Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Κωνσταντίνα Καστελιώτη, συνεργάτης του Δικτύου Psy-Counsellors
Η οικονομική κρίση που υφίσταται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των περισσοτέρων και αποτελεί ένα από τα πλέον σοβαρά ζητήματα που μας απασχολούν και μας προβληματίζουν. Δίπλα σε εκείνους που προσπαθούν να διατηρήσουν όσα έχουν ήδη δημιουργήσει, την κρίση βιώνουν και οι έφηβοι οι οποίοι τώρα διαμορφώνουν την ταυτότητά τους και προετοιμάζονται για την ενήλικη ζωή.
Εστιάζοντας λοιπόν στην επίδραση της κρίσης στην εφηβική ηλικία, οι υλικές συνέπειες είναι εκείνες που αναφέρονται συχνότερα: η μείωση δηλαδή των υλικών αγαθών και των παροχών συγκριτικά με την πληθώρα αγαθών που, ενδεχομένως, κατείχαν προ κρίσης. Τότε που το βιοτικό επίπεδο καθοριζόταν από το πλήθος των καταναλωτικών αγαθών που είχε ο καθένας στην κατοχή του. Ωστόσο, η συσσώρευσή τους δεν συνεπάγεται πάντα καλή ποιότητα ζωής. Αντίθετα, εφόσον διατηρούνται τα απαραίτητα αγαθά για μια αξιοπρεπή διαβίωση, η μείωση των αμέτρητων αγαθών μπορεί να συμβάλλει σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής καθώς αναδεικνύονται και τίθενται σε προτεραιότητα οι πραγματικές ανάγκες- οι οποίες ίσως είχαν καλυφθεί από τις πλασματικές ανάγκες. Στον κόσμο των εφήβων, για παράδειγμα, η αγορά της τεχνολογίας δημιουργούσε και εξακολουθεί να δημιουργεί την πλασματική ανάγκη κατοχής όλο και πιο εξελιγμένων τεχνολογικών συσκευών, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους εφήβους ως μέσα κοινωνικής αποδοχής. Όταν παύει να υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για τέτοιου είδους αγορές, οι έφηβοι δεν καταδικάζονται βέβαια σε κοινωνικό αποκλεισμό, άλλωστε η αξία που αποδίδουν στα αντικείμενα προκύπτει συνήθως μέσα από τη σύγκριση με άλλα που κατέχουν οι συνομήλικοί τους. Συνεπώς, αν οι περισσότεροι στο περιβάλλον τους έχουν λιγότερα ή λιγότερο ακριβά αγαθά, οι έφηβοι προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και δεν νιώθουν μειονεκτικά.
Τι συμβαίνει όμως με τις μη υλικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης; Η κυρία Καστελιώτη σημειώνει στο efiveia.gr πως δεν είναι τόσο ορατές, όμως επηρεάζουν σημαντικά τους εφήβους. Πρόκειται για το κλίμα άγχους και ανασφάλειας που καλλιεργείται από τα ΜΜΕ, το σχολείο, το κοινωνικό τους περιβάλλον, τους γονείς. Ιδιαίτερα η στάση των γονέων μεταβάλλεται και αντί να εμπνέουν σταθερότητα, ασφάλεια και προστασία συχνά είναι προβληματισμένοι, ανήσυχοι και αγχωμένοι. Αν υπάρχει ανεργία και τα συνακόλουθα οικονομικά προβλήματα δεν είναι καθόλου σπάνιο να δημιουργούνται μέσα στην οικογένεια εντάσεις και συγκρούσεις. Ο έφηβος χρειάζεται πιθανότατα υποστήριξη στο να βρει έναν τρόπο να διαχειριστεί τις δύσκολες αυτές καταστάσεις και να παραμείνει ενωμένος με την υπόλοιπη οικογένεια χωρίς να την απορρίπτει και χωρίς να απομονώνεται από αυτήν.
Πέρα από τις εξωτερικές εντάσεις και το κλίμα αβεβαιότητας, η κυρίαρχη και πλέον σοβαρή συνέπεια της κρίσης είναι αυτή που καλλιεργείται εσωτερικά και μάλλον άρρητα στους εφήβους: είναι η έλλειψη προοπτικής για ευημερία. Ακριβώς αυτή η έλλειψη προοπτικής απαξιώνει την προσπάθεια που κάνουν στο παρόν και επιδρά στον τρόπο σκέψης που υιοθετούν π.χ. <<είναι μάταιη η προσπάθεια να επιτύχω στις εξετάσεις για την εισαγωγή μου στο Πανεπιστήμιο αφού οι σπουδές μου δεν θα μου εξασφαλίσουν εργασία>>. Η αίσθηση αυτή της ματαιότητας ενισχύεται βεβαίως από την τάση των εφήβων για μια έντονα συναισθηματική θεώρηση των πραγμάτων (άσπρο -μαύρο), επιτείνεται ωστόσο και από αντικειμενικά γεγονότα όπως η υψηλή ανεργία. Το ζήτημα είναι ότι η έλλειψη προοπτικής οδηγεί τους εφήβους να αντιμετωπίζουν τα πάντα με κυνισμό. Συχνά λοιπόν, τους καταλογίζονται η έλλειψη σεβασμού και η απώλεια κοινωνικών αξιών ενώ αποσιωπάται το γεγονός ότι μεγαλώνουν σε μια κοινωνία στην οποία, μέρα με την μέρα, αποδυναμώνονται ακριβώς οι αξίες αυτές που την διατηρούσαν συνεκτική.
Το να αντιμετωπίζουμε τους εφήβους ως <<ατυχή θύματα>> της οικονομικής κρίσης ή ως την <<χαμένη γενιά>> σίγουρα δεν τους βοηθά και δεν τους αξίζει. Είναι σημαντικό να εκφράζουν, έστω και έμμεσα, το άγχος, την ανασφάλεια και τον θυμό τους για τις δυσκολίες που συνεπάγεται η κρίση, όπως είναι εξίσου σημαντικό να αναπτύσσουν τις δυνατότητές τους και να τις αξιοποιούν-μεταξύ άλλων – και για να ξεπερνούν τωρινά και μελλοντικά εμπόδια.