Ερώτημα αναγνώστριας
Θα ήθελα να σας εκφράσω τις ανησυχίες μου για τη κόρη μου. Πρόκειται για ένα παιδί στο κατώφλι της πρώτης λυκείου. Ήταν πάντα συγκρατημένη και ντροπαλή. Άργησε πολύ να μιλήσει ως μικρό παιδί και νομίζω αυτό την επηρέασε. Μετά το δημοτικό και σε όλο το γυμνάσιο φαινόταν να μας αμφισβητεί ως γονείς και να θεωρεί ότι την πιέζουμε και ως ένα σημείο είχε δίκιο γιατί βλέπαμε δυνατότητες σε αυτήν που δεν εκμεταλλευόταν. Ήταν πάντα μαθήτρια του 17.5 με 18. Μπορούσε να πάει και πολύ καλυτέρα. Ξοδεύει χρόνο στο κινητό και χάνει την αίσθηση του χρόνου με αποτέλεσμα να μην αποδίδει όσο μπορεί. Είναι κάπως ντροπαλή αλλά έχει δυο τρεις καλές φίλες από τον παιδικό με τις οποίες βρίσκονται και περνάνε καλά. Στο δημοτικό δεν μπόρεσε ποτέ να γίνει μέλος του συνόλου της τάξης και μου εκμυστηρεύθηκε κάποτε ότι αδιαφορούσαν για αυτά που έλεγε. Έκανε ωστόσο παρέα με δυο αγοράκια τότε και φυσικά πάντα οι φίλες από τον παιδικό. Στο γυμνάσιο προσπάθησε να κάνει φίλιες με άλλες δυο και το πράγμα πήγε καλά μέχρι που την απέρριψαν με τον τρόπο τους (δεν ήταν στο ίδιο δωμάτιο στην εκδρομή και σε μια ομαδική εργασία την αφήσαν απέξω).Αυτή στενοχωρήθηκε αλλά ήταν ψύχραιμη και δεν έκανε καμία προσπάθεια να ξανασυνδεθεί. Έχει αρκετά καλή σχέση μαζί μου αν και συχνά περνάει τα όρια και μιλάει άσχημα. Με τον πατερά της ενώ είναι γλυκός και τρυφερός άνθρωπος δεν συμφωνούν ποτέ και νιώθω πως βιώνει τις απόψεις του σαν απόρριψη. Έχει περίεργη συμπεριφορά μαζί μας άλλοτε γλυκιά και συνεργάσιμη κι άλλοτε πεισμωμένη και σκληρή. Κυρίως με απασχολεί που με τον πατερά της δεν τα βρίσκουν και εκείνος πια θεωρεί ότι το παιδί μας δεν έχει ελπίδες στο λύκειο… μπορεί να μείνει στην τάξη ή να βρει παρέες πολύ κακές…νιώθω πως και από τις δυο πλευρές έχει χαθεί η εμπιστοσύνη. Εγώ βρίσκομαι συχνά στη μέση σαν συνδετικός κρίκος και κρατάω τις ισορροπίες. Θέλω να είμαστε κοντά της και να την βοηθήσουμε στο σκληρό κόσμο εκεί έξω…απλώς δεν ξέρω αν πράττουμε σωστά.
Απαντά η Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Μαρσήλια Κρανιώτη
Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που μοιραστήκατε με τόση ειλικρίνεια τις σκέψεις και τις ανησυχίες σας. Είναι φανερό το ενδιαφέρον για την κόρη σας, τις οικογενειακές σχέσεις καθώς και η προσπάθεια να βρείτε την ισορροπία ανάμεσα στη στήριξη και την καθοδήγηση, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο στη μεταβατική και ευάλωτη ηλικία της εφηβείας στην οποία βρίσκεται η κόρη σας. Θα ξεκινήσω απαντώντας από την τελευταία προς την αρχική σας τοποθέτηση με βάση το ερώτημα που θέσατε.
