“Η κόρη μου έχει αλλάξει συμπεριφορά, ενώ καπνίζει και πίνει”

Ερώτημα αναγνώστριας

Eδώ και καιρό παρατηρώ αλλαγές στη συμπεριφορά της κόρης μου. Από τότε που πήγε Α λυκείου έχει απότομη συμπεριφορά, μου απαντά απαξιωτικά και μου δείχνει με κάθε τρόπο ότι την ενοχλώ με τις όποιες ερωτήσεις. Όλα αυτά τα οριοθετώ από τότε που άρχισε να κάνει κολλητή παρέα με μια κοπέλα που προέρχεται από χωρισμένους γονείς και έχει πολλά προβλήματα με τη μάνα της. Όσο τσακώνεται η φίλη της με τη μάνα της τόσο τσακώνεται και η κόρη μου με εμένα. Μας αποφεύγει και  εμένα και τον άντρα μου με το να απομονώνεται όσο μπορεί στο δωμάτιο της. Είμαστε πάντα υπέρ του διαλόγου και πάντα την αφήναμε να έχει μια σχετική ελευθερία ,πάντα σε επιτρεπτά όρια. Όμως πια έχει αλλάξει, αλλά το πιο σοβαρό είναι ότι καπνίζει και πίνει. Δεν το παραδέχεται αλλά έχει έρθει δύο φορές σπίτι και μετά το δωμάτιο της μύριζε πολύ άσχημα. Επιμένει και φωνάζει ότι καπνίζουν οι άλλοι γύρω της για αυτό και μυρίζει και ότι το αλκοόλ ήταν επειδή δοκίμασε δύο γουλιές ρετσίνα. Ξέρω φυσικά ότι δεν είναι αλήθεια . Έχω ψάξει συνομιλίες στο κινητό της και είδα ότι όταν βγαίνουν αγοράζουν μπουκάλια και πίνουν όλοι μαζί. Το ξέρω ότι δεν είναι σωστό να παραβιάζω την ιδιωτικότητα της όμως ανησυχώ πολύ. Για το τσιγάρο μου είχε πει ότι κάπνισε μερικές φορές αλλά δεν το κάνει πια. Πώς να την πιστέψω έτσι που μου μυρίζει και με αυτά που διαβάζω στο κινητό της? Προσπαθούμε πάντα με ήρεμους τόνους να μιλάμε και να συζητάμε για τους κινδύνους. Όμως δεν βλέπω να αλλάζει κάτι. Δεν ξέρω τι να κάνω? Να της απαγορεύω να βγει? Ως πότε? Και μετά τι θα συμβεί?  Φοβάμαι πολύ, αν είναι απλώς μια εφηβική φάση που θα περάσει ή θα γίνουν τα πράγματα χειρότερα? Εμείς σα γονείς δε καπνίζουμε και δε πίνουμε. Ίσως κάποιες Κυριακές λίγο κρασί. Είμαστε άνθρωποι της δουλειάς, προσπαθούμε να περάσουμε σωστά πρότυπα στο παιδί αλλά νιώθω ότι εγώ σα μάνα αποτυγχάνω σιγά σιγά.. Είμαι τόσο στενοχωρημένη κάθε μέρα. Στα μαθήματα της είναι έτσι κι έτσι. Διαβάζει αλλά όχι αρκετά, χρειάζεται την παρακίνηση μου αλλά και για αυτό καταλήγουμε να τσακωνόμαστε. Δεν ξέρω αν σας έδωσα αρκετά στοιχεία για να μου δώσετε κάποια συμβουλή. Πάντως φοβάμαι πολύ.

