Η εικόνα εαυτού στην εφηβεία

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Ιωάννα Φερεντίνου

Τι είναι η εικόνα εαυτού;

Ας ξεκινήσουμε δίνοντας έναν ορισμό στην έννοια της εικόνας του εαυτού: η εικόνα εαυτού, αφορά στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, εσωτερικά, αλλά και εξωτερικά, η απάντηση που δίνει στην ερώτηση «ποιος είμαι». Η έννοια αυτή, συμπεριλαμβάνει κάποιες βασικές συνιστώσες, την αυτοεκτίμηση και την αυτοαντίληψη.

Ειδικότερα, η αυτοαντίληψη αφορά στην κατανόηση του ατόμου για τον εαυτό του και στον τρόπο με τον οποίο βλέπει και αξιολογεί τις ικανότητες και τις αδυναμίες του. Η αυτοεκτίμηση, σχετίζεται άμεσα με την εσωτερική αίσθηση εαυτού: έχει πιο βαθιά υπόσταση και αφορά στην αξία που δίνουμε στον εαυτό μας, με λίγα λόγια «αν με αγαπάω». Οι έννοιες αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους και θέτουν τα θεμέλια της ανάπτυξής τους στην παιδική ηλικία του ανθρώπου, με την αυτοεκτίμηση να αναπτύσσεται περισσότερο στην εφηβική.

Τι συμβαίνει στην εφηβεία;

Στην εφηβεία λοιπόν, η έννοια του εαυτού, σχετίζεται με τη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας. Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ατόμου, όπου αρχίζει και συμβαίνει η «αποκόλληση» από τα γονεϊκά πρότυπα και οι κύριες πηγές επιρροής στην ταυτότητά του είναι το κοινωνικό περιβάλλον και οι συνομήλικοί του. Η ταυτότητα του εφήβου, συνδέεται άρρηκτα με τον τρόπο με τον οποίο οι «άλλοι» τον αντιμετωπίζουν. Συνεπώς, κρίνεται πολύ σημαντική η επίδρασή τους στον ίδιο.

Ως εκ τούτου, ο έφηβος που θα δεχθεί και θα βιώσει την αποδοχή από τους συνομηλίκους του, θα αισθανθεί σημαντικός, ικανός, δυνατός, ανεξάρτητος, ενώ θα τον κατακλύσει μια αίσθηση «παντοδυναμίας» και αισιοδοξίας, γεμίζοντάς του θετικά συναισθήματα και προσφέροντάς του αυτοπεποίθηση.

Από την άλλη, ο έφηβος που θα βιώσει την απόρριψη από τους συνομηλίκους και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον, θα αναπτύξει πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων, τα οποία θα εξωτερικεύσει και θα τα ταυτίσει με την εικόνα του εαυτού του, για την οποία μιλάμε. Τα συναισθήματα που ενδέχεται να ταυτίσει με την εικόνα του, είναι το αίσθημα μειονεξίας, κατωτερότητας, σύγκρισης με τους άλλους, εχθρότητας, αποξένωσης και αποστασιοποίησης, ενώ δεν αποκλείεται να εξωτερικεύσει και ένα αίσθημα ενοχής για την περιθωριοποίησή του από το κοινωνικό του περιβάλλον. Αποτέλεσμα όλων αυτών, είναι να επηρεαστεί όχι μόνο η αυτοαντίληψη του εφήβου, αλλά και η αυτοεκτίμησή του.

Με λίγα λόγια, η απόρριψη από τους συνομηλίκους έχει ως πιθανό επακόλουθο την απόρριψη του εφήβου προς τον ίδιο του τον εαυτό. Αντίστοιχα, η αποδοχή από τους συνομηλίκους, ωθεί τον έφηβο στην αίσθηση αυτοπεποίθησης και την ανάπτυξη μιας δυνατής αυτοεικόνας.

