- “Η κόρη μου που δίνει φέτος πανελλήνιες, είναι εντελώς αδιάφορη” - 11 Δεκεμβρίου 2024
- Η μαγική λέξη «υπομονή» - 19 Νοεμβρίου 2024
- “Ο γιος μου ασχολείται υπερβολικά με τη θρησκεία” - 16 Οκτωβρίου 2024
Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου
Όπως είχα επισημάνει και σε προηγούμενο άρθρο μου με θέμα την πρόωρη έκφραση της σεξουαλικότητας, όταν οι έφηβοι εμπλέκονται σε σεξουαλική δραστηριότητα από πολύ νεαρές ηλικίες, εκφράζουν την σωματική πλευρά της σεξουαλικότητας χωρίς να έχουν την συναισθηματική και γνωστική ωριμότητα να εντάξουν αυτού του είδους την εμπειρία στην ταυτότητα και το αίσθημα για τον εαυτό τους.
Στο σημερινό μου άρθρο θα σας μιλήσω για το πώς μπορεί η οικογένεια να λειτουργήσει ως προστατευτικός παράγοντας για τους εφήβους, αλλά και για το τι μπορείτε να κάνετε αν διαπιστώσετε ότι η κόρη ή ο γιος σας είναι σεξουαλικά ενεργοί από την πρώτη φάση της εφηβείας.
Λέγοντας νεαρές ηλικίες εννοώ τους εφήβους που διανύουν την πρώτη φάση της εφηβείας. Το πρώτο που χρειάζεται να αναρωτηθούμε είναι γιατί μπορεί ένας ή μία έφηβη 13 ή 14 ετών να εμπλακεί σε σεξουαλική δραστηριότητα; Τι είδους ανάγκη καλύπτει μέσα από την πρόωρη σεξουαλική έκφραση;
Θα σας οδηγήσω στο να διατυπώσετε σχετικά ερωτήματα ώστε να μπορέσετε να κατανοήσετε τη συμπεριφορά του γιου ή της κόρης σας. Αυτή τη φορά όμως θα επικεντρωθώ ξεχωριστά στα δύο φύλα. Είναι αλήθεια ότι, μέσω της κουλτούρας μας, τα παιδιά και οι έφηβοι στον δυτικό κόσμο κατακλύζονται από σεξουαλικά μηνύματα. Παρόλο που τα μηνύματα αυτά απευθύνονται και στα δύο φύλα, τα αγόρια και τα κορίτσια τα φιλτράρουν, τα ερμηνεύουν και τα νοηματοδοτούν με διαφορετικούς τρόπους. Είναι επίσης αλήθεια ότι παρά την κοινωνική πρόοδο που έχει απενοχοποιήσει τη σεξουαλική έκφραση των γυναικών, το διπλό κοινωνικό κριτήριο ισχύει και στις μέρες μας με αποτέλεσμα η έκφραση της σεξουαλικότητας να διέπεται από διαφορετικούς περιορισμούς για τα αγόρια και τα κορίτσια. Ταυτόχρονα, η σεξουαλική έκφραση αγοριών και κοριτσιών επηρεάζει με πολύ διαφορετικούς τρόπους τις δυναμικές των σχέσεων μεταξύ συνομηλίκων. Επειδή λοιπόν η πορεία των αγοριών και των κοριτσιών προς τη σεξουαλική ωρίμανση είναι διαφορετική, θα πρέπει να δούμε ξεχωριστά για τα δύο φύλα και τους παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην πρόωρη σεξουαλική έκφραση.
Πριν όμως δούμε ξεχωριστά τι αφορά τα αγόρια και τι τα κορίτσια, ας δούμε τι είδους κοινή στρατηγική για τα δύο φύλα οφείλουμε να ακολουθήσουμε προκειμένου να κατανοήσουμε τις σεξουαλικές αναζητήσεις των παιδιών μας και να μπορέσουμε να τα υποστηρίξουμε στην πορεία τους προς την ωρίμανση. Όπως και για κάθε άλλο κρίσιμο ζήτημα λοιπόν που αφορά την ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων, τα κεντρικά ερωτήματα είναι τα ίδια είτε πρόκειται για αγόρια, είτε για κορίτσια.
