Γράφει η Ψυχολόγος Αγγελική Μπαλατσούρα
Όπως η μαγιά για το ψωμί, έτσι και η επικοινωνία αποτελεί το βασικότερο συστατικό για να δέσουν και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Γεννιόμαστε και εξελισσόμαστε σε ομάδες ισχυρής επιρροής, με κυρίαρχη την οικογένεια. Η οικογένεια είναι μια ομάδα που μας χαρακτηρίζει και μας καθορίζει. Διακρίνεται για τους κώδικες συμπεριφοράς της, τους ρόλους των μελών της, τις αξίες και το σκοπό της. Τα μέλη της αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται. Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά και ο ρόλος που λαμβάνει το κάθε μέλος αλληλοεπηρεάζει, αλληλοεπιδρά, αλληλοεξαρτάται και αλληλοσχετίζεται με τα άλλα μέλη.
Σύμφωνα με τη Virginia Satir (συστημική ψυχοθεραπεύτρια) κάθε άτομο έχει οκτώ βασικά στοιχεία που επηρεάζουν το ένα το άλλο και διαμορφώνουν την ψυχική μας υγεία: το σώμα, η νόηση, το συναίσθημα, η αλληλεπίδραση, η επικοινωνία, η τροφή, το πνεύμα και οι αισθητηριακοί δίοδοι. Η ίδια υποστήριξε ότι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τις σχέσεις μας με τους άλλους, την οικογένεια και τον εαυτό μας.
«Η επικοινωνία και η αυτοεκτίμηση αποτελούν θεμέλια του οικογενειακού συστήματος.»
Η στάση που έχει το άτομο για τον εαυτό του και η αντίληψή του για το πώς το βλέπουν οι άλλοι καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνεί. Όταν ο άνθρωπος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, αντιμετωπίζει προβλήματα στην επικοινωνία. Σε μια σαφή επικοινωνία τα λόγια εκφράζουν αυτό που το άτομο νιώθει και σκέπτεται. Αντίθετα, στη μη σαφή επικοινωνία γίνονται πολλές υποθέσεις, οι οποίες ίσως να μη συζητηθούν ποτέ και τα άτομα να οδηγηθούν σε παρερμηνεύσεις μηνυμάτων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία προβλημάτων στις σχέσεις.
Όλα τα μηνύματα έχουν ως απώτερο στόχο, υποσυνείδητα, να επιτύχουν την αποδοχή και την αναγνώριση του ατόμου από τους άλλους.
Τα μέλη της οικογένειας βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία. Αλλά κατά πόσο αυτή η επικοινωνία είναι αποτελεσματική; Τι εννοούν πολλοί άνθρωποι λέγοντας «δεν επικοινωνούμε;» Ποιοι μπορεί να είναι οι παράγοντες μη λειτουργικών ή αναποτελεσματικών επαφών στις σχέσεις μας με τους άλλους;
Σε περιόδους άγχους οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ιδιαίτερους επικοινωνιακούς ρόλους. Το βασικό συναίσθημα στις οικογενειακές σχέσεις είναι η αγάπη και όταν το άτομο δεν την λαμβάνει τότε χάνει την εμπιστοσύνη του και αισθάνεται άγχος. Όταν τα άτομα νιώθουν ότι δεν εισπράττουν αγάπη από τα μέλη της οικογένειάς τους ή από τα πρόσωπα αναφοράς, υπάρχει άγχος και τα μέλη προσπαθούν να βρουν τρόπους επικοινωνίας για να επιβιώσουν συναισθηματικά.
Υπάρχουν τέσσερις αρνητικοί επικοινωνιακοί παράγοντες που οξύνουν τις σχέσεις: 1) ο συγκαταβατικός, 2) ο επικριτικός, 3) ο υπερλογικός, και 4) ο ασυνάρτητος. Αυτοί οι επικοινωνιακοί παράγοντες χαρακτηρίζονται από υποτίμηση, υποχώρηση, συναισθηματική εξάρτηση, ψυχρή λογική, έλλειψη ενσυναίσθησης και σεβασμού, χαμηλή αυτοπεποίθηση και ασυναρτησία.
Αντίθετα, ο πιο κατάλληλος τρόπος επικοινωνίας είναι ο εναρμονισμένος, όπου το άτομο ξέρει τι νιώθει και τι σκέπτεται, γνωρίζει πώς θα επικοινωνήσει για να εκφράσει τόσο τα συναισθήματα, όσο και τις σκέψεις του, απενοχοποιημένος από φόβους και ενοχές. Διέπεται από αυτοσεβασμό, αυτονομία, αυτοπεποίθηση και ενισχύει τη θέση του και τη θέση του άλλου χωρίς να επιτρέπει στους άλλους τον ψυχικό διασυρμό του.
Συμπερασματικά, οι οικογένειες έχουν άγραφους κανόνες και νόμους τόσο για τον τρόπο επικοινωνίας, όσο και για τους ρόλους που έχει αναλάβει το κάθε μέλος. Όσο πιο λειτουργικά και αποτελεσματικά επικοινωνούν τα μέλη της, τόσο πιο υγιείς θα είναι οι σχέσεις μεταξύ τους.
<<Ακροάστε και ακροαστείτε!>>