Ο ρόλος της οικογένειας στην ψυχογενή ανορεξία

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Μαρία Σκαρλάτου

Η αιτιοπαθογένεια της ψυχογενούς ανορεξίας είναι πολυπαραγοντική και εμπλέκει πολλές διαφορετικές παραμέτρους. Σημαντικοί παράγοντες που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της ανορεξίας είναι η κληρονομικότητα και η προνοσηρή προσωπικότητα. Κληρονομική προδιάθεση δεν σημαίνει ότι το άτομο θα νοσήσει οπωσδήποτε από ψυχογενή ανορεξία αλλά ότι έχει αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσει τη διαταραχή λόγω του γενετικού του προφίλ. 

Η αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος έχει καθοριστική σημασία. Επιδρά αρνητικά στον έφηβο όταν στο οικογενειακό περιβάλλον υπάρχει επίμονη ενασχόληση με το βάρος, τη διατροφή ή με την δυσαρέσκεια για  το σώμα. Είναι αλήθεια ότι συνήθως οι οικογένειες δεν συνειδητοποιούν πόσα μηνύματα λαμβάνει ο έφηβος μέσα από τη συμπεριφορά των γονιών σχετικά με την τροφή, τις θερμίδες, την ενασχόληση με το σωματικό βάρος, την εικόνα σώματος, την διατροφική συμπεριφορά, τον αρνητικό σχολιασμό τρίτων προσώπων με άξονα το βάρος τους ή το σχήμα του σώματος.  Αν σε αυτό προστεθεί και η προβολή συγκεκριμένων ισχνών προτύπων ομορφιάς αντιλαμβανόμαστε πόσο εκτεθειμένος είναι ο έφηβος/η στις επιρροές του περιβάλλοντος σε μια φάση της ζωής,  που είναι ευάλλωτος σε ό,τι αφορά την εικόνα του.

Η προσωπικότητα των εφήβων με ψυχογενή ανορεξία εμφανίζουν τρία βασικά χαρακτηριστικά: το έντονο άγχος, την τάση για τελειομανία και τον απόλυτο και άκαμπτο τρόπο συμπεριφοράς από τον οποίο λείπει η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα. Αμφισβητούν τον εαυτό τους, αυτοκατηγορούνται εύκολα, αξιολογούν πολύ αυστηρά το καθετί που κάνουν. Φοβούνται την αρνητική κριτική των άλλων. Σκέφτονται πάρα πολύ, υπεραναλύουν, εξαρτάται η διάθεσή τους από την επιβράβευση των άλλων σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχει υπερβολικό άγχος με τις επιδόσεις σε μαθήματα ή αθλήματα.  Το γενικευμένο άγχος τους αφορά σχεδόν τα πάντα, κάθε πτυχή της ζωής και κάθε δραστηριότητα.  Υπάρχει αγωνία για τα οικεία πρόσωπα και φόβος μην αυτά πάθουν κάτι.  Η τελειοθηρία παρατηρείται σε έντονο βαθμό και σε κάθε τομέα της ζωής. Στην τελειοθηρία υπάρχουν δύο βασικές διαστάσεις: ο έφηβος πιστεύει ότι είναι λιγότερο ικανός και άξιος απ ότι πιστεύουν οι γύρω του. Υπάρχει μια διαρκής αγωνία για το αν αυτό αποκαλυφθεί. Τότε πιστεύει ότι θα χάσει την αγάπη και τη θέση υπεροχής που είχε γι’ αυτούς και θα τους απογοητεύσει. Και τα δύο λειτουργούν πολύ τραυματικά. Η αγωνία απόρριψης είναι επίμονη και προσπαθεί να τη μειώσει με το να κάνει τα πάντα τέλεια.

Υπάρχει ένα κοινό μοτίβο σχέσεων μέσα στην οικογένεια το οποίο οι έφηβες, μιας και η ανορεξία είναι πιο συχνή στα κορίτσια, αναφέρουν. Η σχέση με τη μητέρα είναι στενή ή συγχωνευτική χωρίς σαφή όρια μεταξύ των δύο και η σχέση με τον πατέρα περιγράφεται σαν απόμακρη και ψυχρή. Βιώνουν από τη μητέρα έλεγχο, υπερπροστασία και παρέμβαση της οικογένειας στην προσωπική τους ζωή. Είναι εντυπωσιακό το εξής: ενώ η έφηβη με ανορεξία περιγράφει τους γονείς και τις σχέσεις στην οικογένεια ως διαταραγμένες και δυσλειτουργικές, οι περιγραφές των γονιών και κυρίως της μητέρας είναι αντίθετες. Περιγράφουν μια αρμονική και χωρίς συγκρούσεις οικογενειακή ζωή. Η οικογένεια όσο κι αν επηρεάζει ως περιβάλλον δεν έχει αποκλειστική ευθύνη για την εμφάνιση της ανορεξίας, η στάση της όμως μετά τη διάγνωση επηρεάζει το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Φυσικά να διευκρινιστεί εδώ ότι δεν σημαίνει ότι κάθε έφηβος που έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά: τελειοθηρία, έντονο άγχος, άκαμπτο και απόλυτο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς θα εμφανίσει ψυχογενή ανορεξία. Όμως κάθε έφηβος που εμφανίζει ψυχογενή ανορεξία έχει τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Ούτως η άλλως όμως, η ύπαρξη αυτών των χαρακτηριστικών προσωπικότητας και συμπεριφοράς των εφήβων πρέπει να προβληματίζουν τους γονείς. Υπάρχουν τρόποι ώστε να βοηθηθούν οι έφηβοι και να υιοθετήσουν πιο λειτουργικές και ευέλικτες συμπεριφορές. Με τη βοήθεια αρχικά της οικογένειας, με συζήτηση και με τη βοήθεια ειδικού αν χρειαστεί στην συνέχεια.