Γιατί αρέσει στους εφήβους να καταναλώνουν πολλά χρήματα; Πώς να τους μάθετε να διαχειρίζονται σωστά τα χρήματά τους;

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Χριστίνα Πολυδώρου

Ο καταναλωτισμός έχει συνδεθεί αρνητικά με την ευεξία των παιδιών και των εφήβων. Ως προς τις αγοραστικές τους συνήθειες οι έφηβοι συνήθως χαρακτηρίζονται από υπερβολική κατανάλωση, το ότι εύκολα κάνουν κάτι “μόδα” και την προτίμησή τους στις μάρκες και τα επώνυμα προϊόντα. Γι’ αυτό ευθύνονται κατά κύριο λόγο οι συνομήλικοι, οι γονείς με τις αγοραστικές αξίες που έχουν εμφυσήσει και η διαφήμιση. Οι διαφημίσεις κυριαρχούν παντού σήμερα. Τηλεόραση, περιοδικά, ίντερνετ και άλλα μέσα αποτελούν πλέον κύρια πηγή πληροφόρησης για τους εφήβους. Θα πρέπει βέβαια να γίνει κατανοητό ότι το μεγαλύτερο μέρος των διαφημίσεων που απευθύνονται στους εφήβους δεν στοχεύει στην ευτυχία και το καλό τους, αλλά στο κέρδος. Οι λύσεις είναι περιορισμένες και έχουν να κάνουν με εκμάθηση διαχείρισης χρημάτων, οικονομική υπευθυνότητα, ανεξαρτησία και οριοθέτηση τόσο από την πλευρά των γονέων όσο και των ίδιων των εφήβων στους εαυτούς τους.

Όσο απλό και να ακούγεται, σίγουρα δεν είναι εύκολο. Και αυτό γιατί υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις στην προσπάθεια να πείσει κανείς έναν έφηβο να αγοράζει- και να έχει- λιγότερα πράγματα:

• Ο καταναλωτισμός και ο υλισμός κυριαρχούν στον κόσμο σήμερα
• Οι έφηβοι επιζητούν την αποδοχή και τη συμφωνία με τους συνομηλίκους τους
• Οι έφηβοι θέλουν να παίρνουν οι ίδιοι αποφάσεις για τους εαυτούς τους και δύσκολα δέχονται τη γνώμη των άλλων- ιδιαίτερα των γονέων τους.

Βέβαια, αν και οι προκλήσεις είναι τρομερές, είναι αναμφισβήτητα τα οφέλη του να μάθουν οι έφηβοι να καταναλώνουν ευσυνείδητα: 

• Έχουν να πάρουν πολλές αποφάσεις στη ζωή τους. Είναι σημαντικό να έχουν υιοθετήσει την έννοια της απλότητας. 
• Δεν έχουν μπει ακόμα στις υποχρεώσεις της ενήλικης ζωής και έτσι δεν έχουν να σηκώσουν το βάρος και την ευθύνη μεγάλων αγορών (π.χ. αυτοκίνητο, σπίτι, κλπ)
• Οι αγοραστικές τους συνήθειες δεν έχουν οριστικοποιηθεί ακόμα. Έχουν σίγουρα ξεκινήσει να διαμορφώνονται, αλλά δεν έχουν πάρει την τελική τους μορφή.

Σαν γονείς, είναι σημαντικό να προετοιμάσετε τους εφήβους για όλα τα χρόνια της ενήλικης ζωής τους κατά τα οποία θα καλούνται να διαχειρίζονται τα δικά τους χρήματα. Φροντίστε, λοιπόν να εμφυσήσετε την ιδέα ότι η ανθρώπινη αξία είναι σημαντικότερη από τα υλικά αγαθά.

Πώς όμως μπορείτε να το κάνετε αυτό;

1. Δώστε το παράδειγμα- Γίνετε εσείς πρότυπο απλότητας.

“Τα μαθήματα μαθαίνονται καλύτερα στην πράξη, δεν διδάσκονται.” Το πρώτο και σημαντικότερο που έχετε να κάνετε είναι να υιοθετήσετε και οι ίδιοι τις αγοραστικές συνήθειες που θέλετε να έχουν τα παιδιά σας και να διαχειρίζεστε και εσείς στην πράξη τα χρήματά σας με τον τρόπο που υποδεικνύετε σε εκείνα. Είναι απαραίτητο να βλέπουν μέσα από εσάς τα οφέλη του να είναι κάποιος ευχαριστημένος με απλά πράγματα.