Σας προσκαλώ λοιπόν να απαντήσετε τα παρακάτω ερωτήματα: Γνωρίζω τι ακριβώς γνωρίζει το παιδί μου για το σεξ; Από ποιες πηγές προέρχεται η πληροφόρησή του; Γνωρίζω τι είδους μηνύματα δέχεται εκτός οικογένειας; Είναι η δίοδος επικοινωνίας μεταξύ μας ανοιχτή; Μπορώ να προσεγγίσω το παιδί μου και να του εκθέσω τους προβληματισμούς ή τις ανησυχίες μου; Θα με ακούσει και θα με λάβει υπόψη του ή θα αντιδράσει και θα αμυνθεί; Το ενδιαφέρον που εκδηλώνει το παιδί μου για το σεξ μήπως αποτελεί αντίδραση σε κάτι; Είμαι σε θέση μέσα από την επικοινωνία και τη σχέση με το παιδί μου να αποκρυπτογραφήσω τα μηνύματα που εκφράζονται μέσα από τις συμπεριφορές του; Γνωρίζω τον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού μου; Τι είδους συναισθηματική κατάσταση εκφράζει η σεξουαλική του συμπεριφορά; Γνωρίζω τους φίλους και τις παρέες του παιδιού μου; Τι είδους σεξουαλικά μηνύματα περνά η παρέα και κατά πόσο είναι αυτά τα μηνύματα σύμφωνα με τα μηνύματα της οικογένειας; Συνδυάζεται η σεξουαλική έκφραση με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου; Αν ναι, πόσο ενήμερος είμαι γι αυτές και κατά πόσο μπορώ να τις ερμηνεύσω ως πλευρές έκφρασης του παιδιού μου;
Με άλλα λόγια, για την έκφραση της σεξουαλικότητας όπως και για όλες τις άλλες πλευρές της ανάπτυξης και έκφρασης ενός ή μιας εφήβου η «συνταγή» για τους γονείς είναι η ίδια: φροντίζουμε να κρατάμε τη δίοδο της επικοινωνίας ανοιχτή ώστε να έχουμε πρόσβαση στον συναισθηματικό κόσμο και στην κοινωνική ζωή και τις αναζητήσεις του παιδιού μας.
Και επειδή καμία συμπεριφορά δεν είναι αποκομμένη από το οτιδήποτε άλλο συμβαίνει στη ζωή του εφήβου, ούτε και εμφανίζεται σε συναισθηματικό και αναπτυξιακό κενό, για να κατανοήσουμε το πρώιμο ενδιαφέρον για το σεξ οφείλουμε να το εντάξουμε στο πλαίσιό του. Το πλαίσιο φυσικά δεν είναι άλλο από τις συνθήκες που διαμορφώνουν τον έφηβο μέσα στις κοντινές του σχέσεις κατά κύριο λόγο φυσικά μέσα στην οικογένεια και τις δυναμικές της.
Ας δούμε λοιπόν μαζί με τι είδους προφίλ μπορεί να συνδυάζεται το πρώιμο ενδιαφέρον των κοριτσιών για το σεξ.
