Μοναξιά στο ξεκίνημα της φοιτητικής ζωής

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Είναι γεγονός ότι στο ξεκίνημα της φοιτητικής ζωής ένας μεγάλος αριθμός νέων ατόμων αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα μοναξιάς. Συχνά οι γονείς προσπαθούν να παρέμβουν στην κατάσταση «δραστικά» και να «λύσουν» το πρόβλημα για λογαριασμό του παιδιού τους. Αυτού του τύπου οι απόπειρες για «λύση» των προβλημάτων κατά κανόνα καταλήγουν στο κενό, είτε αφορούν μικρότερα, είτε μεγαλύτερα παιδιά. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των νεαρών ενηλίκων, οι παρεμβατικές στρατηγικές των γονέων είναι πιθανό να ανακινούν και να επιβεβαιώνουν αισθήματα αναξιότητας και ανεπάρκειας.

Για αυτό και σας συμβουλεύω να ακολουθήσετε άλλου είδους προσέγγιση. Αρχικά θα σας πρότεινα να παρατηρήσετε πόσο αγχώνει εσάς τους ίδιους  η μοναξιά που βιώνει το παιδί σας. Με άλλα λόγια, διερευνήστε τα δικά σας συναισθήματα και τις σκέψεις σας για τη συναισθηματική δυσκολία του παιδιού σας, γιατί μόνο έχοντας αυτού του είδους την ενημερότητα θα μπορέσετε να ανακαλύψετε  με ποιους τρόπους την επηρεάζετε.

Αισθάνεστε άγχος και φόβο για το παρόν και το μέλλον του παιδιού σας; Αισθάνεστε ματαίωση στο ρόλο σας σε σχέση με το γεγονός ότι το παιδί σας δυσκολεύεται να ανοιχτεί; Αισθάνεστε απογοήτευση για τον εαυτό σας, το ρόλο σας, τη σχέση σας με το παιδί σας; Πώς εκφράζετε όλα αυτά τα συναισθήματα; Μήπως άθελά σας μεταφέρετε αυτή τη συναισθηματική επιβάρυνση στο παιδί σας; Ακόμα σας προσκαλώ να δείτε προσεκτικά τον κόσμο των σκέψεων, των ιδεών και των προσδοκιών σας. Μήπως έχετε άκαμπτες ή απόλυτες ιδέες για το πώς θα πρέπει ένας νέος άνθρωπος να κοινωνικοποιείται, για το τι οφείλει να κάνει προκειμένου να ανταποκριθεί κοινωνικά, συναισθηματικά και πρακτικά στις απαιτήσεις της φοιτητικής ζωής; Μήπως αναλώνεστε σε καταστροφολογικά σενάρια για την μελλοντική κοινωνική προσαρμογή του παιδιού σας; Μήπως δηλαδή σκέφτεστε ότι ποτέ δεν θα καταφέρει να δημιουργήσει σχέσεις; Αυτός ο απόλυτος, ισοπεδωτικός και απαισιόδοξος τρόπος σκέψης είναι επίσης πιθανό να μεταδίδεται και να αναπαράγεται από το παιδί σας μέσα από διεργασίες των οποίων έχει επίγνωση, αλλά και μέσα από διεργασίες που δεν αντιλαμβάνεται. Αυτό που χρειάζεται κατά τη γνώμη μου, είναι, τόσο εσείς, όσο και ο ίδιος ο έφηβος να αξιολογήσετε την κατάσταση ρεαλιστικά χωρίς ούτε να υποτιμάτε, αλλά ούτε και να  υπερβάλλετε σε σχέση με τη φύση,  την έκταση και την πιθανή έκβαση των δυσκολιών.

Δοκιμάστε το εξής πρακτικό σκεπτικό: «Το παιδί μου βρίσκεται σε φάση μετάβασης. Κάθε φάση μετάβασης απαιτεί προσαρμογή σε νέες συνθήκες και νέες προκλήσεις. Αν υπάρχουν παράγοντες που εμποδίζουν την ομαλή προσαρμογή, τότε θα πρέπει να υποστηριχθεί το παιδί μου προκειμένου να τους διαχειριστεί.»

Και για τον έφηβο και για τους γονείς του πιστεύω ότι θα πρέπει να ισχύει το εξής: Δίνω χώρο και χρόνο σε κάθε νέα κατάσταση και μετά αποφασίζω αν πράγματι υπάρχει δυσκολία που χρειάζεται αντιμετώπιση.

Τελείωσαν τα χρόνια του σχολείου μαζί με τα δεδομένα και την ασφάλεια που παρείχαν ως προς την προβλεψιμότητα των καταστάσεων και την εκμάθηση της προσαρμογής σε αυτές. Με απλά λόγια, στα χρόνια του Γυμνασίου και του Λυκείου το παιδί σας είχε το χρονικό και συναισθηματικό περιθώριο να βρει τι ακριβώς έπρεπε να κάνει. Είχε μάθει πώς να ανταποκρίνεται σε ένα καθημερινό πρόγραμμα συγκεκριμένων  απαιτήσεων ως προς την οργάνωση και τη σύνθεση της κοινωνικής και μαθησιακής ζωής. Ηξερε πού πρέπει να πάει για κάθε μάθημα, γνώριζε τους διδάσκοντες, γνώριζε τις απαιτήσεις του κάθε αντικειμένου σε γνωστικό επίπεδο, γνώριζε τους συμμαθητές του και είχε μάθει να συνυπάρχει μαζί τους.