Σας ευχαριστώ

Απαντά η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου  

Κάποιοι έφηβοι πειραματίζονται με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και δυστυχώς φαίνεται ότι η κόρη σας είναι μια από αυτούς τους εφήβους. Αυτό το γεγονός είναι πράγματι ανησυχητικό και δημιουργεί άγχος και φόβο για το παρόν και το μέλλον. Έχετε δίκιο να ανησυχείτε, να αγχώνεστε και να φοβάστε. Από την άλλη όμως η γνώμη μου είναι ότι χρειάζεται να βγείτε από τη λογική της χρέωσης στον εαυτό σας ως αποτυχία της συμπεριφοράς της κόρης σας. Με άλλα λόγια, η κόρη σας δεν δοκιμάζει αλκοόλ και τσιγάρο στις παρέες της επειδή εσείς δεν είστε καλοί γονείς. Δοκιμάζει τους τρόπους έκφρασης της παρέας της επειδή κατά κάποιον τρόπο εκφράζουν και την ίδια. Το ζητούμενο είναι να εντοπίσετε – και να εντοπίσει και η ίδια φυσικά – τι κερδίζει η κόρη σας μέσα από το να πίνει και να καπνίζει. Τι είδους δηλαδή συναισθηματικά οφέλη προκύπτουν για το παιδί σας μέσα από τις συμπεριφορές που υιοθετεί. Κάθε είδους έκφραση έχει νόημα για το άτομο που την υιοθετεί. Το ερώτημα είναι, τι είδους νόημα έχει η έκφραση της κόρης σας που περιλαμβάνει την συγκεκριμένη παρέα, τις συγκεκριμένες φιλίες και τις συγκεκριμένες συμπεριφορές με τις οποίες ταυτίζεται. Σας υπενθυμίζω ότι οι έφηβοι επιλέγουν τις παρέες τους με βάση χαρακτηριστικά που εκφράζουν και τους ίδιους. Η κόρη σας δεν εξαναγκάζεται σε παρέα με συγκεκριμένα άτομα. Επιλέγει τα συγκεκριμένα άτομα για κάποιους λόγους που έχουν νόημα για την ίδια στη φάση ζωής όπου βρίσκεται.

Τι σημαίνει για την κόρη σας το γεγονός ότι εντάσσεται στη συγκεκριμένη παρέα; Τι σημαίνει για την εικόνα της το γεγονός ότι πίνει και καπνίζει; Αυτά είναι ερωτήματα που πρέπει να προσπαθήσετε να απαντήσετε και να βοηθήσετε και την κόρη σας να απαντήσει για τον εαυτό της. Από τις απαντήσεις που θα προκύψουν θα ανακαλύψει η ίδια πράγματα για τον εαυτό της που θα την οδηγήσουν στο να συνεχίσει ή να διακόψει αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς και έκφρασης.

Δυστυχώς κανένας έφηβος ποτέ δεν σταμάτησε να πίνει επειδή του το απαγόρευσαν οι γονείς του. Αυτό είναι κάτι που ήδη γνωρίζετε άλλωστε. Επίσης κανένας έφηβος ποτέ δεν ξέκοψε από την παρέα του λόγω της απαγόρευσης από τους γονείς. Η κόρη σας αισθάνεται cool που βρίσκεται σε μια παρέα όπου όλοι πίνουν και καπνίζουν. Το πιθανότερο είναι επίσης ότι αισθάνεται cool που και η ίδια πίνει και καπνίζει μαζί τους.

Οι έφηβοι συνήθως λένε ψέματα στους γονείς για το αλκοόλ και το κάπνισμα. Οι δυο γουλιές ρετσίνα, ποτέ δεν είναι δυο γουλιές ρετσίνα και συνήθως το ότι «όλοι στην παρέα καπνίζουν εκτός από μένα» επίσης δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Οι έφηβοι φοβούνται την αποδοκιμασία, φοβούνται και τις πιθανές αντιδράσεις των γονιών τους και προσπαθούν να αποκρύψουν τέτοιου είδους συμπεριφορές. Αν γίνουν αντιληπτές, το πιθανότερο είναι να τις αρνηθούν και να επιχειρήσουν να καθησυχάσουν τους γονείς.

Δεν έχει νόημα να εμπλακείτε σε μια αναμέτρηση δυνάμεων με την κόρη σας: «Καπνίζεις, τα ρούχα σου μυρίζουν… Όχι δεν καπνίζω, καπνίζουν οι άλλοι γύρω μου… Πίνεις, το καταλαβαίνω όταν γυρνάς στο σπίτι ότι έχεις πιεί. Όχι, δεν πίνω, μόνο μια φορά/ δυο φορές…,  δοκίμασα δυο γουλιές.» Αν έχετε εμπλακεί σε  αυτό τον διάλογο, τότε γνωρίζετε ήδη ότι είναι αδιέξοδος. Όσο την πιέζετε να σας πει την αλήθεια, τόσο θα απομακρύνεται. Το κάπνισμα και το αλκοόλ είναι συμπεριφορές που εμπεριέχουν υψηλό ρίσκο για τους εφήβους. Αυτό όμως που κατά τη γνώμη μου εμπεριέχει ακόμα μεγαλύτερο ρίσκο είναι η απομάκρυνση από τους γονείς. Γι’ αυτό και σας προτείνω παρά την ανησυχία και το φόβο σας να μην θυσιάσετε την σύνδεση με το παιδί σας στο βωμό της απόπειρας για έλεγχο της συμπεριφοράς. Για να έχετε πρόσβαση στη ζωή της πρέπει να σας αισθάνεται ως σύμμαχο. Αγάπη και οριοθέτηση χρειάζεται, όχι θυμός, επιβολή, απομάκρυνση.

