“Η κόρη μου τα βλέπει όλα μαύρα στη ζωή της”

Ερώτημα αναγνώστριας

Καλημέρα έχω μια κόρη σχεδόν 16 ετών. Από μικρή είχε θέματα στο να δημιουργεί φιλίες. Τον τελευταίο χρόνο έκανε φιλίες, έβγαινε, περνούσε όμορφα. Την έχω ρωτήσει τι έχει συμβεί και μου λέει δεν έχω κάνει κάτι. Περνάει πολλές ώρες κλεισμένη στο δωμάτιο. Κλαίει και μου λέει ότι στη ζωή της είναι όλα μαύρα. Είναι μόνη. Δεν έχει παρέα για άλλη μια φορά. Έχω απελπιστεί. Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου; Σας ευχαριστώ!

---

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Ξεκινώ από το συναίσθημα της απελπισίας με το οποίο περιγράφετε τη δική σας συναισθηματική κατάσταση αυτήν την περίοδο. Κατά κανόνα, η απελπισία δεν οδηγεί σε θετική διαχείριση των καταστάσεων που μας δυσκολεύουν. Κατά κανόνα μάλιστα, η απελπισία οδηγεί σε παραίτηση. Στην προκειμένη περίπτωση, το δικό σας αίσθημα απελπισίας είναι πιθανό να επηρεάζει αρνητικά τη συναισθηματική κατάσταση της κόρης σας και να μην την βοηθά να βγει από το αρνητικό φίλτρο που διαμορφώνει τις εμπειρίες της αυτή την εποχή της ζωής της.

Αρχικά λοιπόν αυτό που θα σας προτείνω είναι να ρίξετε μια πολύ προσεκτική ματιά στον δικό σας συναισθηματικό κόσμο και να τον διαχωρίσετε από τις συναισθηματικές εμπειρίες του παιδιού σας. Μαντεύω ότι μέρος της απελπισίας που αισθάνεστε σχετίζεται με το άγχος σας για την μελλοντική πορεία του παιδιού σας. Ένα συνηθισμένο ερώτημα και άγχος των γονέων που ηχεί στα αφτιά μου διαβάζοντας την αφήγησή σας είναι: «Τι θα γίνει σε λίγα χρόνια; Τι θα κάνει στη ζωή της; Αν σε αυτή την ηλικία είναι απομονωμένη, πώς θα βρει φίλους και παρέες και σχέση αργότερα στη ζωή της; Μήπως θα μείνει σε όλη της τη ζωή μόνη της; Μήπως ποτέ κανείς δε θα θελήσει να σχετιστεί μαζί της;»

Ακούσατε μήπως κάποια από τα δικά σας ερωτήματα; Είναι βέβαια πιθανό πολλά από αυτά τα ερωτήματα να απασχολούν και την ίδια την κόρη σας. Μέσα από τη δική σας αγωνία, ακόμα και αν δεν τα εκφράζετε ανοιχτά, είναι σαν να εκπέμπονται τα ερωτήματα μέσα της από μεγάφωνο. Με άλλα λόγια, η δική σας στάση αγωνίας και οι δικές σας αρνητικές σκέψεις για το μέλλον αντανακλώνται στον κόσμο του παιδιού σας με αδιόρατους τρόπους και επιτείνουν τη δική της αγωνία και όλες τις ανασφάλειες για την προσωπική της επάρκεια. Γι’ αυτό και θα σας παροτρύνω να προσγειωθείτε στο παρόν και στην υποστήριξη της κόρης σας στο εδώ και τώρα. Οι τωρινές της εμπειρίες δεν προδιαγράφουν τις μελλοντικές. Οι τωρινές της εμπειρίες διαμορφώνουν τη στάση της απέναντι στη διαχείριση προκλήσεων της ζωής και αποτελούν ευκαιρία για εξάσκηση στον τομέα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Η κόρη σας χρειάζεται να εξασκηθεί στη δημιουργία και τη διατήρηση οικείων σχέσεων. Αυτή είναι άλλωστε μία διεργασία ζωής που ξεκινά στα χρόνια της εφηβείας. Συχνά σκεφτόμαστε με λάθος τρόπο για τη δημιουργία σχέσεων. Σκεφτόμαστε σαν να ήταν οι κοινωνικές δεξιότητες αυτονόητες και αξιολογούμε τις εμπειρίες μας ως «επιτυχίες» ή «αποτυχίες».