Η λέξη «συνυπάρχει» δεν επιλέχθηκε τυχαία γιατί, όπως θα δούμε, για κάποιους εφήβους οι δυσκολίες κοινωνικής ένταξης με όρους που να τους δίνουν αίσθημα ικανοποίησης ξεκινούν από πιο μικρές ηλικίες. Μπορεί να ξεκινούν από την παιδική ηλικία ακόμα και μπορεί να ακολουθούν τον έφηβο και τον νεαρό ενήλικα αν δεν αντιμετωπιστούν με την σωστή και έγκαιρη παρέμβαση. Δεν εννοώ με αυτό φυσικά ότι φτάνοντας ένας έφηβος στην τελευταία φάση της εφηβείας ή στην πρώτη φάση της  ενήλικης ζωής του δεν μπορεί να αποκτήσει τα εφόδια που δεν είχε ως τώρα αποκτήσει ή εδραιώσει προκειμένου να δημιουργεί για τον εαυτό του την κοινωνική δικτύωση που επιθυμεί και που κρίνει ότι τον εκφράζει.

Η αποκατάσταση των δυσκολιών μας στη ζωή δεν έχει χρονικό περιθώριο. Κάτι στο οποίο δεν ανταποκρίνομαι ως τώρα για κάποιους λόγους είναι ταυτόχρονα κάτι στο οποίο θα μπορώ να ανταποκριθώ από το τώρα και στο εξής μέσα από την αλλαγή των καταστάσεων που δημιουργούν και διατηρούν τις δυσκολίες μου. Και λέγοντας αλλαγή καταστάσεων αναφέρομαι κατά κύριο λόγο στην αλλαγή των νοητικών διεργασιών που εμπλέκονται στους τρόπους με τους οποίους ερμηνεύουμε τις καταστάσεις που μας περιβάλλουν και ανταποκρινόμαστε σε αυτές. Γι αυτό και το τώρα αποτελεί το κρίσιμο σημείο όπου ο καθένας θα αποφασίσει ότι χρειάζεται αλλαγή. Για να αποφασίσει βέβαια ότι χρειάζεται αλλαγή θα πρέπει το άτομο να αποκτήσει επίγνωση του πού βρίσκεται, της παρούσας δηλαδή κατάστασής του και των δυσκολιών του.

Η μοναξιά  ως διασταση της ζωής δεν αποτελεί πρόβλημα. Κάποιες φάσεις της ζωής μπορεί εκ των πραγμάτων να είναι πιο μοναχικές από άλλες. Το ζητούμενο δεν είναι να υπάρχει πάντοτε πλαισίωση από έναν κοινωνικό περίγυρο. Η μοναξιά όμως είναι ενδεικτική σοβαρών προβλημάτων όταν συνδυαζεται με ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες όπως είναι η κατάθλιψη και το κοινωνικό άγχος.  Ο δικός σας ρόλος είναι να κατευθύνετε τον έφηβο να ανακαλύψει τι ακριβώς είναι αυτό που τον δυσκολεύει. Να δώσει στον εαυτό του το χρονικό και συναισθηματικό περιθώριο για προσαρμογή στις αλλαγές και τις προκλήσεις της φοιτητικής ζωής. Να αξιολογήσει ο ίδιος αν η ζωή του ανταποκρίνεται ή όχι στις επιθυμίες του και μέχρι ποιο βαθμό.

Συζητήστε με το παιδί σας. Προσπαθήστε να μπείτε στον κόσμο του και να κατανοήσετε τι σημαίνει για τον ίδιο η εμπειρία του ξεκινήματος της φοιτητικής του ζωής. Πώς νιώθει που είναι φοιτητής; Πώς ζει τον καινούριο του ρόλο; Τι του αρέσει; Τι τον δυσκολεύει;

Κανένας δεν γεννήθηκε με επάρκεια στις επικοινωνιακές δεξιότητες. Όλοι χρειάζονται εκπαίδευση και εξάσκηση στο να μάθουν να δημιουργούν και να διατηρούν κοινωνικές σχέσεις και πιο οικείους δεσμούς από τους οποίους να αντλούν ικανοποίηση και αίσθημα πληρότητας. Για κάποιους ανθρώπους η απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση. Αυτή η πρόκληση μπορεί να συσχετίζεται τόσο με την ιδιοσυγκρασία τους, όσο και με έναν συνδυασμό οικογενειακών και κοινωνικών παραγόντων. Ο νεαρός ενήλικας χρειάζεται βοήθεια προκειμένου να αποδεχθεί τον εαυτό του με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και της ιδιοσυγρασίας του που του προσδίδουν μοναδικότητα. Σε δεύτερο επίπεδο, και πάντα μέσα από αποδοχή και όχι μέσα από αυτομομφή, θα μπορέσει να επιλέξει τι θα ήθελε να αλλάξει. Το γεγονός ότι είμαι συνεσταλμένος δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να κάνω φίλους. Το γεγονός ότι είμαι λιγότερο εξωστρεφής από το μέσο όρο των συμνομηλίκων μου δεν χρειάζεται να μου στερεί το δικαίωμα να αποτελώ μέλος μιας ομάδας ανθρώπων που με εκφράζει. Αυτού του είδους τα μηνύματα χρειάζεται να εσωτερικεύσει το νεαρό άτομο που συνειδητοποιεί ότι δυσκολεύεται να ενταχθεί κοινωνικά.