Κατανοώ ότι όσα αναφέρετε μπορεί να σας προβληματίζουν, τα οποία, ωστόσο, «δικαιολογούν» και την θέση που επιλέγετε μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση που είναι να λαμβάνετε τον ρόλο του συνδετικού κρίκου στη σχέση πατέρα και κόρης. Θα ήθελα να σκεφτείτε τους λόγους που έχετε επιλέξει αυτήν τη θέση και εάν γενικά χρειάζεται τις περισσότερες φορές να την υπερασπίζεστε ακόμη και όταν δεν υπάρχει κάποια σύγκρουση ανάμεσά τους, αλλά βρίσκεστε σε μία διαρκή θέση ετοιμότητας.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αυτός ο ρόλος, όσο αναγκαίος και αν φαντάζει στην παρούσα φάση, συχνά φθείρει ψυχικά τον γονέα που τον αναλαμβάνει. Αυτό συμβαίνει επειδή φαίνεται να βρίσκεστε σε μια θέση διπλής ευθύνης: προσπαθείτε να στηρίξετε την κόρη σας, ενώ παράλληλα λειτουργείτε ως «διαμεσολαβητής» σε μια σχέση που φαίνεται για κάποιον λόγο να έχει διαταραχθεί. Είναι φυσικό να θέλετε να προστατεύσετε τη σχέση και με τους δύο, αλλά ίσως χρειάζεται να μοιραστεί η ευθύνη πιο ισότιμα. Αυτό σημαίνει να ενθαρρύνετε την άμεση και ειλικρινή επικοινωνία ανάμεσα στον πατέρα και την κόρη, με την παρουσία σας υποστηρικτικά, αλλά όχι παρεμβατικά. Αυτή η συζήτηση προτείνω να γίνει σε μία πιο χαλαρή συνθήκη, όχι αμέσως μετά το σχολείο ή τις υποχρεώσεις του παιδιού και σίγουρα όχι στη διάρκεια του φαγητού ή σε περιπτώσεις που υπάρχουν περισπασμοί πχ. τηλεόραση ή οθόνες στο παρασκήνιο.
Η απώλεια της εμπιστοσύνης μέσα στην οικογένεια την οποία επισημαίνετε δεν είναι κάτι που συμβαίνει ξαφνικά – από τη μια μέρα στην άλλη. Συνήθως είναι αποτέλεσμα συσσωρευμένων διαφωνιών/συγκρούσεων, μη εκφρασμένων συναισθημάτων ή ματαιωμένων προσδοκιών. Όταν ένας γονιός, από τη μία, χάνει την πίστη στο παιδί του, το παιδί το εισπράττει όχι ως κριτική προς τη συμπεριφορά του, αλλά ως απόρριψη της ταυτότητάς του. Αντίστοιχα, όταν το παιδί νιώθει ότι οι γονείς του δεν το καταλαβαίνουν ή δεν το αποδέχονται όπως είναι, παύει να εμπιστεύεται τη σχέση και αποσύρεται, είτε σιωπηλά είτε μέσα από αντίδραση. Η εμπιστοσύνη, όμως, δεν είναι στατική. Δεν είναι κάτι που «χάνεται» για πάντα αλλά μπορεί να επαναδομηθεί, και μάλιστα μέσα από απλά, καθημερινά πράγματα, όπως με το να ακούτε όσα λέει η κόρη σας χωρίς να την διακόπτετε ή να μη σπεύδετε να ανταπαντάτε, γεγονός που ακούγεται απλό αλλά συχνά δύσκολο στην πράξη. Η κόρη σας, από όσα περιγράφετε, «δεν έχει κλείσει την πόρτα». Αντίθετα, δείχνει ότι διατηρεί έναν δίαυλο επικοινωνίας, κυρίως μαζί σας, ενώ συγχρόνως «πειραματίζεται» με τα όρια, τις σχέσεις, και την προσωπική της ταυτότητα. Η ίδια, ίσως, με τρόπο σιωπηλό, μπορεί να σας δοκιμάζει. Για παράδειγμα μπορεί να σκέφτεται: «Θα με πιστέψετε ακόμα κι όταν δεν ανταποκρίνομαι στις προσδοκίες σας; Θα είστε δίπλα μου αν επιλέξω δρόμο διαφορετικό απ’ αυτόν που περιμένατε;».