Οι περισσότεροι έφηβοι υιοθετούν τη συμπεριφορά και τις συνήθειες των γονέων τους στη διαχείριση των χρημάτων και όχι μόνο. Επομένως οφείλετε να κάνετε πράξη αυτό που πρεσβεύετε.

Αν είστε άνθρωπος που συνηθίζετε να αποταμιεύετε χρήματα όταν θέλετε να αποκτήσετε κάτι, είναι πιθανό και τα έφηβα παιδιά σας να δρουν με τον ίδιο τρόπο. Αντίστοιχα, αν είστε ο τύπος ανθρώπου που χωρίς σκέψη θα φορτώσει στην πιστωτική του κάτι που είδε και θέλει να αποκτήσει επειδή του άρεσε, είναι πολύ πιθανόν το έφηβο παιδί σας να ακολουθήσει τα χνάρια σας και να απαιτεί χρήματα που δεν έχει για να αγοράσει ό,τι του αρέσει  

Αν υπάρχει κάτι που θέλετε πολύ να αποκτήσετε αλλά δεν έχετε τα χρήματα, όπως για παράδειγμα οικογενειακές διακοπές, αρπάξτε την ευκαιρία και συζητήστε το ανοιχτά με τον έφηβο. Αναλογιστείτε μαζί:

• Πόσα χρήματα χρειάζεστε;
• Πώς θα μπορούσατε να οργανώστε τους αποταμιευτικούς σας στόχους;
• Θα χρειαστεί να κόψετε κάποια πράγματα από αλλού προκειμένου να μαζέψετε τα χρήματα; Από που; Θα μπορούσατε να εξασφαλίσετε χρήματα από κάποια άλλη δραστηριότητα; Πώς;
• Ο έφηβος θα μπορούσε να βοηθήσει με κάποιο τρόπο; Πώς;

Φροντίστε να είστε ειλικρινείς. Δεν είστε υποχρεωμένοι να είστε πρωταθλητές στη σωστή διαχείριση των χρημάτων και την αποταμίευση. Πολλοί γονείς ανησυχούν επειδή δυσκολεύονται οι ίδιοι να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα χρήματά τους ότι και τα παιδιά τους θα ακολουθήσουν τα χνάρια τους. Μην ανησυχείτε! Απλά να πείτε την αλήθεια. Μιλήστε για δικά σας οικονομικά λάθη του παρελθόντος τόσο κατά τη διάρκεια της εφηβείας σας όσο και κατά την ενήλικη ζωή σας. Εκμυστηρευτείτε τι αντίκτυπο είχε σε εσάς τους ίδιους αλλά και τους γύρω σας και τι μάθατε από τα λάθη σας αυτά.

Το να μοιράζεστε τέτοιου είδους παραδείγματα θα βοηθήσει τους εφήβους να κατανοήσουν τους κινδύνους της μη αποτελεσματικής διαχείρισης των χρημάτων και των αλόγιστων αγορών.

2. Δώστε στους εφήβους οικονομικές ευθύνες

Είναι σημαντικό για τους εφήβους να αναγνωρίζουν την αξία των χρημάτων και να κατανοούν ότι δεν υπάρχει μια ανεξάντλητη πηγή. Δίνοντάς τους την ελευθερία να διαχειρίζονται τα δικά τους χρήματα θα τους διδάξετε:

• να ξοδεύουν μόνο όσα “αντέχει η τσέπη τους”
• να αποφεύγουν την παγίδα να προβαίνουν σε μη προγραμματισμένες αγορές

Χαρτζιλίκι

Δεν έχει σημασία πόσα χρήματα τους δίνετε. Ακόμα και ένα μικρό ποσό είναι ένας πολύ καλή αφορμή να μάθουν πώς να διαχειρίζονται τα χρήματά τους.

Το χαρτζιλίκι είναι για τους περισσότερους ανθρώπους η πρώτη επαφή με την υπευθυνότητα στα οικονομικά. Δίνοντας στον έφηβο χρήματα να διαχειριστεί μόνος του του δίνετε τη δυνατότητα να έχει ο ίδιος την ευθύνη να αποκτήσει αυτό που θέλει και να κάνει καλή ή κακή διαχείριση των χρημάτων του.

Ακόμα καλύτερα, θα μπορούσατε να του δώσετε κίνητρο- δραστηριότητες μετά την ολοκλήρωση των οποίων θα αποκτά τα χρήματα που του αναλογούν. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να καθορίσετε μια λίστα δραστηριοτήτων (π.χ. δουλειές στο σπίτι) που κάνοντάς τες ο έφηβος θα κερδίζει ένα μικρό ποσό για να το διαχειριστεί όπως θέλει. Δεν υπάρχει λόγος να τον υποχρεώσετε να τις κάνει. Αλλά το αν θα πάρει χαρτζιλίκι και πόσο θα εξαρτηθεί από τις δραστηριότητες που έχει αναλάβει και έχει φέρει εις πέρας.

