Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Οι ανασφάλειες του εφήβου. Και οι ανασφάλειες των γονέων;

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Ήρθε λοιπόν η στιγμή που το παιδί σας τελειώνει το Δημοτικό σχολείο. Αν έχετε ανάμικτα συναισθήματα, σας διαβεβαιώνω ότι αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Μόνο που επειδή είναι βέβαιο ότι και το παιδί σας έχει επίσης ανάμικτα συναισθήματα, είναι σημαντικό να έχετε εσείς οι γονείς συναισθηματική ενημερότητα. Είναι δηλαδή σημαντικό και απαραίτητο να γνωρίζετε πώς αισθάνεστε και γιατί. Σας προτείνω να διερευνήσετε τον δικό σας συναισθηματικό κόσμο ώστε  να ανακαλύψετε τα συναισθήματα που σχετίζονται με την μετάβαση του παιδιού σας στο Γυμνάσιο. Μαζί με τα συναισθήματά σας θα ανακαλύψετε και τις σκέψεις, τις προσδοκίες και τα νοητικά σχήματα που επηρεάζουν τόσο τα δικά σας συναισθήματα, όσο και τα λεκτικά και μη λεκτικά μηνύματα που μεταδίδετε στο παιδί σας.

Ας επιχειρήσουμε ένα νοερό ταξίδι. Ταξιδέψτε για λίγο πίσω στα χρόνια στην εποχή που το παιδί σας πήγε για πρώτη φορά σε κάποιο εκπαιδευτικό πλαίσιο, στην εποχή δηλαδή που για πρώτη φορά απομακρύνθηκε από την αποκλειστική φροντίδα σας και από την ασφάλεια του σπιτιού. Πώς νιώσατε τότε; Θυμάστε αν υπερίσχυε μέσα σας η θετική προσμονή ή η αγωνία και το άγχος; Επισκεφθείτε νοερά και τις επόμενες μεταβάσεις στη ζωή του παιδιού σας.

Γιατί επιχειρούμε αυτό το νοερό ταξίδι; Για να ανακαλύψουμε αν υπάρχει κάποιου είδους πρότυπο που ακολουθείτε πιθανόν χωρίς να το γνωρίζετε. Κάποιο μοντέλο δηλαδή συναισθηματικών και νοητικών αντιδράσεων που καθορίζει τη στάση σας απέναντι στις μεταβάσεις του παιδιού σας. Συχνά οι στάσεις μας απέναντι στα πράγματα ακολουθούν, ένα πρότυπο που αν το φέρναμε στην επιφάνεια και γνωρίζαμε το περιεχόμενό του θα μπορούσαμε και να το αλλάξουμε. Αν υπάρχει τέτοιο πρότυπο, χρειάζεται να το αναζητήσετε και να το αξιολογήσετε γιατί αυτό το πρότυπο καθορίζει τη στάση σας απέναντι στις μεταβάσεις του παιδιού σας. Επίσης, αυτό το πρότυπο περνά με φανερούς και άδηλους τρόπους στο παιδί σας με αποτέλεσμα να φιλτράρει και τη δική του στάση.

Ας υποθέσουμε ότι είχατε στη διάθεσή σας ένα θερμόμετρο συναισθημάτων. Τι θα σας έδειχνε αυτό το θερμόμετρο αν το χρησιμοποιούσατε για να αξιολογήσετε τη στάση σας απέναντι στις μεταβάσεις του παιδιού σας; Κοιτάξτε προσεκτικά την ένδειξη στο θερμόμετρο. Ποιο συναίσθημα υπερισχύει; Υπερισχύει η θετική προσμονή, η ικανοποίηση και το αίσθημα υπερηφάνειας για την είσοδο σε μια νέα φάση της ζωής; Ή μήπως υπερισχύει το άγχος, η αγωνία, και ο φόβος για το μέλλον και για τις δυσκολίες που επιφυλάσσει; Θα επιχειρήσω την εξής απλή «μαντεψιά», που καθόλου «μαντεψιά» βέβαια δεν είναι. Το πιθανότερο είναι ότι αν «θερμομετρήσετε» και το παιδί σας, η ένδειξη και στο δικό του θερμόμετρο θα είναι η ίδια.