Σε αυτό ακριβώς το σημείο έρχονται να προστεθούν και οι προσδοκίες σας ως γονέας καθώς αναφέρετε ότι η κόρη σας ήταν «μαθήτρια του 17.5 με 18» και ότι «μπορούσε να πάει και πολύ καλύτερα». Οι προσδοκίες γεννιούνται συχνά από την αγάπη και την πίστη στις δυνατότητες του παιδιού. Όμως, αν δεν εκφράζονται με προσοχή, μπορούν να γίνουν για το παιδί πηγή άγχους, ενοχής ή ακόμη και αποξένωσης. Το μήνυμα που ενδέχεται να εισπράξει είναι: «Αυτό που είμαι, δεν είναι αρκετό». Στο πλαίσιο αυτό, η εμπιστοσύνη και οι προσδοκίες γίνονται δύο δυνάμεις που χρειάζεται να ισορροπήσουν. Η εμπιστοσύνη λέει: «Σε πιστεύω όπως είσαι, ανεξάρτητα από την απόδοσή σου.» Οι προσδοκίες, αν δεν εκφραστούν σωστά, μπορεί να λένε: «Θα σε αποδεχτώ πλήρως μόνο όταν φτάσεις εκεί που θεωρώ ότι μπορείς να φτάσεις». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν προσδοκίες. Αντίθετα, είναι αναγκαίες για την ανάπτυξη, αρκεί να στηρίζονται όχι μόνο στην απόδοση, αλλά κυρίως στην αποδοχή. Θα μπορούσατε να πείτε: «Πιστεύω σε εσένα όχι επειδή είσαι καλή μαθήτρια, αλλά επειδή βλέπω ποια είσαι και πώς προσπαθείς. Είμαι εδώ για να σε στηρίξω, όχι για να σε κρίνω».
Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι η κόρη σας βρίσκεται στην εφηβεία που αποτελεί μία ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο κατά την οποία το παιδί παλεύει να αποκτήσει ταυτότητα, αυτονομία και αυτοεκτίμηση και ο τρόπος που ο γονιός διαχειρίζεται τις προσδοκίες του παίζει καθοριστικό ρόλο. Ένας έφηβος που νιώθει πως δεν ανταποκρίνεται σε ό,τι περιμένουν από αυτόν, ίσως αρχίσει να εγκαταλείπει την προσπάθεια, να «μπλοκάρει» ή να αντιδρά — όχι από τεμπελιά, αλλά γιατί νιώθει ότι η αποδοχή είναι υπό όρους. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να επιλέγει ως διέξοδο από αυτήν την κατάσταση άλλους τρόπους, όπως η χρήση της οθόνης.