Θα ξεκινήσω με την περίπτωση του νεαρού κοριτσιού που δείχνει από μικρή ηλικία περιέργεια και διάθεση εξερεύνηση της σεξουαλικότητάς της. Φτάνοντας στην εφηβεία σχετίζεται ρομαντικά με ένα συνομήλικό της αγόρι και αποφασίζουν από κοινού να ολοκληρώσουν τον δεσμό τους και σεξουαλικά. Αν αυτό είναι το σενάριο που αφορά την κόρη σας, θα σας έλεγα να μην ανησυχείτε παρά την πρώιμη σεξουαλική εμπλοκή. Παρόλο που το σεξ είναι μία διάσταση που κάνει τις σχέσεις πιο πολύπλοκες και απαιτητικές και αυτού του είδους η πολυπλοκότητα δεν είναι επιθυμητή σε τόσο νεαρές ηλικίες, ταυτόχρονα το σεξ δεν παύει να είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη εκδήλωση. Μην αντιδράσετε λοιπόν με υπερβολή, αλλά φροντίστε να σας εμπιστευθεί σημαντικές πτυχές της σχέσης της με το αγόρι της και να σας μιλήσει για το πώς νιώθει. Βεβαιωθείτε ότι η κόρη σας γνωρίζει πώς να προστατευθεί από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα και από το ενδεχόμενο ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Αν μέσα από τις συζητήσεις σας, έχετε διαπιστώσει ότι οι γνώσεις της είναι επαρκείς, δεν έχετε λόγο να φοβάστε. Επίσης, σε κάθε περίπτωση βεβαιωθείτε ότι η μεταξύ σας σχέση και επικοινωνία είναι τέτοια που αν κάτι συμβεί που την ανησυχήσει, την προβληματίσει ή την πληγώσει θα απευθυνθεί σε εσάς για να μοιραστεί τη δυσκολία της και να αναζητήσει υποστήριξη. Είναι φυσικά νωρίς ηλικιακά αλλά η κόρη σας ανακαλύπτει το σεξ μέσα σε θετικές συναισθηματικές συνθήκες, ως διάσταση ενός συναισθηματικού δεσμού. Ακόμα και αν θα προτιμούσατε να μην έχει ολοκληρώσει σεξουαλικά, μην την αντιμετωπίσετε με επικριτική ή απορριπτική στάση. Εξηγείστε της τις δικές σας ενστάσεις και αντιρρήσεις και αφήστε την να σας εκθέσει τη δική της πλευρά. Η μόνη σας επιλογή στην προκειμένη περίπτωση είναι να αποδεχθείτε με ανοιχτή και θετική διάθεση το γεγονός ότι η κόρη σας βαδίζει προς την σεξουαλική ωρίμανση νωρίτερα από το αναμενόμενο για την ηλικία της. Προσέξτε να μην αφήσετε τους δικούς σας ηθικούς ενδοιασμούς να μπλοκάρουν την ανοιχτή επικοινωνία με την κόρη σας. Όπως μπορεί να έχει συμβεί σε μικρότερες ηλικίες, έτσι και τώρα η κόρη σας είναι σαν να παίζει με παιχνίδια που απευθύνονται σε μεγαλύτερα παιδιά. Η απαγόρευση δεν έχει νόημα εφόσον έχει τη διάθεση να εξερευνήσει, έχετε όμως κατά νου ότι είναι πολύ πιθανό στην πορεία να χρειαστεί την παρουσία σας, την υποστήριξη και τη συμβουλή σας.
