Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια Έρη Τζαβέλα
Η εφηβεία θεωρείται το πέρασμα στην ενηλικίωση όπου το άτομο καλείται να δώσει απάντηση στο πιεστικό ερώτημα «ποιος είμαι;», να ορίσει δηλαδή την ταυτότητά του. Πρόκειται για μία διαδικασία πολύ δύσκολη κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται με διαφορετικούς ρόλους, συμπεριφορές και πρακτικές μέχρι να φτάσουν στο σημείο να αποκτήσουν ένα σταθερό σύνολο κριτηρίων με το οποίο θα κρίνουν τον εαυτό τους και τους άλλους.
Οι σημερινοί έφηβοι όμως καλούνται να αντιμετωπίσουν, εκτός από τις παραπάνω προκλήσεις, και ένα δύσκολο και απογοητευτικό περιβάλλον, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί από την οικονομική κρίση. Η εσωτερική αποσταθεροποίηση που βιώνει ο έφηβος δυσχεραίνεται από την κοινωνική και οικογενειακή αποσταθεροποίηση που πηγάζει από την οικονομική δυσπραγία της εποχής μας. Μοιραία ο έφηβος μέσα σε αυτό το έντονο κλίμα απογοήτευσης και ματαίωσης, χάνει πολύ οικείες και δεδομένες παροχές όπως π.χ στην εκπαίδευση του (στα ιδιαίτερα μαθήματα ή φροντιστήρια και στις ξένες γλώσσες), στο χαρτζιλίκι του, στις προσωπικές του αγορές, στις εξόδους του και γενικά στην ικανοποίηση των αναγκών του. Η κατάσταση αυτή επιδρά αρνητικά στον ψυχισμό του και τον καθιστά ευάλωτο και αδύναμο μπροστά στις δύσκολες αλλαγές της ηλικίας του.
Οι έφηβοι, παρά τη μικρή ηλικία τους, αισθάνονται έντονα το «άγχος» και την ανασφάλεια της οικονομικής κρίσης. Όταν οι γονείς προβληματίζονται, ο έφηβος υφίσταται διπλάσια ψυχολογική επιβάρυνση. Νιώθει από την μια ανασφάλεια και από την άλλη δεν ξέρει πώς μπορεί να βοηθήσει τους γονείς του να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Πολλοί από αυτούς νιώθουν την ανάγκη να στηρίξουν οι ίδιοι τους γονείς τους. Περιορίζουν τα έξοδά τους, τις απαιτήσεις τους, τις εξόδους τους, τα χαρτζιλίκια τους. Συνήθως αυτά είναι παιδιά που έχουν διάλογο με τους γονείς τους, ξέρουν ακριβώς τι συμβαίνει στο σπίτι. Γνωρίζουν τις μειώσεις των μισθών των γονέων τους, τις φορολογικές επιβαρύνσεις και τι σημαίνουν αυτές για τον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Το μέλλον μοιάζει θολό και μετέωρο, ακόμη και για τους νέους που έχουν τη δυνατότητα να σπουδάσουν, πόσο μάλλον για εκείνους που τη στερούνται. Οι ανησυχίες για το πώς θα καταφέρουν να επιβιώσουν πληθαίνουν και τα αρνητικά συναισθήματα αυξάνονται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την πρόωρη ωρίμανσή τους και την αποστέρησή τους από κάθε στοιχείο εφηβικής αγνότητας και ανεμελιάς. Αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σχολείο ή τις σπουδές τους για να εργαστούν, επιλέγουν τα βήματα της ζωής τους σύμφωνα με κανόνες και συντελεστές που ένα παιδί συνήθως δεν έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν τη συσχέτιση της φτώχειας με τα προβλήματα ψυχικής υγείας των εφήβων. Η οικονομική δυσπραγία των γονέων, η αύξηση της ανεργίας και η ευρύτερη κοινωνική αποδιοργάνωση, αντικατοπτρίζονται φανερά πλέον στην καθημερινότητα του σχολείου. Τέσσερα στα πέντε παιδιά, παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα στρες και ψυχοσωματικές εκδηλώσεις όπως στομαχικές διαταραχές, διαταραχές σίτισης και ύπνου. Επίσης, μπορεί να παραμελούν τα μαθήματά τους, να μοιάζουν συνεχώς αφηρημένα και απόμακρα. Κάποια άλλα, παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά όπως μικροκλοπές, αλητεία και εφαρμογή βίας στους συμμαθητές τους στο σχολείο. Σύμφωνα με στοιχεία της Ο.Λ.Μ.Ε έχει καταγραφεί αύξηση της παραβατικότητας των μαθητών (συμμορίες, ξυλοδαρμοί παιδιών, επιθετική συμπεριφορά). Επίσης δεν είναι λίγα αυτά τα παιδιά που, προκειμένου να ξεφύγουν από το άγχος τους, παραδίδονται στο διαδίκτυο, όπου περνούν άπειρες ώρες επικοινωνώντας με συνομηλίκους ή παίζοντας παιχνίδια, αδιαφορώντας για κάθε άλλη κοινωνική δραστηριότητα. Εφτά στα δέκα παιδιά έχουν μόνο ηλεκτρονικούς φίλους ή περισσότερους ηλεκτρονικούς φίλους από ότι πραγματικούς, με αποτέλεσμα να είναι εκτεθειμένα και ευάλωτα σε απειλές και χρήση βίας ή ακόμα και να πέφτουν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης.