Η αναφορά σας συγκεκριμένα στη χρήση του κινητού τηλεφώνου και στην απώλεια της αίσθησης του χρόνου σε αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνά στους εφήβους, αλλά συχνά παρερμηνεύεται. Αυτό που εννοώ είναι ότι πολλές φορές το κινητό δε λειτουργεί ως αντιπερισπασμός αλλά ως μηχανισμός αποφυγής είτε αυτό λέγεται αποφυγή του άγχους απόδοσης είτε αποφυγή μιας πραγματικότητας όπου το παιδί συχνά νιώθει ότι δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων με αποτέλεσμα να πιέζεται και να απογοητεύεται. Για έναν έφηβο ή μία έφηβη που αισθάνεται αμφισβήτηση, αποδοκιμασία ή έλλειψη αποδοχής, το κινητό γίνεται “χώρος ελέγχου” και “ασφάλειας”. Αποτελεί δηλαδή ο χώρος στον οποίο οι έφηβοι βρίσκουν ψυχαγωγία, επιβεβαίωση, διαφυγή από την πίεση και αποφεύγουν κάθε είδους κριτική. Είναι σημαντικό να δούμε αυτήν τη συμπεριφορά όχι μόνο ως πρόβλημα πειθαρχίας, αλλά και ως κάτι βαθύτερο, δηλαδή ως ένδειξη ότι ενδεχομένως κάτι να δυσκολεύει εσωτερικά τον έφηβο.
Ως γονέας, είναι χρήσιμο:
- Να επικοινωνήσετε το ενδιαφέρον σας, όχι μόνο την ανησυχία σας. Θα μπορούσατε να πείτε: «Σε βλέπω κουρασμένη τελευταία και νιώθω ότι δεν είσαι ο εαυτός σου στο διάβασμα. Δεν με απασχολεί ο βαθμός, αλλά πώς νιώθεις εσύ. Θες να μιλήσουμε γι’ αυτό;»
- Να ξεκινήσετε συζητήσεις χωρίς απώτερο στόχο τη “διόρθωση” αλλά την επαφή – συναισθηματική σύνδεση.
- Να θέσετε όρια χρήσης του κινητού, όχι με αυστηρές απαγορεύσεις, αλλά μέσα από συμφωνίες και κατανόηση (π.χ. “χρόνος οθόνης”, κοινά προγράμματα, εναλλαγή με άλλες δραστηριότητες). Ως γονείς να ορίσετε και για εσάς κάποιο συγκεκριμένο χρόνο μπροστά στην οθόνη, εκτός ένα αντιμετωπίζετε κάποιο κώλυμα λόγω δουλειάς, το οποίο θα πρέπει να εξηγήσετε στην έφηβη.
- Να ενισχύσετε τον κοινό χρόνο χωρίς οθόνες.
- Να διερευνήσετε αν η μειωμένη απόδοση σχετίζεται με εσωτερική πίεση ή ψυχολογική επιβάρυνση, και όχι απλώς με «τεμπελιά» ή «αδιαφορία».
- Αν η κατάσταση συνεχιστεί ή ενταθεί, ίσως βοηθήσει η συμβολή ενός ειδικού, για να διασαφηνιστεί αν το παιδί χρησιμοποιεί την οθόνη ως «καταφύγιο» από βαθύτερες δυσκολίες, π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος επίδοσης, κρυφή ματαίωση.
Η ματαίωση είναι κάτι που μπορεί να εμφανιστεί και μέσα στις φιλικές και διαπροσωπικές σχέσεις ενός παιδιού. Συγκεκριμένα, η αναφορά που κάνετε στην κόρη σας και τις επαναλαμβανόμενες εμπειρίες απόρριψης ή περιθωριοποίησης που φαίνεται να έχει βιώσει ήδη από την παιδική της ηλικία, θα μπορούσαν πιθανώς να έχουν διαμορφώσει έναν τρόπο άμυνάς της απέναντι στη σύνδεση με τους άλλους. Οι εμπειρίες αυτές, όταν επαναλαμβάνονται, διαμορφώνουν ένα είδος “μαθημένης απογοήτευσης”, δηλαδή το παιδί μαθαίνει ότι οι σχέσεις εμπεριέχουν ρίσκο, πιθανή απόρριψη, πόνο και έτσι επιλέγει συνειδητά ή ασυνείδητα την απόσταση. Αντί να επιμείνει ή να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του, αποσύρεται ψυχικά, σαν να λέει: «Δεν θα δώσω ξανά χώρο να πληγωθώ.» Η στάση αυτή μπορεί να επεκτείνεται και σε άλλους τομείς, όπως:
- το σχολείο (αποσύρομαι από την προσπάθεια),
- το σπίτι (μιλάω απότομα, κρατάω απόσταση),
- το μέλλον (δεν επενδύω γιατί δεν είμαι σίγουρη ότι αξίζει).
