Η Επιστημονική Ομάδα της Γραμμής 115 25 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί» απαντά στις ερωτήσεις του efiveia.gr για την αντιμετώπιση του άγχους των μαθητών και των γονέων.
Πώς θα αντιμετωπίσουν το άγχος τους οι μαθητές που δίνουν εξετάσεις για πρώτη φορά;
Γιατί οι γονείς έχουν πολλές φορές μεγαλύτερο άγχος και το μεταδίδουν στα παιδιά;
Πώς το άγχος μπορεί να γίνει παραγωγικό;
Μετά από δύο χρόνια αποχής από τις προαγωγικές εξετάσεις, οι μαθητές κυρίως του Γυμνασίου δε γνωρίζουν τι να περιμένουν και πώς να ανταπεξέλθουν σε αυτήν τη νέα εμπειρία, με αποτέλεσμα να έχουν άγχος. Πώς μπορούν σε αυτήν την περίπτωση να βοηθήσουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί;
Πράγματι τα τελευταία δύο χρόνια ήταν χρόνια συνολικότερης απορρύθμισης και αναστάτωσης σε πολλούς τομείς, ένας από αυτούς είναι και η διαδικασία των εξετάσεων. Μαθητές των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου καλούνται να δώσουν για πρώτη φορά εξετάσεις. Το άγνωστο των εξετάσεων συχνά μπορεί να είναι ένας παράγοντας στρες για έναν μαθητή. Δημιουργούνται αρκετά ερωτήματα, από τα πολύ πρακτικά, όπως για παράδειγμα “Πώς θα καθόμαστε”, “Τι μπορούμε ή δεν μπορούμε να έχουμε μαζί μας”, μέχρι και πολύ πιο δομικά ερωτήματα, όπως “Θα μπορώ να ρωτήσω αν έχω κάποια απορία εκείνη την ώρα”, ή “Πώς γίνεται ο υπολογισμός που θα κρίνει το αν προάγομαι στην επόμενη τάξη” κοκ.
Η απάντηση λοιπόν στο πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί να βοηθήσουν τους μαθητές είναι να ορίσουν με σαφήνεια το πλαίσιο και να δώσουν στους μαθητές χώρο για ερωτήσεις και προβληματισμούς που θα πρέπει να απαντηθούν.
Από την πλευρά τους οι γονείς είναι σημαντικό να μπορέσουν να ακούσουν και να αντέξουν όλα εκείνα τα δύσκολα συναισθήματα που μπορεί να συντροφεύουν το διάστημα πριν και κατά τη διάρκεια των εξετάσεων. Να μη βιαστούν να πουν στα παιδιά ότι δεν πρέπει να αγχώνονται.
Τέλος είναι σημαντικό όποιος μαθητής αισθάνεται ότι έχει ερωτήματα αναπάντητα, να μπορέσει να τα μοιραστεί με τους καθηγητές ώστε να λάβει απαντήσεις, αλλά και με τους γονείς και τους συμμαθητές, οι οποίοι πιθανώς να συμμερίζονται τις αγωνίες τους και να γίνει αντιληπτό ότι δεν πρόκειται για μια προσωπική δυσκολία.
Υπάρχουν πολλές οικογένειες στις οποίες οι γονείς αγχώνονται περισσότερο από τους ίδιους τους υποψήφιους, γεγονός που πολλές φορές δυσχεραίνει την ψυχολογία των μαθητών. Πώς μπορούμε να συμβουλέψουμε τη συγκεκριμένη ομάδα γονέων;
Το άγχος των γονέων σε σχέση με την επίδοση του μαθητή στις πανελλήνιες εξετάσεις αποτελεί ένα πολυσύνθετο θέμα. Τις περισσότερες φορές αφορά τις αυξημένες προσδοκίες των γονέων για τον έφηβο και το μέλλον του (επαγγελματική αποκατάσταση, ακαδημαϊκή πορεία κ.α.), προσωπικούς ανεκπλήρωτους στόχους και όνειρα, ίσως την συνέχιση μίας δικής τους επαγγελματικής πορείας κ.α.
Η συμβουλή που συνήθως δίνουμε στους γονείς με αυξημένο άγχος για την επίδοση των παιδιών είναι ότι έχει ένα νόημα να προσπαθήσουν να διαχωρίσουν τις δικές τους προσδοκίες από τις προσδοκίες του ίδιου του μαθητή για το ακαδημαϊκό και επαγγελματικό του μέλλον και να προσπαθήσουν να εστιάσουν περισσότερο στο δεύτερο σκέλος, δίνοντας έμφαση στην επιθυμία του εφήβου.
