Οι έφηβοι, οι γονείς και οι οθόνες

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος – Συγγραφέας Μαρία Σκαρλάτου

«Ο γιός μου δεν αφήνει το κινητό από το χέρι του, μόνο με χειρουργείο θα μπορούσα να του το αφαιρέσω…  δε βγαίνει έξω να βρεθεί με τους φίλους του…

Πρωί, μεσημέρι, βράδυ μπροστά στην οθόνη του κινητού. Το βράδυ το τηλέφωνο κάτω από το μαξιλάρι! Δεν ξέρω τι να κάνω πια… Του μιλάω αλλά τίποτα δεν αλλάζει. Την άλλη μέρα πάλι τσακωνόμαστε.

Έχει απομονωθεί. Οι φίλοι του είναι διαδικτυακοί, δεν έχει πραγματικούς φίλους…  είναι σαν υπνωτισμένος, δεν έχει επαφή με το περιβάλλον».

«Η κόρη μου, μού μιλάει και δεν με κοιτάει, τα μάτια της είναι στην οθόνη του κινητού, γράφει μήνυμα, τρώει παράλληλα και ετοιμάζεται να βγει… εγώ στην ηλικία της ζούσα πιο ανέμελα, με παρέες και φίλους. Αυτά τα σημερινά παιδιά πια!»

Μικρό δείγμα από το τι ακούει ένας ειδικός και μη ειδικός για τους εφήβους, τα παιδιά και τις οθόνες. Δε θα μπω στη διαδικασία να μιλήσω για τα στάδια του εθισμού στη χρήση της οθόνης (που είναι υπαρκτό πρόβλημα), ούτε να δώσω συμβουλές για τη λογική χρήση τους (υπάρχει πληθώρα πληροφοριών και αξιόλογων επιστημονικών άρθρων στο διαδίκτυο που μπορεί κανείς να ανατρέξει).

Στο άρθρο αυτό θέλω να προτείνω σε όλους μας, που παραπονιόμαστε ότι οι έφηβοί μας είναι κολλημένοι στις οθόνες και δε ζουν μια φυσιολογική ζωή όπως ζούσαμε εμείς μια φορά κι έναν καιρό, να προβληματιστούμε λίγο για τη δική μας σχέση με τη χρήση της οθόνης και μετά να χαρακτηρίσουμε τις συμπεριφορές των εφήβων. Ας ξεκινήσουμε από τη συνειδητή παρατήρηση της δικής μας συμπεριφοράς. Ας δώσουμε λίγο χρόνο στον εαυτό μας προσπαθώντας να δούμε τη δική μας στάση και στη συνέχεια ίσως δούμε με άλλο μάτι τη σχέση των παιδιών μας με την τεχνολογία, μιας γενιάς που γεννήθηκε με το κινητό στο χέρι.

Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να ωραιοποιούμε το παρελθόν και να εξυψώνουμε το γνωστό και το οικείο σε εμάς. Αυτό ξέραμε, χωρίς οθόνες, κινητού και υπολογιστή. Μεγαλώσαμε όμως μπροστά σε μια οθόνη τηλεόρασης που αν θυμηθούμε κάποια περίοδο αποκαλούνταν ιδανική baby sitter. Σε όλους εμάς, που δε μεγαλώσαμε με το κινητό στο χέρι προτείνω να κάνουμε ένα μικρό τεστ. Θα χρειαστούμε ιδανικά χαρτί και μολύβι (είναι πιο ψυχοθεραπευτικό) αν δεν έχουμε πρόχειρα τα προηγούμενα, σίγουρα έχουμε ένα κινητό πρόχειρο!  

Ξεκινάμε λοιπόν: Ας σκεφτούμε πόσο από τον δικό μας χρόνο αφιερώνουμε στην οθόνη, την οποιαδήποτε οθόνη και για οποιονδήποτε λόγο. Προσθέτουμε το χρόνο που είμαστε αναγκασμένοι να δουλεύουμε μπροστά στον υπολογιστή, τον ελεύθερο χρόνο που θα δούμε μια ταινία ή θα ψάξουμε να κλείσουμε δωμάτιο και εισιτήρια για διακοπές ή τον χρόνο που θα αφιερώσουμε για να κάνουμε έρευνα αγοράς για να παραγγείλουμε διαδικτυακά.  Ας βάλουμε στην εξίσωση και τον χρόνο που θα κάνουμε κάτι και παράλληλα θα έχουμε την προσοχή μας στην οθόνη του κινητού. Άλλωστε, το multitasking για καιρό θεωρούνταν τρομερή ικανότητα. Προσθέστε τον χρόνο που ενώ κάνετε κάτι άλλο παράλληλα θα στείλετε μηνύματα στην μαμά, αδερφή, φίλο, φίλη. Προσθέστε τον χρόνο που θα χαλαρώσετε στα social. Προσθέστε τον χρόνο που θα είστε στο κινητό μην κάνοντας τίποτα, απλά «χαζεύοντας». Πόση ώρα μέσα στο εικοσιτετράωρο αφιερώσατε στις οθόνες;  Πόση από αυτήν την ώρα «χαζεύατε» απλά στο κινητό; Είναι μεγάλο το νούμερο, έτσι δεν είναι;

Το θέμα ίσως δεν είναι το πόσο χρόνο είμαστε μπροστά σε οθόνη, αλλά το πόση από αυτήν την ώρα κάνουμε πραγματικά κάτι. Ένα καλό πρώτο βήμα, μια καλή αρχή είναι: Αν δεν κάνω κάτι (δουλειά, διασκέδαση, ψώνια, επικοινωνία), ας μη βρίσκομαι μπροστά στην οθόνη.  