Το σενάριο που μόλις σας περιέγραψα είναι δυστυχώς πολύ σπάνιο. Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα κορίτσια που εμπλέκονται από νωρίς σε σεξουαλική δραστηριότητα δεν το κάνουν μέσα σε συνθήκες συναισθηματικής ασφάλειας. Δυστυχώς η σεξουαλική ολοκλήρωση δεν επιλέγεται από τα κορίτσια μέσα από υγιή περιέργεια στο πλαίσιο ενός ρομαντικού δεσμού. Το πιο συνηθισμένο σενάριο για τα κορίτσια είναι να υφίστανται συναισθηματικό εκβιασμό και να εξαναγκάζονται σε σεξουαλικές συμπεριφορές. Επίσης, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα συνδυάζεται με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η χρήση αλκοόλ και ουσιών. Τα κορίτσια που εμπλέκονται σε σεξουαλική δραστηριότητα από πολύ νωρίς συνήθως βρίσκονται σε παρέες μεγαλύτερων παιδιών όπου η έκφραση της σεξουαλικότητας είναι κάτι στο οποίο συμμετέχουν προκειμένου να είναι αποδεκτά από μια παρέα που θεωρούν «προχωρημένη» και «κουλ». Συχνά τα κορίτσια υιοθετούν μια εικόνα στο ντύσιμο και την εμφάνιση που εκπέμπει σεξουαλικά υπονοούμενα που αντιστοιχούν σε μεγαλύτερες ηλικίες. Προσεγγίζονται από μεγαλύτερά τους αγόρια που τους υπόσχονται συναισθηματική δέσμευση με σεξουαλικά ανταλλάγματα. Και επειδή στην εποχή μας οι έφηβοι κοινωνικοποιούνται και μέσω διαδικτύου, δεν είναι ασυνήθιστο τα κορίτσια να προσεγγίζονται από ενήλικες και να παρασύρονται σε σχέσεις με χαρακτηριστικά της ενήλικης ζωής στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το σεξ. Είναι αυτονόητο ότι τέτοιου είδους σχέσεις με άτομα μεγαλύτερα συνεπάγονται αναπτυξιακές προκλήσεις αταίριαστες προς την ηλικία των κοριτσιών και δεν έχουν θετικό αντίκτυπο στην συναισθηματική και κοινωνική τους ζωή. Ταυτόχρονα εκθέτουν τα κορίτσια σε κινδύνους και μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις για τη ζωή τους.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε τέτοιου είδους καταστάσεις;
Μαθαίνουμε στα κορίτσια από μικρή ηλικία να διεκδικούν σεβασμό και ισοτιμία στις σχέσεις τους. Τους μαθαίνουμε να διαχωρίζουν υγιείς από μη υγιείς σχέσεις και ταυτόχρονα να διεκδικούν σχέσεις υγιείς για τον εαυτό τους. Τους μαθαίνουμε να εντοπίζουν μέσα τους και να εκφράζουν στον περίγυρό τους τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις απόψεις και τις επιθυμίες τους. Αυτού του είδους η εκπαίδευση στην ενημερότητα και τη διεκδικητικότητα φέρνει τα κορίτσια στην εφηβεία με αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό τους. Έτσι, όταν κάποιο αγόρι θα της κάνει κάποιου είδους συναισθηματικό εκβιασμό η έφηβη θα είναι σε θέση να αναρωτηθεί: «Τι θέλω; Ποιες είναι οι δικές μου επιθυμίες; Με κάνει αυτή η σχέση να αισθάνομαι καλά για τον εαυτό μου; Μπορώ να παραμείνω σε αυτή τη σχέση και ταυτόχρονα να διατηρήσω τον αυτοσεβασμό μου;» Η σεξουαλικότητα και η έκφρασή της είναι μία πλευρά των σχέσεων που οφείλει να διαχειριστεί με τον ίδιο τρόπο που διαχειρίζεται και τις άλλες πλευρές των κοντινών της σχέσεων.