Επίσης, κάτι εξίσου βοηθητικό, είναι η δημιουργία ενός πλάνου με εναλλακτικές, σε περίπτωση που ο μαθητής δεν καταφέρει να πετύχει στον αρχικό στόχο. Σημασία άλλωστε, όταν πλέον βρίσκονται στην τελική ευθεία, είναι να αισθάνεται ο μαθητής ότι είμαστε εκεί για να τον υποστηρίξουμε και να τον αποδεχτούμε γι’ αυτό που πραγματικά είναι και γι’ αυτό που πραγματικά θέλει να κάνει. Άλλωστε οι πανελλήνιες είναι μία μεγάλη δοκιμασία, όμως η εξέλιξη δεν σταματά εκεί.
Οι μαθητές της Γ’ Λυκείου αντιλαμβάνονται πως οι Πανελλήνιες εξετάσεις μπορεί έως έναν βαθμό να καθορίσουν το μέλλον τους. Γι’ αυτόν τον λόγο, το άγχος κυριαρχεί στην ψυχολογία τους. Μπορεί όμως να γίνει παραγωγικό; Υπάρχει τρόπος ώστε να χρησιμοποιηθεί το άγχος προς όφελος των μαθητών;
Το άγχος μπορεί να είναι παραγωγικό όταν δεν είναι τόσο, ώστε να παρακωλύει τη λειτουργικότητα του μαθητή, αλλά αντιθέτως να τον κινητοποιεί. Είναι μια φυσιολογική απόκριση του οργανισμού στο στρες που φέρνει φέρνουν οι προκλήσεις και οι δοκιμασίες της ζωής. Οι Πανελλαδικές εξετάσεις είναι μια τέτοια δοκιμασία για έναν έφηβο οπότε και το άγχος στον βαθμό που του επιτρέπει να παραμένει λειτουργικός και αποδοτικός, θεωρείται φυσιολογικό.
Συνήθως το άγχος, παραγωγικό ή μη, υπάρχει πριν την κρίσιμη στιγμή των πανελλαδικών εξετάσεων. Φαίνεται κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για αυτήν την δοκιμασία, κατά τη διάρκεια του έτους όπως και κατά τη διάρκεια εξεταστικών περιόδων προηγούμενων ετών. Μπορεί να μην υπάρχει η ίδια επένδυση γύρω από τις προαγωγικές εξετάσεις ή τις εξετάσεις μια ξένης γλώσσας, όμως αποτελούν το “προγύμνασμα” για αυτήν την διαδικασία. Έτσι δημιουργούνται πολλές ευκαιρίες αναγνώρισης αλλά και διαχείρισης του άγχους που τείνει να γίνει “μη παραγωγικό” πριν την κρίσιμη στιγμή των Πανελληνίων. Υπάρχουν πολλοί τρόποι διαχείρισης του υπερβολικού άγχους, εξαρτάται όμως από την κάθε περίπτωση.
Για τα παιδιά που δίνουν προαγωγικές και Πανελλήνιες εξετάσεις, ποιες θα μπορούσαν να είναι οι τεχνικές διαχείρισης του άγχους από την πλευρά των μαθητών αλλά και των ανθρώπων που τους στηρίζουν, όπως οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί;
Συμβουλές διαχείρισης του άγχους για μαθητές
- Καλό πρόγραμμα ύπνου και ξεκούρασης
- Επικοινωνία με φίλους
- Συχνά σύντομα διαλείμματα από το διάβασμα
- Καλό διατροφικό πλάνο
- Δημιουργία ενός προσωπικού χώρου μέσα στο σπίτι όπου δεν υπάρχουν περισπασμοί
- Αντιστροφή της σκέψης: προσανατολισμός στην επιτυχία και όχι στην αποτυχία
- Αναγνώριση των θετικών χαρακτηριστικών
- Προσδιορισμός προσωπικών ονείρων και προσδοκιών για το μέλλον
- Θετική και ρεαλιστική σκέψη
- Σχεδιασμός πλάνου με εναλλακτικές σε περίπτωση αποτυχίας
Συμβουλές για γονείς και εκπαιδευτικούς
- Κατανόηση και ενδιαφέρον για τη γενικότερη εικόνα του παιδιού (σχέσεις στην οικογένεια, κοινωνικότητα, ενδιαφέροντα-στόχοι)
Διαχείριση προσδοκιών – πραγματικότητας από τους γονείς:
- Πώς θα ήθελα να είναι το παιδί μου;
- Πώς είναι στην πραγματικότητα;
- Πώς μπορώ να το βοηθήσω να εκπληρώσει τους στόχους του ή να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες του;
- Ενθαρρύνετέ τους να εκφράζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις αγωνίες και τους φόβους τους.
- Στηρίξτε τους συναισθηματικά μέσω της κατανόησης, της υπομονής, της δεκτικότητας, της στοργής και του κουράγιου.
- Επιβραβεύστε την προσπάθεια και ενθαρρύνετε εποικοδομητικά τη συνέχειά της.
- Μην ταυτίζετε την αποτυχία με την καταστροφή της μελλοντικής πορείας των εφήβων.
- Αποφύγετε συγκρίσεις (ο αδερφός σου διάβαζε συνεχώς) και απειλές (αν δεν περάσεις, δε θα πας διακοπές).