Είναι πιθανό σε αυτή τη φάση μετάβασης τα νεαρά άτομα να επωφεληθούν από μια διαδικασία συμβουλευτικής και υποστήριξης με στόχο την αυτογνωσία. Κάθε μετάβαση στη ζωή μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Ιδιαίτερα η μετάβαση στα φοιτητικά χρόνια και το ξεκίνημα της ενήλικης ζωής είναι ευκαιρία να ξεκινήσουμε έχοντας επίγνωση των δυνάμεων και των αδυναμιών μας, ώστε να μπορέσουμε να ζούμε μέσα σε διεργασία αυτοπραγμάτωσης.

Αν λοιπόν ο πρωτοετής φοιτητής βιώνει μοναξιά, χρειάζεται να επικεντρώσει στα εξής ζητήματα:

Πόσο και με ποιον τρόπο η μοναξιά του προξενει συναισθηματική δυσφορία;

Ποιοι πράγοντες συμβάλλουν στην κατάσταση μοναξιάς που βιώνει και ποιοι παράγοντες τη συντηρούν;

Τι θα μπορουσε να αλλάξει στην στάση, την προσέγγιση και τη συμπεριφορά του προκειμένου να διευκολύνει το κοινωνικό του άνοιγμα;

Τι θα ήθελε; Πώς φαντάζεται δηλαδή ένα πλαίσιο σχέσεων που να τον καλύπτει συναισθηματικά;

Αν η μοναξιά συνοδεύεται και από αίσθημα αναξιότητας, απελπισίας και γενικής παραίτησης, τότε πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο κατάθλιψης.

Αν η μοναξιά συντηρείται από αποφυγές καταστάσεων που εμπεριέχουν έναν φανταστικό και καταστροφολογικό κίνδυνο έκθεσης, τότε θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο διαταραχής κοινωνικού άγχους.

Υπενθυμίζω ότι ακόμα και στην περίπτωση σοβαρής συναισθηματικής δυσκολίας ή και διαταραχής, η κατάσταση είναι αναστρέψιμη αν το νεαρό άτομο βοηθηθεί έγκαιρα και μπορέσει να κάνει υγιείς και λειτουργικές για τη ζωή του επιλογές. Σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω, το ζήτημα κεντρικής σημασίας που χρειάζεται να διερευνηθεί είναι αυτό της αυτοεκτίμησης. Αν η χαμηλή αυτοεκτίμηση που φιλτράρεται μέσα από αρνητική εικόνα για τον εαυτό εμποδίζει το κοινωνικό άνοιγμα, τότε είναι αυτονόητο ότι προέχει η αποκατάστασή της.

Ταυτόχρονα με τον εντοπισμό και την διαχείριση των συναισθηματικών παραγόντων, η αναζήτηση πρακτικών λύσεων, κινήσεων και στρατηγικών είναι επίσης βοηθητική. Στην πραγματικότητα  οι δυο διεργασίες είναι αλληλένδετες. Αν το νεαρό άτομο αναζητήσει σταδιακά παρέα, αν εκτεθεί στο βαθμό που μπορεί και βήμα βήμα αυξήσει το βαθμό έκθεσής του, με αυτό τον τρόπο θα τονώσει το αυτοσυναίσθημά του και θα αναπτύξει αίσθημα αισοδοξίας για το παρόν και το μέλλον.

Προτείνετε στο νεαρό φοιτητή να αναζητήσει κοινωνικές ομάδες που να πλαισιώνουν τα ενδιαφέροντά του. Η συμμετοχή σε μια ομάδα συνομήλικων ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα λειτουργεί κατά κανόνα ως ευκαιρία για γνωριμίες και καλύπτει με δημιουργικό τρόπο το πρόβλημα της μοναξιάς. Τέλος, θα σας έλεγα να προτείνετε στον έφηβο μια ανασκόπηση της καθημερινότητάς του εστιάζοντας στη σχέση του με τις οθόνες και τον ψηφιακό κόσμο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν την επικοινωνία και διευκολύνουν την επαφή για τα άτομα που ήδη έχουν έναν κόσμο σχέσεων. Για τα άτομα όμως που είναι μοναχικά και δεν καλύπτονται από ένα πλαίσιο σχέσεων που να τα εκφράζει, η πρόσθετη απομόνωση που εμπεριέχει η ψηφιακή ζωή, μπορεί να επιτείνει το πρόβλημα της μοναξιάς.