Μια σκηνή που επαναλαμβάνεται στο γραφείο  μου όταν βλέπω γονείς εφήβων είναι  η εξής: ο γονιός να μιλάει για το πόσο ο έφηβος είναι εξαρτημένος από το κινητό του και πώς θα καταφέρει να τον πείσει να βγει έξω από το δωμάτιό του. Στην αρχή της συνεδρίας μας, θα βάλω το κινητό μου σε αθόρυβη λειτουργία λέγοντας ότι θα ήταν καλό να κάνουν το ίδιο. Μαντέψτε! Μέσα στην ίδια συνεδρία θα αναγκαστώ πολύ ευγενικά να υπενθυμίσω στους γονείς να βάλουν στο αθόρυβο το δικό τους κινητό, γιατί οι ειδοποιήσεις που έρχονται διακόπτουν την κουβέντα μας και αποσπούν την προσοχή μας από τη συζήτηση.

Τι δεν πάει καλά εδώ; Είναι πιο εύκολο να παρατηρούμε τους άλλους και πολύ δύσκολο να στρέψουμε τον προβολέα σε μας και να παρατηρήσουμε αν αυτό για τον οποίο κατηγορούμε τον άλλο το κάνουμε κι εμείς. Εμείς οι γονείς!

Ας δούμε λοιπόν ένα μικρό παιδί που γεννιέται πριν δεκαπέντε χρόνια. Από πότε ήρθε σε επαφή με το κινητό ή τον υπολογιστή; Πιθανότατα το τάισμά του συνοδευόταν από μια οθόνη μπροστά του. Στα ταξίδια με το αυτοκίνητο για να μείνει ήσυχο είχε μπροστά του μια οθόνη. Στην ταβέρνα ίσως το κινητό να ήταν ο μόνος τρόπος να μείνει ήσυχο. Βλέπει τους γονείς με ένα κινητό στο χέρι ή μπροστά σε μια οθόνη να εργάζονται. Μαθαίνει να διαχειρίζεται τις οθόνες πολύ γρήγορα.

Ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και των κοινωνιών επηρεάζεται πάντα από την εποχή. Την εποχή της επικοινωνίας με ταχυδρομικό περιστέρι, όλοι χρησιμοποιούσαν αυτόν τον τρόπο. Την εποχή της ταχύτητας δεν μπορείς να χρησιμοποιείς ταχυδρομικό περιστέρι, ούτε να ωραιοποιείς την εποχή του περιστεριού λέγοντας τι καλά που ήταν τότε. Η ζωή σήμερα περνά μέσα από μια οθόνη.

Είναι αλήθεια ότι αυτή η έντονη καθημερινή χρήση της τεχνολογίας δεν γνωρίζουμε πραγματικά τι επιπτώσεις θα έχει μακροπρόθεσμα στην ανθρωπότητα, στην ψυχική μας υγεία και στις σχέσεις μας. Είναι καινούργιο φαινόμενο και δεν μπορούμε να ξέρουμε σε βάθος χρόνου σε τι θα μας επηρεάσει και με ποιον τρόπο. Είναι μια νέα πραγματικότητα και τα αποτελέσματα θα φανούν πολύ αργότερα.

Δε χρειάζεται να μπούμε στη διαδικασία της δαιμονοποίησης της τεχνολογίας και στην εξιδανίκευση του πόσο ωραία ήταν τα δικά μας παιδικά χρόνια χωρίς κινητά. Ένας πιο συνετός τρόπος να προσεγγίσουμε το θέμα είναι να συνειδητοποιήσουμε κι εμείς οι ίδιοι τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τις οθόνες και τον χρόνο που δίνουμε σε αυτές.

Λειτουργούμε σαν πρότυπα, οπότε αν εμείς δώσουμε παραδείγματα καλής χρήσης, τα παιδιά μας θα έχουν αυξημένες πιθανότητες να διαχειριστούν πιο λογικά τη σχέση τους με τις οθόνες. Για παράδειγμα: όταν τους μιλάμε, ας αφήσουμε το κινητό λίγο μακριά, όταν καθόμαστε για φαγητό ας είναι το κινητό μακρύτερα από την απόσταση που φτάνει το χέρι μας. Επίσης, κυρίως με παιδιά μικρότερης ηλικίας, ας επιλέγουμε δραστηριότητες που το να χρησιμοποιήσουν και τα δύο χέρια, όσο αστείο κι αν φαίνεται αυτό! Παρατηρήστε το ίδιο και σε εσάς. Όπου μπορούμε να έχουμε ένα χέρι ελεύθερο, αυτό αναζητά το κινητό όπως ο μαγνήτης το μέταλλο!

Μήπως μετά από όλα τα προηγούμενα είναι φυσιολογική συμπεριφορά για τους εφήβους σήμερα να περνούν τόσο χρόνο μπροστά στην οθόνη; Μέσα από αυτήν περνά η σχέση και η επικοινωνία με τους φίλους τους, η ψυχαγωγία τους και πολλά άλλα. Μήπως  το θέμα είναι η λογική χρήση της οθόνης; Μήπως οι φετινές διακοπές είναι μια καλή ευκαιρία για τους εφήβους αλλά και για τους γονείς να κάνουν μια καλή αρχή περιορισμού του χρόνου μπροστά στην οθόνη;  

Δε χρειάζονται αυστηρές απαγορεύσεις αλλά μικρά βήματα. Μικρό βήμα είναι η αποφυγή της μηχανικής χρήσης, μικρό βήμα είναι το να μη χαζεύουμε στο κινητό. Αφήνοντάς το στην άκρη, για λίγο και λίγο πιο μακριά από εκεί που φτάνει το χέρι μας!