Κάποιες δραστηριότητες από τις οποίες θα μπορούσε να κερδίσει χρήματα ο έφηβος είναι οι ακόλουθες:

• δουλειές στο σπίτι
• βόλτα το κατοικίδιο
• σκουπίδια
• το πλύσιμο του αυτοκινήτου

Κάθε πότε δίνεται το χαρτζιλίκι;

Αν είναι δυνατόν, προσπαθήστε να μην δίνετε στον έφηβο κάθε μέρα. Το ιδανικό θα ήταν σε μηνιαία βάση. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε κάθε εβδομάδα. Κάντε το συνήθεια να δίνεται όλα τα χρήματα μαζί, ώστε ο έφηβος να έχει τη δυνατότητα να κάνει διαχείριση, αλλά και το χρόνο να υποστεί τις συνέπειες της μη καλής διαχείρισης. Τις πρώτες φορές σίγουρα θα χρειαστεί τη δική σας βοήθεια. Δώστε του ένα συγκεκριμένο ποσό και ζητήστε του να το ρυθμίσει έτσι ώστε να του κρατήσει για όλο το διάστημα (πρέπει να ξέρει από την αρχή για πόσο διάστημα είναι- πότε δηλαδή θα “πληρωθεί” ξανά). Βοηθήστε τον να καταγράφει τα έξοδά του, για να έχει εικόνα αυτών και έτσι να τα ελέγχει.

Αγορά ακριβών αντικειμένων

Το να ζητήσετε από τον έφηβο να καλύψει ο ίδιος τα έξοδα για την αγορά κάποιου ακριβού αντικειμένου που θέλει (π.χ. κινητό, υπολογιστή κλπ) είναι θεμιτό, καθώς κάτι τέτοιο θα του δώσει τη δυνατότητα να μάθει να αποταμιεύει και μετά την απόκτηση αυτού που επιθυμεί θα έχει πιο ισχυρό το αίσθημα της ιδιοκτησίας από το να το αγόραζε με χρήματα που του δώσατε και θα κατανοήσει καλύτερα τη σύνδεση μεταξύ δουλειάς, χρημάτων και κατανάλωσης.

3. Συμπεριλάβετε τους εφήβους στη διαχείριση των δικών σας χρημάτων

Οι περισσότεροι γονείς έχουν την ανάγκη να παρέχουν στα παιδιά τους όσα περισσότερα μπορούν και να τα κρατούν προστατευμένα και ευχαριστημένα. Δεν είναι λίγες όμως οι φορές που το παρακάνετε με την προστασία και τελικά δεν προετοιμάζετε κατάλληλα τα παιδιά για την ενήλικη ζωή. Είναι ευθύνη να είναι εντάξει ένας ενήλικας στις καθημερινές του υποχρεώσεις (διατήρηση και καθαρισμός αυτοκινήτου, νοικοκυριό, πλύσιμο ρούχων, τακτοποίηση λογαριασμών και δανείων κλπ) και οι έφηβοι είναι σημαντικό να το γνωρίζουν αυτό. Εκθέστε τους εφήβους στην πραγματικότητα όσο νωρίτερα (και συχνότερα) γίνεται.

Ένας τρόπος να γνωρίσουν την πραγματικότητα και να αναλάβουν την ευθύνη των χρημάτων τους είναι να τους μιλήσετε για τις δικές σας ευθύνες.

Συζητήστε με τον έφηβο για τα εισοδήματά σας και τις υποχρεώσεις που έχετε να καλύψετε με αυτά (λογαριασμούς, ψώνια, δάνεια, ψυχαγωγία κλπ).

Με δική σας επίβλεψη, δώστε του τη δυνατότητα να αναλάβει τα οικονομικά της οικογένειας για μια εβδομάδα.

Στο τέλος της εβδομάδας συζητήσετε μαζί του

• πώς ένιωσε;
• τι τον δυσκόλεψε;
• ήταν πιο δύσκολο από ότι περίμενε;
• τι έμαθε από αυτό;

4. Βοηθήστε τους εφήβους να διαχειριστούν τα χρήματά τους

Βοηθήστε τον έφηβο να κάνει διάκριση μεταξύ αναγκών και επιθυμιών. Παροτρύνετέ τους να αγοράζουν πράγματα που χρειάζονται όχι που θέλουν. Εξηγήστε τους τη διαφορά. Οι επιθυμίες μπορούν να περιμένουν αλλά οι ανάγκες θα πρέπει να καλυφθούν άμεσα. 

Υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα ο έφηβος να πέσει θύμα της παρορμητικότητάς του και να προβεί σε αγορά άχρηστων πραγμάτων. Εσείς θα πρέπει να του δώσετε να καταλάβει ότι από τη στιγμή που είναι κάτι που δε χρειάζεται άμεσα, θα μπορούσε να μαζέψει π.χ. χρήματα και να κάνει υπομονή να τα αγοράσει στις εκπτώσεις. Υπολογίστε μαζί πόσα χρήματα θα μπορούσε να κερδίσει από αυτό. Εναλλακτικά, μπορείτε να ενισχύσετε τον έφηβο να κάνει με τους φίλους του δραστηριότητες έξω αντί να πηγαίνουν για ψώνια και να σκορπούν χρήματα χωρίς λόγο.   

Μερικές ιδέες για να βοηθήσετε τον έφηβο να διαχειριστεί τα χρήματά του:

Προτείνετέ του να κατεβάσει μια εφαρμογή διαχείρισης χρημάτων στο κινητό του. Καθίστε μαζί και δείτε πώς λειτουργεί. Πολλές από αυτές τις εφαρμογές είναι αστείες και μοιάζουν με ηλεκτρονικό παιχνίδι. Η χρήση παιχνιδιών τέτοιου τύπου για καταστάσεις του πραγματικού κόσμου συχνά είναι πολύ βοηθητικές.

Βάλτε προκλήσεις καλής διαχείρισης. Θα πρέπει να είναι κάτι που πραγματικά θέλει. Κάνοντας, λοιπόν, καλή διαχείριση για το χρονικό διάστημα που έχετε θέσει, θα κερδίσει αυτό που πραγματικά θέλει και έχετε συμφωνήσει.

Δώστε του τρια δοχεία μαζί με το εβδομαδιαίο χαρτζιλίκι. Βοηθήστε τον έφηβο να χωρίσει τα χρήματά του σε τρεις κατηγορίες: ανάγκες (π.χ. φαγητό στο σχολείο), επιθυμίες (π.χ. βόλτες με φίλους) και για αποταμίευση ή αν συμβεί κάτι. 

Αναλογιστείτε ποια στρατηγική θα λειτουργήσει καλύτερα στο δικό σας παιδί. Αν του αρέσουν τα παιχνίδια, σίγουρα η εφαρμογή θα είναι πιο δελεαστική, ενώ ένα ανταγωνιστικό παιδί θα προτιμήσει τις προκλήσεις.

5. Ενισχύστε την αποταμίευση

Οι έφηβοι θα πρέπει να γνωρίζουν γιατί είναι σημαντικό να αποταμιεύουν χρήματα. Άνθρωποι που γνωρίζουν την αποταμίευση από την εφηβική τους ηλικία τείνουν να έχουν υπεύθυνη στάση με τα χρήματα ως ενήλικες. Βοηθήστε τον έφηβο να αποκτήσει αυτή τη συνήθεια ώστε να αναγνωρίζει την πραγματική αξία των χρημάτων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι έφηβοι να μην ξοδεύουν αλόγιστα και να έχουν πάντα στο νου τους το μέλλον όταν αγοράζουν κάτι.

Η αποταμίευση μπορεί να γίνει πολύ απλά βάζοντας λίγα χρήματα στην άκρη κάθε φορά που του δίνετε χρήματα για να υπάρχουν σε περίπτωση ανάγκης ή για την εκπλήρωση κάποιου στόχου (π.χ. την αγορά ενός ακριβού αντικειμένου).

Για παράδειγμα, αν θέλει να αγοράσει καινούριο κινητό, θα πρέπει όταν του δίνετε χρήματα να του υπενθυμίσετε να βάλει στην άκρη ένα ποσό γι αυτό το σκοπό. Αυτό σε συστηματική βάση, θα κάνει την αποταμίευση μια αυτοματοποιημένη διαδικασία κάθε φορά που φτάνουν χρήματα στα χέρια του.

Αν δείτε ότι ο έφηβος δυσκολεύεται πολύ σε αυτό, μπορείτε και πάλι να αναζητήσετε κάποια εφαρμογή αποταμίευσης που θα μπορούσε να βοηθήσει.

Πόσα χρήματα θα πρέπει να αποταμιεύει ο έφηβος;

Δεν υπάρχει σωστό και λάθος σε αυτό. Είναι διαφορετικό για τον καθένα και εξαρτάται και από τις συνθήκες.

