τα αποκρύπτουν από τους ενήλικες ή τον εαυτό τους
• οι κατάλληλες μέθοδοι ανατροφής με διάλογο, ποιοτική επικοινωνία, σταθερά όρια και προσδοκίες, συνεπή έλεγχο και με μεγάλη εκδήλωση στοργής, ιδιαίτερα από το γονέα που έχει την επιμέλεια
• η κοινή στάση και συνεργασία και των δύο γονέων στη διαπαιδαγώγηση και τη φροντίδα των παιδιών
• η συχνότητα και η συνέπεια στην επαφή με τον απόντα γονέα (σε περίπτωση βίας ή σοβαρής ψυχικής ασθένειας του γονέα, το δεδομένο αυτό διαφοροποιείται)
• οι σχετικά μικρές οικονομικές επιπτώσεις στη μονογονεϊκή οικογένεια και τις συνθήκες διαβίωσης
• η πολύπλευρη στήριξη της μονογονεϊκής οικογένειας από συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.

Οι παράγοντες αυτοί αποτελούν ισχυρές προϋποθέσεις που μπορούν να μετριάσουν τον πόνο των παιδιών και να τα βοηθήσουν στην έξοδο τους από τη διαδικασία του διαζυγίου με τα λιγότερα δυνατά τραύματα. Είναι κοινά αποδεκτό πια ότι δεν είναι τόσο το διαζύγιο που δημιουργεί προβλήματα στα παιδιά, αλλά μάλλον ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι γονείς στο δικό τους γονικό ρόλο μετά από τον χωρισμό τους.