“Ο γιος μου βγάζει θυμό σε εμένα και στον αδελφό του. Αισθάνομαι ότι τον αντιπαθώ…”

Ερώτημα αναγνώστριας

Είμαι εξοργισμένη με τον 14χρονο πρωτότοκο γιο μου ο οποίος βρίζει και χτυπάει συνεχώς, χωρίς κανένα λόγο τον τρίτο και μικρότερο αδελφό του που είναι 10 ετών. Τον βρίζει και τον ειρωνεύεται όταν μιλάει σε εμένα, όταν περνάει από δίπλα του, όταν γελάει, όταν εκδηλώνει μια απορία, ή μια άποψη. Στο αυτοκίνητο που κάθονται δίπλα δίπλα, ο μικρός δεν τολμάει να τον ακουμπήσει, να απλώσει τα πόδια του. Η κατάσταση είναι ανυπόφορη. Ξέρω πως δεν πρέπει να ανακατεύομαι, αλλά λυπάμαι τον μικρό και φωνάζω συνέχεια στον μεγάλο, ο οποίος ισχυρίζεται ότι ο μικρός τον εκνευρίζει.

Έχω και ένα τρίτο αγόρι που είναι ο μεσαίος και είναι 12, αυτός αρχίζει να μιμείται τον πρώτο και να κάνουν κόμμα οι δυο τους, με αποτέλεσμα να μένει μόνος του συνέχεια ο τρίτος.

Ο τρίτος μου λέει ότι όταν μεγαλώσει θα κάνει δύο παιδιά και όχι τρία για να μην μένει ο τρίτος μόνος του. Προχθές καθόμασταν οικογενειακώς και τρώγαμε και ρώτησα τον μεγάλο ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα όταν είναι τρία παιδιά, όταν ήρθε η σειρά του μικρού, έφυγε κλαίγοντας.

Νιώθω πολύ έντονα ότι αντιπαθώ τον πρώτο!!

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο νου διαβάζοντας την αφήγησή σας ήταν η εικόνα σας στο αυτοκίνητο. Τα παιδιά σας στο πίσω κάθισμα να σπρώχνονται και εσείς να οδηγείτε… Βλέπω στην οθόνη του μυαλού μου τη σκηνή σαν θεατρική παράσταση. Και δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι: Σε ποιον απευθύνεται η παράσταση αυτή των παιδιών σας; Τι θα απαντούσατε στο ερώτημα αυτό; Εγώ θα απαντούσα ότι η παράσταση των παιδιών σας απευθύνεται σε εσάς. Για σκεφτείτε λίγο μια παράσταση. Σε ποια περίπτωση ισχυροποιείται το κίνητρο του ηθοποιού να μπει στο ρόλο του και να παίξει; Όταν βρίσκεται σε ένα άδειο θέατρο, ή όταν έχει μπροστά του το κοινό στο οποίο απευθύνεται;

Βλέπω και την υπόλοιπη παράσταση όπως εκτυλίσσεται μέσα στο σπίτι σας και στην καθημερινότητά σας. Βλέπω τα παιδιά σας και εσάς σε συγκεκριμένους ρόλους, τους οποίους και επαναλαμβάνετε πια αυτόματα με την κάθε ευκαιρία. Ο ένας γιος στον ρόλο του κακού, αντιπαθή και ενοχλητικού και ο άλλος γιος στο ρόλο του θύματος, του αδικημένου του καταπιεζόμενου. Ο μεσαίος γιος, σε ρόλο support του κακού. Εσείς, στο ρόλο του ακροατηρίου που όσο και αν επιθυμεί να είναι αμέτοχο, γίνεται ο κριτής, που παρηγορεί τον αδικημένο και κατακεραυνώνει το θύτη.

Όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση, η γνώμη μου είναι πως είναι ανώφελη η απόπειρα για αλλαγή των ρόλων. Εκεί που πρέπει να εστιάσετε είναι πιστεύω η σκηνοθεσία και ο ρόλος του ακροατηρίου. Η σκηνοθεσία στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι άλλη από τις δυναμικές των σχέσεων μέσα στην οικογένειά σας που συμβάλλουν στην εμφάνιση, τη διατήρηση και την ενίσχυση των ανταγωνιστικών συμπεριφορών μεταξύ των παιδιών σας. Πρέπει λοιπόν η διερεύνησή σας να εστιάσει στους παράγοντες του οικογενειακού σας συστήματος οι οποίοι «επιτρέπουν» αυτού του είδους τα πρότυπα συμπεριφοράς.

Όπως βλέπετε, αποφεύγω να στοχοποιήσω τον έναν γιο ως ανταγωνιστικό και αναφέρομαι στην γενικότερη αλληλεπίδραση των παιδιών σας ως ανταγωνιστική και το ίδιο θα σας πρότεινα να κάνετε και εσείς. Ποτέ μια αλληλεπίδραση δεν συντηρείται από ένα άτομο. Όσο και αν ο ρόλος του ενός είναι κεντρικός και καθοριστικός, οι παράγοντες που τον επιτρέπουν και τον συντηρούν βρίσκονται στην αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων που συμμετέχουν και των ρόλων τους. Για παράδειγμα, ενώ αναφέρεστε στη δική σας προσέγγιση, δεν αναφέρεστε στον ρόλο του πατέρα. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει πατρική φιγούρα στην οικογένειά σας και αν ναι, πώς σχετίζεται με τους τρεις γιους σας. Το γεγονός ότι δεν αναφέρεστε καθόλου στην παρουσία ή στην απουσία πατέρα, με προβλημάτισε και γι’ αυτό και το θέτω ως ζήτημα προβληματισμού και για εσάς.

Πριν αναζητήσετε τρόπους για επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά του μεγαλύτερου γιου σας, θα πρέπει οπωσδήποτε να εξετάσετε εσείς η ίδια τον κόσμο των συναισθημάτων, των προσδοκιών, των νοητικών σχημάτων που διαμορφώνουν τον ρόλο σας ως μητέρα και που έτσι διαμορφώνουν ταυτόχρονα και την προσέγγιση των παιδιών σας.

Εκφράζετε οργή και έντονη αντιπάθεια για το ένα από τα παιδιά σας. Κατανοώ φυσικά και συμμερίζομαι την κούραση και την απογοήτευσή σας, οφείλω όμως να σας επισημάνω ότι -όπως ήδη αντιλαμβάνεστε – το παιδί σας εισπράττει και την οργή και την αντιπάθειά σας μέσα από οτιδήποτε λέτε και κάνετε, αλλά και μέσα από τους αναρίθμητους, καθημερινούς, άρρητους τρόπους με τους οποίους του απευθύνεστε. Τα έντονα συναισθήματα που σας διακατέχουν, σας παγιδεύουν σε αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς.

Πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι σε άτομα που μας εξοργίζουν; Πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι σε άτομα που αντιπαθούμε; Είναι δυνατό να αφήσουμε κατά μέρος την οργή και την αντιπάθεια και να τα προσεγγίσουμε με θετικό τρόπο; Είναι δυνατό να αισθανθούμε αποδοχή και να τους τη μεταδώσουμε; Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα είναι φυσικά αρνητικές. Μέσα από τα συναισθήματά σας αυτά προκύπτει ένα αρνητικό είδος προσοχής για τον μεγαλύτερο γιο σας. Και επειδή ακριβώς η προσοχή σας είναι αρνητική, και ο γιος σας ανταποκρίνεται με τον αναμενόμενο τρόπο, δηλαδή αναπαράγοντας αρνητικές συμπεριφορές, αυτές ακριβώς που -άθελά σας βέβαια- δείχνετε ότι περιμένετε από εκείνον.

Έτσι παγιδεύεστε όλοι σε ένα αρνητικό μοτίβο συνδιαλλαγής  που φιλτράρει με τοξικότητα   το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας. Η γνώμη μου είναι ότι χρειάζεστε οπωσδήποτε βοήθεια άμεσα προκειμένου να διερευνήσετε και να αλλάξετε αυτά τα συναισθήματα μέσα από τα οποία φιλτράρεται στην παρούσα φάση η συμπεριφορά σας προς τα παιδιά σας. Επειδή πάντοτε οι ακραίες καταστάσεις δημιουργούν ευκαιρίες για διερεύνηση και αλλαγή, σας προτείνω να μην περιορίζεστε σε μια ενοχική στάση απέναντι στα συναισθήματά σας. Με άλλα λόγια, είναι θετικό το στοιχείο ότι αναγνωρίζετε την οργή και την αντιπάθειά σας, γιατί αυτό είναι το πρώτο βήμα από όπου χρειάζεται να ξεκινήσετε. Συχνά, η προσέγγιση των παιδιών μπορεί να καθοδηγείται από συναισθήματα των γονέων που δεν έχουν εντοπιστεί. Εσείς λοιπόν βρίσκεστε ήδη στην αφετηρία και θα σας πρότεινα να αξιοποιήσετε αυτή την συναισθηματική σας ενημερότητα.

Πώς αισθάνεστε για την οργή και την αντιπάθειά σας; Πώς την έχετε ως τώρα διαχειριστεί; Επίσης, χρειάζεται να δείτε εσείς πρώτα πώς εκτυλίσσονται τα πράγματα μέσα στο αναπτυξιακό ιστορικό της οικογένειάς σας. Οι οικογενειακές δυναμικές είναι πολύπλοκες και συχνά οι γονείς δεν μπορούν να δημιουργήσουν μια ισορροπία που να προάγει τη στοργή, τη συνεργασία και την φροντίδα μεταξύ των μελών της οικογένειας. Θα πρέπει λοιπόν να ψάξετε και να βρείτε ποιοι είναι οι παράγοντες που εμποδίζουν την οικογένειά σας να αναπτύξει αυτή την επιθυμητή ισορροπία. Πώς σχετίζονταν τα παιδιά σας μεταξύ τους και μαζί σας σε μικρότερες ηλικίες; Πότε ξεκίνησε το ανταγωνιστικό αυτό μοτίβο συνδιαλλαγών; Πώς εξελίσσεται μέσα στα χρόνια; Ποιες διαστάσεις στη δική σας συμπεριφορά και προσέγγιση πιστεύετε ότι συμβάλλουν στον ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών σας; Τι αλλαγές πιστεύετε ότι πρέπει να κάνετε εσείς προκειμένου να επιτρέψετε την απεμπλοκή του οικογενειακού συστήματος από δυσλειτουργικές δυναμικές που έχουν αναπτυχθεί; Η αλλαγή θα ξεκινήσει από εσάς, από τα ενήλικα μέλη δηλαδή της οικογένειας. Πρώτα θα αλλάξετε τους όρους του δικού σας ρόλου και οι αλλαγές στους υπόλοιπους ρόλους θα ακολουθήσουν ως συνέπεια της δικής σας αλλαγής.

Όπως βλέπετε, δεν αναφέρομαι καθόλου στο τι χρειάζεται να κάνετε ως «στρατηγικές» παρέμβασης στη συμπεριφορά του γιου σας. Αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο από πλευράς μου γιατί πιστεύω πως ό,τι και αν σας πρότεινα ως στρατηγική, δεν θα είχε αποτέλεσμα. Άλλωστε υποθέτω ότι έχετε ήδη δοκιμάσει στρατηγικές πειθούς και εξαναγκασμού, έχετε προσεγγίσει τον μεγάλο σας γιο, πότε με διάθεση για διαπραγμάτευση και πότε με διάθεση για επιβολή, και, αφού όλα αυτά δεν είχαν αποτέλεσμα, έχετε παγιδευτεί στο φαύλο κύκλο της φωνής που αναπαράγει, ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, την αρνητική του συμπεριφορά. Λέτε ότι γνωρίζετε ότι δεν πρέπει να ανακατεύεστε. Στην πραγματικότητα όμως, εμείς οι γονείς πάντα ανακατευόμαστε, ακόμα και χωρίς να κάνουμε κάτι. Εσείς «ανακατεύεστε» μέσα από τα συναισθήματα που κατευθύνουν τη συμπεριφορά σας προς τα παιδιά σας.

Άρα αυτό που θα σας προτείνω είναι να αναζητήσετε τον κατάλληλο για εσάς θεραπευτή που θα σας βοηθήσει να αποδεχθείτε άνευ όρων τον μεγαλύτερο γιο σας. Το πρώτο πεδίο δηλαδή παρέμβασης είναι η βοήθεια που χρειάζεστε προκειμένου να απαλλαγείτε από την οργή και την αντιπάθειά σας προς το παιδί σας. Ταυτόχρονα, θα υποστηριχθείτε στην διερεύνηση των δυναμικών και των παραγόντων που συντηρούν αυτήν τη δύσκολη κατάσταση που βιώνετε  και θα μπορέσετε έτσι να κάνετε το πρώτο βήμα προς την αλλαγή.

Η αλλαγή στη συμπεριφορά των παιδιών σας, θα ακολουθήσει. Αν εσείς αλλάξετε, θα μπορέσει και  μεγάλος σας γιος να διερευνήσει τα πρότυπα της συμπεριφοράς του και να προσανατολιστεί προς την αλλαγή τους. Σας υπενθυμίζω ότι οι άνθρωποι δεν εξαναγκάζονται σε αλλαγές. Αλλάζουν επειδή έχουν κίνητρο για αλλαγή. Όπως είναι τώρα οι δυναμικές στην οικογένειά σας, η αρνητική συμπεριφορά «εξυπηρετεί» συναισθηματικά τον γιο σας. Εσείς λοιπόν θα αλλάξετε τις δυναμικές με τέτοιους τρόπους ώστε να μην τον εξυπηρετούν πια αυτές οι συμπεριφορές και να επιλέξει ο ίδιος την αλλαγή τους.

Θα κλείσω με τη σκηνή του οικογενειακού τραπεζιού στην οποία αναφέρεστε. Το γεγονός ότι επιλέγετε να τη συμπεριλάβετε στην αφήγησή σας, είναι ενδεικτική πιστεύω της σπουδαιότητας που της αποδίδετε. Αυτή η σκηνή είναι ακόμα για μένα ενδεικτική του άγχους και του προβληματισμού για τις επιλογές σας. Μέσα από τα συναισθήματα οργής, αντιπάθειας και σύγχυσης, κούρασης και απογοήτευσης που σας διακατέχουν αυτό το διάστημα, είναι σαν να καλείτε μέσω του ερωτήματος έμμεσα τους γιους σας να επιβεβαιώσουν τις επιλογές ζωής που έχετε κάνει. Κατά τη γνώμη μου, το ζήτημα αυτό δεν χρειαζόταν να τεθεί προς τα παιδιά σας τη στιγμή που η κατάσταση στις σχέσεις σας είναι τόσο τεταμένη.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του οικογενειακού συστήματος που έχετε δημιουργήσει, είναι ένα ερώτημα που χρειάζεται πρώτα εσείς οι ενήλικες να απαντήσετε μπροστά στον καθρέφτη και με τη βοήθεια του θεραπευτή. Η συζήτηση αυτού του είδους θα είναι δυνατή και πιθανόν εποικοδομητική με τη συμμετοχή των παιδιών σας σε μεταγενέστερη φάση, όταν δηλαδή θα έχετε απεμπλακεί από τη συναισθηματική επιβάρυνση που την συνοδεύει και την διαμορφώνει.