Όταν βοηθάτε τον έφηβο να αποφασίσει πόσα χρήματα να κρατήσει στην άκρη συζητήστε μαζί του:

• Πόσο κοστίζουν οι ανάγκες του;
• Πόσο κοστίζει η κοινωνική του ζωή;
• Αποταμιεύει για κάτι συγκεκριμένο;
• Πόσα χρήματα του δίνετε;

Το ιδανικό ποσό αποταμίευσης εξαρτάται από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές.

Ανεξάρτητα από το ποσό αποταμίευσης, είναι καλό κάθε 2-3 μήνες να ρωτάτε τον έφηβο πού βρίσκεται σε σχέση με αυτό, για να σιγουρευτείτε πετυχαίνει. Αν δείτε ότι δεν τα καταφέρνει ίσως θα πρέπει να βρείτε μαζί ένα εναλλακτικό πλάνο αποταμίευσης.

6. Αποφύγετε τον καταναλωτισμό και τις διαφημίσεις

Δείτε λιγότερη τηλεόραση σαν οικογένεια. Δεν είναι τόσο δύσκολο όσο νομίζετε. Και έχει θετικά αποτελέσματα τόσο για εσάς όσο και για τα παιδιά σας.

Επιπλέον, βοηθήστε τον έφηβο να καταλαβαίνει το αγοραστικό μήνυμα που βρίσκεται πίσω από κάθε διαφήμιση. Δεν μπορείτε να αποφύγετε τις  διαφημίσεις, υπάρχουν παντού. Μπορείτε όμως να μάθετε τον έφηβο να αντιλαμβάνεται τι κρύβεται πίσω από αυτό. Ρωτήστε τον: “Τι προσπαθούν πραγματικά να πουλήσουν σε αυτή τη διαφήμιση; Θεωρείς ότι αγοράζοντας το προϊόν αυτό θα έχεις ακριβώς αυτό που υπόσχεται η διαφήμιση;”

7. Ενισχύστε τον ιδεαλισμό

Πολλοί έφηβοι είναι ιδεαλιστές και επιθυμούν να βρουν έναν τρόπο να αλλάξουν τον κόσμο. Ωστόσο, συχνά οι προθέσεις τους παρερμηνεύονται ή/και αποθαρρύνονται γιατί αυτά που σκέφτονται φαντάζουν ουτοπικά. Αντιθέτως, θα πρέπει να ενθαρρύνετε τους εφήβους. Αφήστε τους να έχουν μεγάλα όνειρα και να προσπαθούν. Είναι καλύτερο από το να  ονειρεύονται σπίτια, αυτοκίνητα και πολυτελή ζωή.

8. Ταξιδέψτε σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες

Ο κόσμος μας είναι μεγάλος και οι χώρες διαφέρουν. Ένα από τα καλύτερα μαθήματα που μπορείτε να δώσετε στον έφηβο είναι ένα ταξίδι σε μια τριτοκοσμική χώρα. Εκεί θα δει τις συνθήκες διαβίωσης και πώς οι άνθρωποι τα βγάζουν πέρα με πολύ λίγα έως και καθόλου χρήματα.

9. Δώστε στους εφήβους να καταλάβουν ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι το τι έχουν αλλά το ποιοι είναι

Ένας άνθρωπος με σταθερό χαρακτήρα που σέβεται και εκτιμά τον εαυτό του και τους άλλους είναι πολύ πιο αξιέπαινος από κάποιον που έχει στην κατοχή του όλα όσα θέλει. Πιστέψτε σε αυτή την αλήθεια, ζήστε με αυτήν και μεταδώστε την και στα παιδιά σας. Φροντίστε να τους το υπενθυμίζετε όσο συχνότερα γίνεται. Έχουμε εναποθέσει την ευχαρίστηση, την ευτυχία και την ολοκλήρωσή μας σε αντικείμενα και στον πλούτο. Είναι καιρός να δώσουμε στη νέα γενιά άλλη οπτική και πίστη σε υψηλότερα ιδανικά.

Συνέπειες

Έφηβοι που είναι υπεύθυνοι για την αγορά δικών τους πραγμάτων και δεν ζητούν από τους γονείς τους χρήματα είναι πιο πιθανό να αποκτήσουν αίσθηση των χρημάτων και της κατανάλωσης. Θα μάθουν να θέτουν όρια στις αγορές τους, να διαχειρίζονται τα χρήματά τους και να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες όταν το παρακάνουν. Είναι προτιμότερο να “την πατήσουν” τώρα που τα ποσά που καλούνται να διαχειριστούν είναι μικρά και τα έξοδά τους είναι για δευτερεύοντα πράγματα, παρά στο μέλλον που η λάθος διαχείριση μπορεί να τους δημιουργήσει προβλήματα.