Το αλκοόλ και η νικοτίνη είναι ιδιαίτερα εθιστικά για τους εφήβους λόγω της ανάπτυξης του εγκεφάλου στη συγκεκριμένη φάση της ζωής. Συζητήστε την διάσταση του εθισμού χωρίς όμως να κινδυνολογήσετε σε βαθμό που η απόπειρά σας για συζήτηση να διαγραφεί ως «κήρυγμα». Όσο για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, αυτό είναι ένα ζήτημα που δεν απασχολεί τους εφήβους και που αν το βάλετε τώρα στο τραπέζι θα απορριφθεί επίσης ως κήρυγμα. Λόγω του γεγονότος ότι ο εφηβικός εγκέφαλος είναι υπό διαμόρφωση, οι έφηβοι δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν μακροπρόθεσμες συνέπειες της συμπεριφοράς τους. Οι έφηβοι ζουν στο τώρα και πιστεύουν ότι είναι άτρωτοι. Μέχρι στιγμής, όπως αντιλαμβάνεστε σας έχω αποκλείσει μια σειρά από στρατηγικές. Δεν ωφελεί να κινδυνολογήσετε, δεν ωφελεί να απαγορεύσετε, δεν ωφελεί να απειλήσετε, δεν ωφελεί να αποδοκιμάσετε την επιλογή της παρέας. Αυτές οι στρατηγικές θα θυμώσουν την κόρη σας και θα την απομακρύνουν ακόμα περισσότερο.

Όσο πιο πολύ αντιδράτε με θυμό και όσο πιο πολύ φωνάζετε, τόσο πιο πολύ η κόρη σας θα απομακρύνεται και το συναισθηματικό κλίμα στην οικογένειά σας θα γίνεται δυσβάσταχτο για όλους. Το παράδοξο γεγονός με τους εφήβους είναι ότι όσο πιο χαμηλόφωνα τους απευθυνόμαστε, τόσο καλύτερα μας ακούνε. Συζητήστε μαζί της ήρεμα και εκθέτοντας γεγονότα χωρίς υπερβολικό συναισθηματισμό. Μιλήστε της για το πώς αισθάνεστε. Μιλήστε της για τον φόβο και την ανησυχία σας. Μιλήστε της για τη σχέση της με την κολλητή της φίλη. Εκθέστε την οπτική σας για το πώς πιστεύετε ότι επηρεάζει τη μεταξύ σας σχέση. Προσέξτε όμως να μην κατηγορήσετε την φίλη της, γιατί έτσι αμφισβητείτε την ικανότητα του παιδιού σας να επιλέγει φίλους. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να ανακαλύψει για τον εαυτό της η ίδια. Να δει ποιες παρέες της ταιριάζουν και να τοποθετήσει τον εαυτό της στις σχέσεις της με τρόπους που να εκφράζουν επάρκεια για τον εαυτό της και να διεκδικούν αμοιβαίο σεβασμό. Πώς νιώθει η κόρη σας για τον εαυτό της; Μήπως επιλέγει τις παρέες της μέσα από πρίσμα αισθήματος ανεπάρκειας για τον εαυτό της; Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει  να την βοηθήσετε να ανακαλύψει.

Αν η παρέα της την κάνει να αισθάνεται cool, πρέπει  να ανακαλύψει γιατί νιώθει cool μέσα σε αυτή την παρέα και γιατί νιώθει cool μέσα από τέτοιου είδους συμπεριφορές. Βοηθήστε την στη διεργασία εξερεύνησης των  ζητημάτων που αφορούν την ταυτότητά της. Βοηθήστε την να εξερευνήσει το πώς ανοίγεται σε σχέσεις. Να εξερευνήσει πώς νιώθει για τον εαυτό της και πώς θέλει να φαίνεται. Τι θέλει να δείχνει στους άλλους; Γιατί;

Σας υπενθυμίζω ότι μόνο η ίδια η κόρη σας είναι σε θέση να ανακαλύψει άλλους τρόπους να νιώθει cool. Όσο έχει ανάγκη το αλκοόλ και το κάπνισμα για να νιώθει cool, τόσο θα το συνεχίζει. Όταν δει τον εαυτό της μέσα από άλλο πρίσμα, τότε οι συμπεριφορές αυτές θα χάσουν το νόημά τους για την ίδια. Ο δικός σας ρόλος είναι να την καθοδηγήσετε στην ανακάλυψη εναλλακτικών τις οποίες όμως δεν μπορείτε να της επιβάλλετε.