Σκεφτείτε για λίγο και τη δική σας εφηβεία. Πόσο εύκολα πλοηγηθήκατε τότε στον κόσμο των σχέσεων; Τι σας εμπόδιζε; Τι κάνατε λίγο αργότερα στη ζωή; Τι μάθατε για τον εαυτό σας στα χρόνια της εφηβείας; Σε τι σας χρησίμευσε αυτή η γνώση στην ενήλικη ζωή σας; Συζητήστε με την κόρη σας με μια συναισθηματική αποστασιοποίηση. Με άλλα λόγια, μην αφήνετε το δικό σας συναίσθημα να κυριαρχεί στη συζήτηση, γιατί αυτό θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενό της και, όπως μπορείτε να υποθέσετε, είναι πολύ πιθανό να σας οδηγήσει σε ανακύκλωση αρνητικών αντιλήψεων και αρνητικών συναισθημάτων. Αυτήν τη στιγμή χρειάζεται να βοηθήσετε το παιδί σας να βρει τη διέξοδο. Και η διέξοδος δεν είναι άλλη από τη ρεαλιστική εκτίμηση των εμπειριών της και του εαυτού της μέσα σε αυτές. Το ταξίδι στον κόσμο των σχέσεων είναι συνυφασμένο με το ταξίδι της ζωής μας.

Η κόρη σας τώρα ξεκινά να ανοίγεται στον έξω κόσμο. Διαβεβαιώστε την ότι η κάθε εμπειρία την διαμορφώνει και ότι μέσα από την κάθε θετική και αρνητική εμπειρία της, αποκτά πολύτιμη γνώση για τον εαυτό της και τον κόσμο και για τη δική της σχέση με τον κόσμο. Η γνώση αυτή θα είναι ο οδηγός της για την μελλοντική διαμόρφωση των σχέσεών της με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της.

Λέτε ότι από μικρή η κόρη σας «είχε θέματα» στο να δημιουργεί φιλίες. Αυτή είναι μία διάσταση που θα ήταν καλό να διερευνηθεί. Τι σημαίνει «είχε θέματα;» Τι δυσκόλευε την κόρη σας στην κοινωνική αλληλεπίδραση; Κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορεί να διευκολύνουν τις κοινωνικές επαφές, ενώ άλλα μπορεί να μας δυσκολεύουν στο να ανοιχτούμε και να δημιουργήσουμε κοντινές σχέσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά μας είναι μέρος της ιδιοσυγκρασίας μας, αλλά οι τρόποι με τους οποίους θα εκφραστούν βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τις εμπειρίες μας και το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώνονται οι εμπειρίες μας.

Θα ήθελα να μάθω πώς διαχειριστήκατε τις δυσκολίες της κόρης σας σε μικρότερες ηλικίες. Πώς την κατευθύνατε στο να αποκτήσει επίγνωση των στοιχείων της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς της που την εμπόδιζαν να σχετιστεί με τα άλλα παιδιά; Πώς την υποστηρίξατε στην ανάγκη της για δημιουργία σχέσεων με τους συνομηλίκους της; Ακόμα θα ήθελα να μάθω πώς η ίδια η κόρη σας αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της, τι αντίκτυπο έχουν οι δυσκολίες της αυτές στην αυτοεκτίμηση και στο αίσθημα αποδοχής και επάρκειας για τον εαυτό της.

Η εφηβεία είναι η κατάλληλη περίοδος ζωής για να εντοπίσει κάποιος τις δυσκολίες του και να δει ποια στοιχεία τον βοηθούν και ποια τον παρεμποδίζουν στο άνοιγμά του προς τον έξω κόσμο. Αντί λοιπόν να απελπίζεστε, βοηθήστε τον εαυτό σας – είτε μόνη σας, είτε με την υποστήριξη του κατάλληλου θεραπευτή –  και σε συνδυασμό βοηθήστε και την κόρη σας να αποκτήσει μία διαφορετική οπτική για τις σχέσεις, για τη δημιουργία και τη διατήρησή τους. Βοηθήστε την να πρωταγωνιστήσει στην επιλογή των σχέσεων που της ταιριάζουν. Βοηθήστε την, αντί να περιμένει από τους άλλους, να διεκδικεί η ίδια αυτό που επιθυμεί και χρειάζεται. Βοηθήστε την να τοποθετήσει τον εαυτό της και τις δικές της ανάγκες στο επίκεντρο, ώστε να μην εξαρτά την συναισθηματική της ισορροπία από την ανταπόκριση των άλλων στις ανάγκες της.