Καθώς οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια αποσταθεροποιούνται περαιτέρω, τόσο στο σύστημα των γονέων μεταξύ τους όσο και στις σχέσεις των γονέων με τον έφηβο, οι γονείς δυσκολεύονται πολύ και όταν έρχεται η ώρα να αντιμετωπίσουν τον έφηβο δεν βρίσκουν τα κατάλληλα λόγια για να επικοινωνήσουν μαζί του.
Πώς μπορούν λοιπόν οι γονείς να χειριστούν το θέμα της επίδρασης της οικονομικής κρίσης στους εφήβους τους;
Οι παρακάτω συμβουλές που δίνει η κυρία Τζαβέλα στο efiveia.gr ίσως φανούν χρήσιμες στους γονείς που θα ήθελαν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους μέσα στην κρίση.
- Προσπαθήστε με απλά λόγια να εξηγήσετε στα παιδιά κάποιους οικονομικούς όρους που ακούν στα ΜΜΕ και δυσκολεύονται να κατανοήσουν. Για παράδειγμα, μιλήστε τους ανοιχτά για φαινόμενα που σχετίζονται με την οικονομική ύφεση, όπως για την κατακόρυφη πτώση της χρηματιστηριακής αγοράς, για τον προϋπολογισμό της χώρας, τις υπερχρεωμένες εταιρείες, τις κατασχέσεις κλπ. Προσοχή όμως, μην «καταστροφολογείτε» και τους στερείτε παράλληλα την ελπίδα με υπερβολικές ζοφερές προβλέψεις για το μέλλον.
- Οι γονείς δεν πρέπει να αποφεύγουν τη δύσκολη συζήτηση με τους εφήβους που αφορά την τωρινή οικονομική κατάσταση της δικής τους οικογένειας και δεν χρειάζεται να κρύβουν την αλήθεια προκείμενου να τα προστατέψουν, καθώς η άγνοια μεγαλοποιεί τα πράγματα. Σε έναν ουσιαστικό και ειλικρινή διάλογο μαζί τους εξηγήστε τους λόγους και τα αίτια που έχουν επηρεάσει τα οικονομικά του νοικοκυριού πχ μείωση μισθών, ανεργία του ενός γονέα, και για τις αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν όπως π.χ αναγκαστικές μειώσεις στο χαρτζιλίκι του. Αφήστε τον έφηβό σας να εκφράσει τα συναισθήματα του, τους φόβους και τις ανασφάλειές του γύρω από τη νέα κατάσταση και προσπαθήστε να τον καθησυχάσετε εστιάζοντας στα θετικά, με το να του δώσετε και παραδείγματα καταστάσεων που δεν θα χρειαστεί να αλλάξουν, ώστε να αισθανθεί ένα είδος ασφάλειας. Δώστε αξία στα μικρά καθημερινά πράγματα που δεν χρειάζονται πολλά χρήματα και μπορούν να τον βοηθήσουν να αισθάνεται καλά. Προσπαθήστε μαζί να βρείτε εναλλακτικές λύσεις που θα σας επιτρέψουν να έχετε ένα καλό επίπεδο ζωής χωρίς πολλά χρήματα.
- Διαβεβαιώστε τον έφηβό σας ότι μπορεί να στηρίζεται σε εσάς για ό,τι του συμβαίνει και ότι θα προσπαθείτε πάντα να κάνετε το καλύτερο δυνατό, για να είναι «οικονομικά ασφαλής». Αποφύγετε να φορτώνετε συνεχώς το παιδί με τα δικά σας άγχη και προβλήματα και εξασφαλίστε μαζί του ποιοτικό χρόνο.
- Σταθείτε διακριτικά δίπλα στο παιδί σας, παρακολουθείστε τις ανάγκες του και δημιουργείστε ένα ειλικρινές και ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον με ανοιχτή επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη του, μέσα στο οποίο να μπορέσει να αναπτύξει την προσωπικότητά του και να δημιουργήσει μια σταθερή ταυτότητα. Έτσι θα μπορέσετε να αντιληφθείτε έγκαιρα τα κρυμμένα συναισθήματα και να παρέχετε στον έφηβό σας την απαραίτητη στήριξη.
- Σκεφτείτε την οικονομική κρίση σαν μια ευκαιρία για ανάπτυξη και αλλαγή για εσάς τους ίδιους και τα παιδιά σας. Τολμήστε αλλαγές στην καθημερινότητα σας, ανακαλύψτε καινούργιες πηγές χαράς και ευχαρίστησης και ψάξτε διαφορετικούς οικονομικούς πόρους. Είναι μια μοναδική ίσως ευκαιρία, να θέσετε νέες προτεραιότητες και να επαναπροσδιορίσετε τους στόχους σας και τις αξίες σας.