Πώς μπορούμε ως γονείς να βοηθήσουμε;

Μιλήστε στον έφηβο για την εφηβεία και νομιμοποιήστε τα ενδεχόμενα αρνητικά συναισθήματα

Τα έφηβα παιδιά, όσο κι αν δεν το περιμένουμε, καταλαβαίνουν και αντιλαμβάνονται πλήρως την υπόσταση των γεγονότων, τις αιτίες τους, τις πηγές τους και τις φυσικές τους συνέπειες, αλλά και τα στίγματα που αποτυπώνονται στους ίδιους και το γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο. Συνεπώς, κρίνεται ωφέλιμο να κάνουμε ανοιχτές συζητήσεις με τον έφηβο σχετικά με την αναπτυξιακή περίοδο στην οποία εισέρχεται, τις αλλαγές που θα δει στον εαυτό του, στο σώμα του, στην εξωτερική του εμφάνιση, αλλά ακόμη και στην διάθεσή του. Το παιδί είναι σημαντικό να ξέρει «τι το περιμένει», κυρίως από τους βασικούς φροντιστές του, για τους οποίους αισθάνεται εμπιστοσύνη και ασφάλεια. Με τον τρόπο αυτόν, θα γίνουν πιο φυσιολογικές στην ψυχοσύνθεσή του οι αλλαγές στον εαυτό του που θα κληθεί να αντιμετωπίσει, κι έτσι, θα νιώσει πιο έτοιμος γι’ αυτές.

Αποδεχόμαστε εμείς πρώτα τον εαυτό μας

Ο έφηβος -και γενικότερα το παιδί- που βλέπει τον γονιό του να αποδέχεται και να αγαπάει τον εαυτό του, εξελίσσεται σε έναν άνθρωπο που θα κάνει ακριβώς το ίδιο και με τον δικό του εαυτό. Αυτό συμβαίνει ακόμη και ακούσια θα λέγαμε, καθώς στο μυαλό του θα έχει εγγραφεί ως «φυσιολογικό». Αντίστοιχα, ο γονέας που δείχνει ασταθής, χωρίς εμπιστοσύνη στον εαυτό του και κατανόηση στις προσωπικές του ανάγκες, αυξάνει τις πιθανότητες να δώσει ένα αρνητικό παράδειγμα προς μίμηση στον έφηβο, ένα πρότυπο γονέα ασαφές, αμφιταλαντευόμενο και αμφίβολο, το οποίο ο έφηβος αργότερα ενδεχομένως να υιοθετήσει.

Ενισχύουμε τα θετικά του χαρακτηριστικά

Βοηθάμε τον έφηβο να αναγνωρίσει τα θετικά στοιχεία στον εαυτό του και να αναπτύξει τις ικανότητες του, συζητώντας για τις επιτυχίες του, δείχνοντας υπερηφάνεια και ενθαρρύνοντάς τον να συνεχίσει να εξελίσσει τα δυνατά του σημεία, ώστε να εξισορροπήσει τυχόν αρνητικά.

Ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του

Δίνοντάς του την ευκαιρία να κάνει επιλογές στην καθημερινότητά του, σχετικά με τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητές του, ακόμη και την εξωτερική του εμφάνιση, θα του δώσουμε την ευκαιρία να επεξεργαστεί την αυτοεικόνα του και μέσα από τις επιλογές του να την δομήσει όπως εκείνος θέλει. Μην ξεχνάμε οι επιλογές μας είναι αυτές που δημιουργούν τον χαρακτήρα μας.

Ανάπτυξη ενδιαφερόντων

Ενθαρρύνουμε τον έφηβο να ανακαλύψει δραστηριότητες στις οποίες είναι καλός και να εξελίξει τις αντίστοιχες ικανότητές του, με χόμπι που απολαμβάνει. Η ενασχόληση αυτή, θα δημιουργήσει ένα ευνοϊκό πλαίσιο για την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησής του.

Συμπερασματικά, εμείς πρώτοι θα αποτελέσουμε το πρότυπο που θα υιοθετήσει ο έφηβος: εάν φυσιολογικοποιήσουμε την εφηβεία και εξηγήσουμε ακριβώς τους λόγους που ο έφηβος βιώνει όλα αυτά τα συναισθήματα για την εμφάνισή του και την γενικότερη αυτοεικόνα του, ενώ παράλληλα αποτελούμε ένα θετικό πρότυπο προς μίμηση για εκείνον, θα θέσουμε γερά θεμέλια πάνω στα οποία θα πατήσει για να αποδεχτεί τον εαυτό του.