Λέγοντας να τοποθετήσει τον εαυτό της στο επίκεντρο, δεν επιχειρώ να υποβαθμίσω τη σημασία της φιλίας στα χρόνια της εφηβείας. Φυσικά και είναι πολύ σημαντικό για μία έφηβη να έχει κοντινές φιλίες. Φυσικά και είναι σημαντικό να μπορεί να βρίσκεται σε έναν κύκλο συνομήλικων ατόμων όπου να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα και να αισθάνεται αποδεκτή. Φυσικά και είναι σημαντικό το γεγονός ότι η κολλητή της φίλη απομακρύνθηκε. Είναι όμως ακόμα πιο σημαντικό για την κόρη σας να μπορεί να διαχωρίζει ανάμεσα σε καταστάσεις που είναι δυνατό να ελέγξει και σε καταστάσεις που είναι αδύνατο να ελέγχει.

Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά των άλλων απέναντί μας. Δεν μπορούμε να εξαναγκάσουμε τους άλλους να μας συμπεριφέρονται με τον τρόπο που επιθυμούμε. Αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε είναι οι δικές μας αντιδράσεις στη συμπεριφορά των άλλων. Και αυτός ο έλεγχος περνά μέσα από τη διεργασία της αυτογνωσίας. Χρειάζεται να γνωρίζω τον εαυτό μου και χρειάζεται ακόμα να έχω θετικό αίσθημα για τον εαυτό μου προκειμένου να μην υιοθετώ τον ρόλο του θύματος. Αυτό πρέπει να μάθει η κόρη σας. Και οι απόπειρες για δημιουργία σχέσεων σε αυτές τις ηλικίες είναι το πιο πρόσφορο πεδίο για την εμπέδωση αυτού του είδους της γνώσης. Αποκτώντας επίγνωση των ρόλων που υιοθετεί, θα μπορέσει μακροπρόθεσμα να διαμορφώνει τις δικές της αντιδράσεις με τρόπους που να καλύπτουν τις δικές της συναισθηματικές ανάγκες.

Όταν λοιπόν απολογείται, όταν σας λέει ότι δεν έχει κάνει κάτι, εξηγήστε της ότι οι άλλοι μπορεί να απομακρύνονται για τους δικούς τους λόγους και έτσι θα τη βοηθήσετε να απαλλαγεί από άδικο και ανώφελο αίσθημα ενοχής. Επίσης θα τη βοηθήσετε να εκλογικεύσει καταστάσεις και αντιδράσεις και να απεμπλακεί από χειριστικές και κακοποιητικές σχέσεις. Αυτό είναι φυσικά ένα απαραίτητο εφόδιο και για την ενήλικη ζωή της. Αν η φίλη της απομακρύνεται χωρίς λόγο και δε δίνει εξηγήσεις, αν χειρίζεται τις ισορροπίες στη σχέση με γνώμονα το δικό της συναισθηματικό και κοινωνικό συμφέρον, τότε είναι καιρός για την κόρη σας να αναρωτηθεί για τη φύση και το βάθος της φιλίας αυτής.

Η κόρη σας θα μάθει να αντέχει τις απογοητεύσεις και τις ματαιώσεις που συνοδεύουν τη διακοπή συναισθηματικών δεσμών. Αυτό άλλωστε αποτελεί το ρίσκο που παίρνουμε όταν επιχειρούμε να συνδεθούμε με τους άλλους. Θα μάθει να διατηρεί το αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό της και την προσωπική της αξία, ανεξάρτητα από τη στάση των άλλων απέναντί της. Θα μάθει να ανοίγεται σε καινούριες σχέσεις και να αποκαθιστά τα τραύματα που προκύπτουν από τις απογοητεύσεις της.