Επίσης, μαθαίνουμε στα κορίτσια από μικρή ηλικία να φιλτράρουν τα μηνύματα για τη σεξουαλικότητα που δέχονται από την ευρύτερη κουλτούρα και να διαμορφώνουν τη δική τους άποψη και στάση ζωής πάνω σε τέτοιου είδους θέματα. Και επειδή συχνά τα κορίτσια υιοθετούν μια εικόνα που αντιγράφει τα πρότυπα της κουλτούρας μας και περνά σεξουαλικά μηνύματα χωρίς τη συνειδητή πρόθεση του κοριτσιού, προσκαλούμε τα κορίτσια να αναρωτηθούν για τη σχέση μεταξύ εικόνας και ταυτότητας ώστε να αποκτούν επίγνωση των μηνυμάτων που στέλνουν. Μέσα από παραδείγματα και χωρίς επικριτική ή απαγορευτική στάση βοηθάμε το νεαρό κορίτσι να σκεφτεί αν το ντύσιμο και η εμφάνισή της στέλνουν τα μηνύματα που η ίδια επιθυμεί να μεταδώσει για τον εαυτό της ή αν δημιουργούν στους άλλους εντυπώσεις για τη σεξουαλικότητά της που δεν ανταποκρίνονται στο πώς η ίδια αισθάνεται για τον εαυτό της. Για να είστε σε θέση βέβαια να επηρεάζετε τη ζωή της κόρης σας εννοείται ότι πρέπει να έχετε καλλιεργήσει ένα ανοιχτό κλίμα επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια.
Τι μπορείτε να κάνετε αν η κόρη σας εκφράζει πρώιμα τη σεξουαλικότητά της;
Το πρώτο που χρειάζεται να κάνετε είναι η απόπειρα αποκρυπτογράφησης της συμπεριφοράς της γιατί συχνά οι έφηβοι στέλνουν μηνύματα στο περιβάλλον τους μέσα από τις συμπεριφορές που υιοθετούν. Μήπως μέσω της συμπεριφοράς της εκφράζει αντιδραστικότητα; Αν ναι, τι λόγους έχει να αντιδρά; Ποιο είναι το συναισθηματικό προφίλ της κόρης σας; Είναι ένα κορίτσι θυμωμένο ή πιεσμένο; Φαίνεται να σας αγνοεί, να είναι κλειστή στην απόπειρά σας για προσέγγιση; Η απομάκρυνση από τον κόσμο των ενηλίκων και η απόπειρα για αυτονόμηση είναι φυσιολογικές διεργασίες της εφηβείας. Αν όμως βλέπετε ότι η κόρη σας επιδιώκει την απομάκρυνση από εσάς με τρόπους αυτοκαταστροφικούς και μέσα από την ταύτισή της με ομάδες που δεν βοηθούν την θετική εκδίπλωση της προσωπικότητας και των προτεραιοτήτων της, θα πρέπει να την κατευθύνετε προς την υγιή έκφραση της ανάγκης της για αυτονόμηση. Αν η δίοδος της επικοινωνίας μεταξύ σας δεν είναι ανοιχτή, τότε θα πρέπει να αναζητήσετε άμεσα τη βοήθεια του ειδικού. Σας υπενθυμίζω επίσης ότι αν επιχειρήσετε απαγορεύσεις ή αν υιοθετήσετε στάση επικριτική και απορριπτική η κόρη σας θα γίνει ακόμα πιο αντιδραστική. Και αν δεν είστε δίπλα της για να την υποστηρίξετε είναι πιθανό να αποπροσανατολιστεί περισσότερο και να πέσει στην παγίδα σχέσεων εκμετάλλευσης ως προς την συναισθηματική, κοινωνική και σεξουαλική τους διάσταση.
Κρατήστε λοιπόν θετική στάση και βάλτε στην άκρη τις αντιρρήσεις σας. Δεν έχει νόημα να επιχειρούμε να υποδείξουμε στους εφήβους το κατά τη δική μας γνώμη «σωστό». Αν έχουμε θετική επικοινωνία μπορούμε να περάσουμε τα μηνύματά μας ώστε η έφηβη να τα λάβει υπόψη της στην πορεία που η ίδια θα ακολουθήσει προς την ωρίμανση και την ενηλικίωση. Το ζητούμενο είναι να αναγνωρίσει η ίδια η κόρη σας ότι μέσα από μια πρώιμη σεξουαλική έκφραση υπονομεύεται το θετικό αίσθημα για τον εαυτό της και να μπει σε μια διαδικασία αυτογνωσίας και αναζήτησης ισορροπίας στις διάφορες πλευρές της ζωής της.