Αν στον δικό σας εσωτερικό κόσμο υπερισχύει το αίσθημα αγωνίας, άγχους και φόβου, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτά τα συναισθήματα κυριαρχούν και στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού σας, μέσω της μεταδοτικότητας που έχουν στις οικογένειες αυτού του είδους οι διαδικασίες της δημιουργίας και διατήρησης συναισθηματικών προτύπων. Αφού λοιπόν ανακαλύψετε τι συμβαίνει στον δικό σας εσωτερικό κόσμο, θα μπορέσετε να δείτε και τι συμβαίνει στον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού σας. Αν χρειάζεται να αλλάξετε κάτι, θα ξεκινήσετε με τη δική σας αλλαγή και αυτή η αλλαγή θα βοηθήσει και την αλλαγή στο παιδί σας.

Τι σηματοδοτεί η μετάβαση στο Γυμνάσιο; Την είσοδο στην εφηβεία, την σταδιακή απομάκρυνση του παιδιού και της οικογένειας από την παιδική ηλικία και την ανάγκη για διαχείριση των προκλήσεων αυτής της νέας φάσης στη ζωή που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο και πιο πολύπλοκο άνοιγμα στον έξω κόσμο, σταδιακή υπευθυνοποίηση και αναζήτηση αυτονομίας. Τι εκτιμάτε ότι χαρακτηρίζει την στάση του παιδιού σας; Η θετική προσμονή, ή ο φόβος για τις αλλαγές; Αν το παιδί σας προσεγγίζει την αλλαγή με φόβο, άγχος και αγωνία, θα σας πρότεινα να το βοηθήσετε να αναγνωρίσει και  να διαχειριστεί αυτά τα συναισθήματα ώστε να αναδιαμορφώσει την προσέγγισή του με θετικούς όρους. Συζητήστε μαζί του. Ακούστε τους φόβους του. Βοηθήστε τον/την να διαμορφώσει μια αισιόδοξη οπτική για το μέλλον.

Αν το παιδί σας εκφράζει ανασφάλειες για την κοινωνική, συναισθηματική ή ακόμα και την μαθησιακή του επάρκεια, θα σας πρότεινα να τον/την βοηθήσετε να εκφράσει όσο πιο συγκεριμένα μπορεί τους προβληματισμούς του και να επικεντρώσετε μαζί του/της στην ρεαλιστική εκτίμηση των καταστάσεων και της δυνατότητάς του για ανταπόκριση σε αυτές. Βοηθήστε τον/την να εντοπίσει τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του ώστε να μπορέσει να ανοιχτεί σε καινούριες εμπειρίες μέσα από αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό του.

Βοηθήστε τον να αλλάξει τις διαστάσεις ζωής που μπορεί να του δημιουργήσουν δυσκολίες. Είναι πιθανό να χρειάζονται συγκεκριμένες παρεμβάσεις σε πρακτικό και συμπεριφορικό επίπεδο προκειμένου να αποφευχθούν συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας εμφανίζει κάποιου είδους μαθησιακή δυσκολία, επικεντρώστε μαζί του στην όσο το δυνατό καλύτερη διαχείρισή της ώστε να ανταποκριθεί μαθησιακά στις απαιτήσεις του Γυμνασίου στο μέτρο του δυνατού. Αν το παιδί σας έχει δυσκολίες στον τομέα των σχέσεων με τους συνομηλίκους, χρειάζεται να εντοπιστεί η φύση των δυσκολιών του και να βοηθηθεί με τον κατάλληλο για τον ίδιο τρόπο να ανοιχτεί θετικά σε φιλίες και σε μια ικανοποιητική κοινωνική ζωή.

Μιλήστε με τον/την νεαρό έφηβο για το πώς έχει διαμορφωθεί ως τώρα αναπτυξιακά η εμπερία του. Με απλά λόγια, συζητήστε μαζί του για το πώς έχει φτάσει ως εδώ. Με τι είδους δυσκολίες, ανασφάλειες, αλλά και δυνατότητες. Για το πώς έχει αντιμετωπίσει στο παρελθόν δύσκολες καταστάσεις και προκλήσεις. Για το πώς η δική του στάση και οπτική για τα πράγματα έχουν επηρεάσει την έκβασή τους.

Βοηθήστε τον να αναγνωρίσει τις πλευρές της προσωπικότητάς του που διευκολύνουν την πρασαρμογή του στις αλλαγές και τις πλευρές της προσωπικότητάς του που δυσκολεύουν την προσαρμογή του. Δείξτε του ότι μπορεί να αντλήσει τα θετικότερα στοιχεία των νέων εμπειριών μέσα από την ευέλικτη έκφραση της προσωπικότητάς του.

Οδηγήστε το παιδί σας στην θετική φαντασίωση των νέων εμπειριών. Σκεφτείτε μέσα από τη δική σας εμπειρία ζωής πόσο διαφορετικά εξελίσσονται τα πράγματα όταν τα προσεγγίζουμε μέσα από θετικό πρίσμα, όταν τα φανταζόμαστε από πριν με αισιοδοξία, προσμονή και ευελιξία. Σκεφτείτε πόσο διαφορετικά  θα ανταποκριθεί ο νεαρός έφηβος στις συνθήκες, τις αλλαγές και τις προκλήσεις της ζωής στο Γυμνάσιο αν η οπτική του είναι θετική. Αν φαντάζεται το Γυμνάσιο ως ένα πλαίσιο που θα του προσφέρει ευκαιρίες για νέες εμπειρίες, νέες φιλίες, νέα γνώση και νέες εμπειρίες, μέσα από αυτό το πρίσμα θα προσαρμοστεί στις αλλαγές. Αν αντίθετα, φαντάζεται το Γυμνάσιο ως ένα πλαίσιο επικίνδυνο που θα τον δυσκολέψει, τότε θα προσεγγίσει την μετάβαση μέσα από το πρίσμα της ανασφάλειας. Η ανασφάλεια με τη σειρά της θα επιβεβαιώσει ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία το αίσθημα προσωπικής ανεπάρκειας.

Αν βλέπετε ότι το παιδί σας εκφράζει ανασφάλειες που εμποδίζουν την συναισθηματική του έκφραση και το κοινωνικό του άνοιγμα, αν βλέπετε ότι το άγχος του δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο και παρεμβαίνει με καταστροφικούς τροπους στην  διαχείριση της καθημερινότητάς του, αν διακρίνετε μια σοβαρή έλλειψη στην υιοθέτηση ευέλικτων και θετικών ψυχοσυναισθηματικών προτύπων, τότε θα σας πρότεινα να αναζητήσετε την βοήθεια του θεραπευτή. Τα πρώτα χρόνια της εφηβείας είναι η πιο κατάλληλη περίοδος της ζωής για να διαμορφώσει κάποιος θετική εικόνα για τον εαυτό του, να μάθει να ανταποκρίνεται στις δυσκολίες και τις προκλήσεις παρά τους περιορισμούς του, και να διαμορφώσει μια στάση ζωής που να χαρακτηρίζεται από επίγνωση και ευελιξία.

Σας επισημαίνω ότι η υποστήριξη του εφήβου – και από εσάς και από τον θεραπευτή αν κρίνετε ότι χρειάζεται – θα τον/την βοηθήσει στην διαμόρφωση μιας θετικής στάσης ζωής γενικότερα. Θα βοηθήσει τον νεαρό έφηβο να διαμορφώσει μια οπτική για το μέλλον και τις αλλαγές που θα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και θετική διάθεση. Αυτό είναι φυσικά και ένα εφόδιο κρίσιμης σημασίας για την ενήλικη ζωή του.