Θα σας επισημάνω εδώ και κάτι που δε θεωρούμε αυτονόητο. Η κόρη σας -όπως και όλοι μας άλλωστε- πρέπει να μάθει να περνά η ίδια καλά με τον εαυτό της και μέσα από αυτό το αίσθημα και αυτήν την κατάσταση να ανοίγεται στο να περνά καλά και με τους άλλους. Αν μέσα από τη δημιουργία σχέσεων επιχειρούμε να καλύψουμε συναισθηματικά κενά, τότε δεν είναι δύσκολο να εμπλακούμε σε χειριστικές σχέσεις και δεν είναι δύσκολο να ανεχθούμε συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από έλλειψη σεβασμού. Αν όμως μέσα από τη δημιουργία σχέσεων επιχειρούμε να εμπλουτίσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο ξεκινώντας από αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό μας, τότε θα απορρίψουμε χειριστικές καταστάσεις. Τότε θα εμπλακούμε σε σχέσεις που εκφράζουν φροντίδα και αμοιβαίο σεβασμό. Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα της φιλίας.

Παρακινήστε την κόρη σας να θέσει τέτοιου είδους ερωτήματα: «Εισπράττω τον σεβασμό που μου αξίζει μέσα από τις κοντινές μου σχέσεις;» «Αισθάνομαι ότι φροντίζω και φροντίζομαι;» Απαντώντας αυτά τα ερωτήματα, θα οδηγηθεί στο να ορίσει η ίδια τι σημαίνει φιλία και οικείος δεσμός, και ποια χαρακτηριστικά περιμένει ως αδιαπραγμάτευτη διάσταση των κοντινών της σχέσεων. Έτσι θα οδηγηθεί στο να διαχωρίζει μεταξύ υγιών και μη υγιών σχέσεων.

Σας υπενθυμίζω ότι κάθε απογοήτευση είναι μια ευκαιρία για την απόκτηση και την σταδιακή εδραίωση ψυχικής ανθεκτικότητας.

Πώς θα την βοηθήσετε; Με το να μην μπαίνετε στον φαύλο κύκλο αρνητικής θέασης της ζωής όπου έχει εγκλωβιστεί η ίδια σε αυτή τη φάση. Για αυτό και όπως ήδη σας πρότεινα χρειάζεται να διαχωρίσετε τον δικό σας συναισθηματικό κόσμο από τις εμπειρίες του παιδιού σας και να επιστρατεύσετε εσείς την απόσταση και τις δυνάμεις εκλογίκευσης που χρειάζονται προκειμένου να εκτιμήσετε ψύχραιμα και ρεαλιστικά την κατάσταση και να βγείτε από την απελπισία που οδηγεί σε παραίτηση. Τα ίδια βήματα χρειάζεται να κάνει και η κόρη σας. Προσοχή όμως: ούτε μπορείτε, ούτε φυσικά χρειάζεται ούτε και πρέπει να διαχειριστείτε την κατάσταση για λογαριασμό της.

Παρόλο που ως γονείς έχουμε συχνά την επιθυμία και τη φαντασίωση να προλάβουμε και να αποκαταστήσουμε τις καταστάσεις που μπορεί να πληγώσουν το παιδί μας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό. Και ότι ακόμα και αν ήταν δυνατό, θα στερούσε από τα παιδιά μας πολύτιμες εμπειρίες ζωής μέσα από τις οποίες μεγαλώνουν ωριμάζουν και αποκτούν ψυχική ανθεκτικότητα.

Δε χρειάζεται λοιπόν να φαντάζεστε πώς θα ήταν τα πράγματα αν μπορούσατε να κάνετε ένα βήμα μπροστά για να προλάβετε. Αυτή η φαντασίωση επιφορτίζει και εσάς και το παιδί σας με ανώφελο άγχος και πίεση. Αυτό που χρειάζεται να κάνετε – όπως άλλωστε ισχύει για τις περισσότερες δυσκολίες που αφορούν τα παιδιά και τους εφήβους – είναι ένα βήμα πίσω, προκειμένου να παρακολουθείτε διακριτικά και όχι πιεστικά και να αφήνετε τον χώρο που έχει ανάγκη η έφηβη για τη διαχείριση των προσωπικών της εμπειριών.

Όπως βλέπετε η απάντησή μου δεν εστιάζει στο ζήτημα των σχέσεων με τους άλλους, αλλά στο ζήτημα της σχέσης με τον εαυτό. Ρωτήστε την κόρη σας αν κρίνει ότι θα την βοηθούσε η αναζήτηση βοήθειας από τον κατάλληλο θεραπευτή και παρακινήστε την προς την εισαγωγή σε μια διεργασία αυτογνωσίας μέσα από την οποία θα οδηγηθεί στο να διαμορφώσει αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό της το οποίο με τη σειρά του θα συμβάλλει στη διεκδίκηση υγιών σχέσεων.