Δε θα πρέπει να ξεχνάτε ότι στην εφηβεία οι διαπροσωπικές σχέσεις, ο «άλλος» – όποιος και εάν είναι αυτός – και η σχέση μαζί του βρίσκονται σε συνεχή διαπραγμάτευση. Το γεγονός, ωστόσο, ότι αναφέρετε πώς έχει καταφέρει να διατηρήσει κάποιες φίλες από την παιδική της ηλικία ίσως να δείχνει την ανάγκη για σταθερότητα και την επιθυμία για μία πιο ουσιαστική επαφή.
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα όσα αναφέρετε, θα πρότεινα μια πιο συστηματική διερεύνηση της κατάστασης, με τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Θα μπορούσατε να απευθυνθείτε για συμβουλευτική γονέων μαζί με τον σύζυγό σας, εφόσον παρατηρείτε αστάθεια στη σχέση με την κόρη σας. Η Συμβουλευτική αποτελεί τον «χώρο» που θα μπορέσετε να επεξεργαστείτε τα ερωτήματα, τις αγωνίες και τη θέση σας απέναντι στις συμπεριφορές της κόρης σας – αυτό που παρατηρείτε και αναφέρετε ως αλλαγή της συμπεριφοράς της – που σας προβληματίζουν καθώς και τον δικό σας ρόλο ως γονείς. Θα μπορούσε, επίσης, και η έφηβη να ξεκινήσει ατομική συμβουλευτική, εφόσον, βέβαια, το επιθυμεί, ώστε να της δοθεί χώρος να εκφράσει ελεύθερα τα συναισθήματά της και να κατανοήσει σταδιακά τον εαυτό της χωρίς πίεση.
Οι παραπάνω προτάσεις δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση ότι υπάρχει «πρόβλημα» με το παιδί σας, αλλά ότι η ίδια, όπως και η οικογένειά σας συνολικά, βρίσκεστε σε ένα μεταβατικό και ευαίσθητο σημείο, στο οποίο μπορείτε να ωφεληθείτε σημαντικά από μια ουδέτερη, υποστηρικτική ματιά.
Θα ήθελα, κλείνοντας, να τονίσω ότι η στήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας δεν αντικαθιστά τη δική σας σχέση μαζί με την κόρη σας. Αντίθετα, τη θωρακίζει καθώς προσφέρει εργαλεία, χώρο και χρόνο για κατανόηση τόσο από την πλευρά της κόρης σας όσο κι από τη δική σας πλευρά στον ιδιαίτερα απαιτητικό ρόλο του γονέα.
Θα μπορούσατε να διαβάσετε αυτήν την απάντηση, εάν είναι κάτι που επιθυμείτε, στον σύζυγό σας με τον οποίο θα ήταν καλό να μοιραστείτε όλα όσα σας προβληματίζουν. Το γεγονός αυτό θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε μία κοινή γραμμή, ένα κοινό διάλογο απέναντι σε ζητήματα που ενδεχομένως να δυσκολεύουν, λειτουργώντας συμπληρωματικά ο ένας με τον άλλον, και όχι αποκλειστικά να αποτελείται τον συνδετικό κρίκο που «γεφυρώνει» τις σχέσεις στην οικογένεια.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι:
«Εφηβεία – διαβάζεται μία φορά»:
https://www.youtube.com/watch?v=RElowsJe9is.
«Έφηβοι και συγκρουσιακές σχέσεις με γονείς»:
https://www.youtube.com/watch?v=zjS5415OJ3c.
«Η σχέση των εφήβων με το κινητό και τους γονείς»: