“Ο γιος μου έχει κολλήσει με τον υπολογιστή και το κινητό, όλη μέρα και όλη νύχτα…”

Ερώτημα αναγνώστριας

Έχω ένα αγόρι 16 ετών, πολύ καλό παιδί και χαρακτήρας και γενικά δεν έχω θέματα, είναι ήρεμο αγόρι, έχει φίλους, κορίτσι, είναι κοινωνικός, ήταν άριστος μαθητής και χαλάρωσε πολύ από την Γ΄ Γυμνασίου και μετά με το ζόρι πάει σχολείο για την πλάκα του και βαριέται για τα πάντα. Πολύ έξυπνος μαθητής ήταν και τώρα έχει κάποια χρόνια κολλήσει με τον υπολογιστή και το κινητό όλη μέρα και νύχτα, ειδικά στην καραντίνα έκανε την νύχτα μέρα, κοιμόταν 6-7 το ξημέρωμα  και έβλεπε τηλεόραση, τώρα έχουμε πάλι τα ίδια. Προσπάθησα να του μιλήσω ήρεμα πολλές φορές, είναι αρνητικός. Τώρα δίνει αγγλικά και ενώ ήταν καλός έχει ένα μήνα που κάνει 3 το πρωί τα τεστ του και η δασκάλα είναι απογοητευμένη μαζί του. Όταν του λες τι θα κάνεις αγόρι μου στη ζωή σου… κάτι θα βρω απαντάει και γενικά έχει μια απάθεια για τα πάντα. Έχουμε καλή σχέση μαζί του, ως γονείς του δεν φωνάζουμε τον πάμε με το καλό και κουβέντα αλλά δεν βλέπω αποτέλεσμα. Η ερώτησή μου είναι αν πρέπει να αγριέψω να κλείσω το ρούτερ να μην τον κανακεύω τόσο πολύ γιατί φοβάμαι μην γίνει τεμπέλης, δεν ξέρω  πως να τον βάλω σε πρόγραμμα ύπνου και σχετικού διαβάσματος γιατί νομίζω συνήθισε πλέον σε αυτόν τον τρόπο ζωής … 

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Αρχικά πιστεύω πως οφείλετε να αξιολογήσετε, να εκτιμήσετε και να αξιοποιήσετε όλα τα θετικά στοιχεία στα οποία αναφέρεστε. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, το παιδί σας είναι ένας έφηβος συναισθηματικά και κοινωνικά ισορροπημένος. Αυτή η διάσταση σε συνδυασμό με τη μεταξύ σας σχέση, είναι το κλειδί για την επίλυση προβλημάτων συμπεριφοράς ή και δυσκολιών που προκύπτουν στην πορεία της εφηβείας.

Επίσης, από ό,τι καταλαβαίνω, ο προβληματισμός σας εστιάζεται κατά κύριο λόγο στην σχέση του γιου σας με το σχολείο και τις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις. Δεν είναι ασυνήθιστο για τους εφήβους να χάνουν το κίνητρό τους για το σχολείο με την έναρξη της φοίτησής τους στο Λύκειο. Αυτή η απώλεια κινήτρου μπορεί να σχετίζεται με παράγοντες που αφορούν τη σχολική ζωή και τις υποχρεώσεις της, να αντικατοπτρίζει δηλαδή δυσκολίες του εφήβου να ανταποκριθεί στην σταδιακά αυξανόμενη δυσκολία και πολυπλοκότητα των μαθημάτων. Μπορεί να συνδέεται με συναισθηματικούς παράγοντες, όπως το αναδυόμενο ενδιαφέρον για το κοινωνικό και σε κάποιες περιπτώσεις και το ρομαντικό άνοιγμα στη  ζωή του εφήβου που αποκτά προτεραιότητα σε αυτή τη φάση. Ή με την αδυναμία του εφήβου να ελέγξει την παρόρμηση και να λειτουργήσει με βάση τη λογική και να βάλει σε εφαρμογή οργανωτικές και εκτελεστικές λειτουργίες που ακόμα βρίσκονται σε εξέλιξη λόγω ηλικίας. Τέλος, μπορεί να σχετίζεται με έναν προσωρινό αποπροσανατολισμό του εφήβου καθώς ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την προστατευτικότητα και την καθοδήγηση της οικογένειας και προκύπτει η ανάγκη να εξασκηθεί στο να παίρνει αποφάσεις και να κάνει ο ίδιος πιο αυτόνομες επιλογές για τα ζητήματα που τον αφορούν.

Υπάρχει περίπτωση το ενδιαφέρον της οικογένειας να στοχεύει σε περιοχές που ο έφηβος δεν αισθάνεται να τον αφορούν. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να είμαστε ξεκάθαροι ως προς τις προσδοκίες μας. Σε ορισμένες περιπτώσεις η απόσυρση του εφήβου από το σχολείο αποτελεί μέρος μιας γενικότερης απόσυρσης που είναι πιθανό να υποκρύπτει συναισθηματικές δυσκολίες όπως για παράδειγμα κατάθλιψη. Ή η αδιαφορία για το σχολείο αντικατοπτρίζει σοβαρές οικογενειακές δυσκολίες στις οποίες ο έφηβος μπορεί να αντιδρά με αυτοκαταστροφικά μοτίβα συμπεριφοράς. Αυτές οι τελευταίες περιπτώσεις δεν αφορούν την δική σας οικογένεια αν κρίνω σωστά από την περιγραφή σας.

Φυσικά και οφείλουμε ως γονείς να ενθαρρύνουμε την καλλιέργεια ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων, αλλά είναι επίσης σημαντικό όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, να λαμβάνουμε υπόψη μας όλο και περισσότερο τις ιδιαίτερες κλίσεις, δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Συχνά οι έφηβοι μεγαλώνοντας μπορεί να αντιδρούν στην πίεση για επιδόσεις από πλευράς των γονιών τους. Γι’ αυτό και είναι επίσης σημαντικό να δίνουμε στο σχολείο τη σωστή του διάσταση ως θεσμό που προάγει την γνώση και την καλλιέργεια και να μην επιβραβεύουμε το παιδί μας μόνο για τα επιτεύγματά του, αλλά κυρίως για την προσπάθεια που καταβάλλει και για την ανοιχτή του στάση απέναντι στην μάθηση ως διαδικασία ζωής.

Χρειάζεται λοιπόν να κατανοήσετε τα βαθύτερα αίτια για την αδιαφορία που δείχνει ο γιος σας για το σχολείο και τις σχολικές υποχρεώσεις. Γιατί δεν έχει κίνητρο να ανταποκριθεί σε οτιδήποτε αφορά το σχολείο; Γιατί πηγαίνει στο σχολείο με το ζόρι; Τι ακριβώς σημαίνει ότι «βαριέται για τα πάντα»; Η βαρεμάρα εκφράζει βαθύτερες καταστάσεις και συναισθήματα και χρειάζεται να βρούμε τι ακριβώς υποκρύπτει προκειμένου να καθοδηγήσουμε τον έφηβο στο να ανακτήσει το κίνητρό του για τη μάθηση. Γνωρίζετε δηλαδή τι είδους συναισθήματα βρίσκονται πίσω από την βαρεμάρα και την αδιαφορία του παιδιού σας; Έχετε συζητήσει μαζί του αυτά τα ζητήματα; Τι εξηγήσεις σας έδωσε ο ίδιος; Έχει επίγνωση της στάσης του απέναντι στο σχολείο; Τι σας λέει ο ίδιος; Προκειμένου να αναγνωρίσει ο  ίδιος τη σχέση του με το σχολείο ως μια κατάσταση που επιθυμεί να αλλάξει, πρέπει να προσεγγίσετε από κοινού το ζήτημα χωρίς να νιώσει ότι τον κατακρίνετε και τον κατηγορείτε. Αν αισθανθεί ότι τον κατηγορείτε ή ότι επιχειρείτε να του επιβάλλετε τη δική σας άποψη και επιθυμία, τότε θα εκλάβει την απόπειρα προσέγγισής σας ως «κήρυγμα» και δεν θα είναι ανοιχτός στο να σας ακούσει. Αν οι έφηβοι υποψιαστούν ότι έχουμε διάθεση για «κήρυγμα», είτε κλείνονται στον εαυτό τους και δεν ανταποκρίνονται, είτε αντιδρούν με θυμό, απόσυρση ή αυτοκαταστροφικότητα. Με άλλα λόγια, για να διαπιστώσετε τι συμβαίνει με το παιδί σας, αφήστε στην άκρη τις προσδοκίες σας και τη δική σας άποψη για το «πώς θα έπρεπε» να είναι τα πράγματα και εξηγήστε στο παιδί σας πώς αισθάνεστε και τι σας προβληματίζει. Καλό θα είναι βέβαια να είστε συνειδητοί ως προς τον δικό σας προβληματισμό και τα δικά σας συναισθήματα προκειμένου να μπορέσετε να μιλήσετε στον έφηβο χωρίς να τον φέρετε σε αμυντική θέση. Πώς νιώθετε εσείς για τη στάση του γιου σας απέναντι στο σχολείο; Αν έχετε συναισθήματα θυμού, εκνευρισμού, άγχους πρέπει να τα διαχειριστείτε ώστε να μην επηρεάζουν την προσέγγιση του παιδιού σας. (Για περαιτέρω συζήτηση πάνω στα ζητήματα της αδιαφορίας για το σχολείο και της καλλιέργειας εσωτερικών κινήτρων, μπορείτε να ανατρέξετε στα προηγούμενα άρθρα μου στο efiveia.gr με τίτλο: «Ο γιος μου έχει αρνητική στάση απέναντι στο σχολείο», και «Ναι στην ενθάρρυνση, όχι στην πίεση»). 

Ένα άλλο πολύ σημαντικό ζήτημα που θίγετε είναι η υπερβολή στην ενασχόληση με τις οθόνες. Αν πιστεύετε ότι ο γιος σας είναι εθισμένος, τότε πρέπει άμεσα να τον βοηθήσετε να το συνειδητοποιήσει και ο ίδιος ώστε να επιδιώξει την αλλαγή της καθημερινότητάς του. Είναι αυτονόητο και πάλι ότι για να είναι ανοιχτός στο να σας ακούσει θα πρέπει να σας νιώθει ως σύμμαχό του και όχι ως εχθρό ή ανταγωνιστή του. (Για περαιτέρω συζήτηση του ζητήματος της ενασχόλησης με τις οθόνες θα σας πρότεινα να ανατρέξετε στο προηγούμενο άρθρο μου στο efiveia.gr  με τίτλο: «Ο έφηβος γιος μου ασχολείται ανεξέλεγκτα με το play station και το διαδίκτυο»)

Το όπλο σας στην προσέγγιση του παιδιού σας είναι η θετική  μεταξύ σας επικοινωνία. Όσο για το αν χρειάζεται να «αγριέψετε» η απάντησή μου είναι αρνητική. Γενικά, τα μέτρα που περιλαμβάνουν απειλή και οδηγούν σε αναμέτρηση δυνάμεων δημιουργούν πόλωση στη σχέση και απομακρύνουν τους εφήβους. Έτσι, αν του κλείσετε την πρόσβαση στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα έχετε στο σπίτι σας έναν έφηβο θυμωμένο που δεν θα είναι δεκτικός στην καθοδήγησή σας.

Αυτό που χρειάζεται να κάνετε είναι να σχεδιάσετε μαζί με τον έφηβο ένα πρόγραμμα που να ισορροπεί την ευχαρίστηση και τις υποχρεώσεις μέσα στην καθημερινότητα. Φυσικά ο γιος σας χρειάζεται οριοθέτηση μέσα από τη δημιουργία ενός καθημερινού προγράμματος που να του επιτρέπει να είναι δημιουργικός, συνεπής και χαρούμενος με αυτά που κάνει. Η οριοθέτηση αυτή όμως δεν μπορεί να του επιβληθεί. Είναι κάτι που ο ίδιος πρέπει να αισθανθεί ως ανάγκη και να δουλέψει προς την πραγματοποίησή της. Αυτό που χρειάζεται ο γιος σας είναι εσωτερικό κίνητρο. Για να το βρει, πρέπει να αναγνωρίσει, να ξεκαθαρίσει, τα συναισθήματα τις ανάγκες και τις προσδοκίες του και να θέσει τις προτεραιότητες που θα του δώσουν θετικό συναίσθημα για τον εαυτό του και τη ζωή του. Το πρόγραμμα που ακολουθεί ο γιος σας μέσα στην καθημερινότητα δεν προάγει ούτε τη σωματική, ούτε την ψυχική του υγεία και αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να το συνειδητοποιήσει. Επικεντρώστε στα θετικά, εκτιμήστε τα, αναγνωρίστε τα στο παιδί σας, και βοηθήστε τον να τα αναγνωρίσει και να τα εκτιμήσει και ο ίδιος. Επικεντρώστε και στα δικά σας συναισθήματα και προσδοκίες και εντοπίστε πώς μπορεί να συμβάλλουν -χωρίς να το συνειδητοποιείτε- στην διαιώνιση της κατάστασης που επιθυμείτε να αλλάξετε. Επικεντρώστε και στη σχέση σας με το γιο σας, στη μεταξύ σας επικοινωνία και ψάξτε να βρείτε τι αλλαγές θα σας έφερναν πιο κοντά και σε καλύτερη θέση να επηρεάσετε θετικά τις επιλογές του παιδιού σας.

Όσο για το τι θα κάνει ο γιος σας με τη ζωή του, αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν αφορά τους εφήβους με την ίδια έννοια που αφορά εμάς τους ενήλικες. Οι έφηβοι δεν μπορούν να εκτιμήσουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των καταστάσεων, ενώ είναι περισσότερο προσανατολισμένοι στο παρόν παρά στο μέλλον. Χρειάζεται να δημιουργήσετε μια ισορροπία λοιπόν μαζί με το παιδί σας ανάμεσα στους προβληματισμούς για το παρόν και για το μέλλον. Καλό θα ήταν και για εσάς να δείτε μήπως το άγχος σας για το μέλλον του παιδιού σας επηρεάζει την επικοινωνία σας και σας στερεί την ευχαρίστηση από τον δεσμό σας με το παιδί σας στο παρόν.

Συνοψίζοντας, επικεντρώστε στην επικοινωνία και μέσα από αυτή στην οριοθέτηση, στην δημιουργία ενός λειτουργικού καθημερινού προγράμματος, στην  ισορροπία ανάμεσα στο παρόν και στον προσανατολισμό προς το μέλλον, στην ενθάρρυνση για καλλιέργεια εσωτερικού κινήτρου, και στην απόλαυση της σχέσης με τον έφηβο στο εδώ και στο τώρα με υπομονή, ανοχή για τις ιδιαιτερότητες της εφηβείας και ταυτόχρονα με καθοδήγηση προς τη απόκτηση δεξιοτήτων για την ενήλικη ζωή.