Ξεκαθαρίστε στην κόρη σας ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν είναι αποδεκτές και θέστε όρια στις εξόδους της. Γνωρίζετε τη φίλη της; Την παρέα της; Ζητήστε να τους γνωρίσετε. Καλέστε τους στο σπίτι σας. Συζητήστε με τις οικογένειες των άλλων παιδιών προκειμένου να δείτε την οπτική των άλλων γονέων.

Όπως βλέπετε, δεν υπάρχει κάποια μαγική λύση που να μπορώ να σας προτείνω. Και αυτά που σας προτείνω είναι η εισαγωγή σε διεργασίες, όχι στρατηγικές για την κατάκτηση στόχων. Το να μπει όμως κάποιος σε μια διεργασία απαιτεί χρόνο και υπομονή. Άρα χρειάζεστε υπομονή και ανοιχτή διάθεση να κατανοήσετε τον κόσμο της κόρης σας και τα στοιχεία που τον διαμορφώνουν. Χρειάζεστε  επιμονή στο να μεταδίδετε τον δικό σας κόσμο αξιών και στο να δηλώνετε την άνευ όρων αποδοχή του παιδιού σας ακόμα και αν δεν εγκρίνετε τις συμπεριφορές του.

Συζητήστε με την κόρη σας αν θα ήθελε να μιλήσει σε κάποιον ειδικό. Το πιθανότερο είναι ότι θα αρνηθεί, ιδιαίτερα αν επικεντρώσετε το ζήτημα στην χρήση ουσιών. Αν όμως μιλήσετε για την ανάγκη να ζητήσετε από κοινού τη βοήθεια του ειδικού προκειμένου να επικοινωνήσετε καλύτερα μεταξύ σας ως οικογένεια, τότε είναι πιθανό να εισακουσθείτε. Προκειμένου να περάσετε τα μηνύματα που θέλετε στο παιδί σας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να αποκαταστήσετε τη μεταξύ σας επικοινωνία και αυτό είναι κάτι στο οποίο θα σας κατευθύνει και θα σας υποστηρίξει ο ειδικός της ψυχικής υγείας. Όσο για την ατομική υποστήριξη της κόρης σας από ψυχολόγο, δώστε της κίνητρα που να την αφορούν. Ποια ζητήματα πιστεύετε ότι θα ήθελε να συζητήσει με κάποιον εκτός της οικογένειας; Τι την προβληματίζει, τι την φοβίζει, τι την αγχώνει, τι τη θυμώνει; Αφήστε την να σας εκφράσει τέτοια ζητήματα και παρακινήστε την σε αυτήν τη βάση και όχι θέτοντας ως στόχο τη διακοπή της χρήσης αλκοόλ και καπνού. Κάντε μια συμφωνία με την κόρη σας να δεχθεί μια οικογενειακή συνεδρία με στόχο να επικεντρώσετε σε ζητήματα της μεταξύ σας επικοινωνίας και μια ατομική συνεδρία προκειμένου να ανοιχτεί για ζητήματα που αφορούν την ίδια. Οριοθετώντας την αναζήτηση βοήθειας, δίνετε μια διάσταση ελέγχου στο παιδί σας και της δίνετε επίσης το περιθώριο να σχεδιάσει η ίδια τον τρόπο με τον οποίο θα αναζητήσει την υποστήριξη που χρειάζεται. Πράγματι ο ειδικός δεν θα εστιάσει στη συμπεριφορά, αλλά στις βαθύτερες ανάγκες του παιδιού σας και στο πώς αυτές μπορούν να καλυφθούν με τρόπους που να προωθούν την συναισθηματική της υγεία και να μην την θέτουν σε φυσικό και συναισθηματικό κίνδυνο. Ακόμα και οι πιο αρνητικοί έφηβοι, αν τους ζητηθεί, συμφωνούν να «χάσουν» τον χρόνο τους σε μια εισαγωγική συνάντηση και στη συνέχεια  «εκμεταλλεύονται» την ευκαιρία που τους δίνεται να διατυπώσουν τα δικά τους αιτήματα μέσα στην ασφάλεια της ψυχοθεραπευτικής σχέσης.