Είναι η νέα γενιά λιγότερο σκεπτόμενη και δημιουργική; Και τι σχέση έχει η χρήση οθονών;

Γράφει στο efiveia.gr η Ψυχολόγος Χριστίνα Πολυδώρου

Ακούγεται συχνά σαν παράπονο από τους παλαιότερους ότι η νέα γενιά έχει φτωχότερη κριτική σκέψη και φαντασία και οι νέοι δεν είναι τόσο εφευρετικοί όσο παλαιότερα. Τα παιδιά και οι έφηβοι χαρακτηρίζονται λιγότερο ικανά να εκφράσουν δικές τους πρωτότυπες ιδέες, έχουν λιγότερο χιούμορ και φαντασία και δεν εκφράζουν τόσο εύκολα τις σκέψεις τους.

Πόσο πραγματικό είναι αυτό; Μήπως η σύγχρονη κοινωνία έχει “καταπιεί” τη δημιουργικότητα και η σκέψη των εφήβων;

Δεν είναι απαραίτητο ότι η δημιουργικότητα των παιδιών εξαφανίζεται. Αλλά μπορεί να καταστέλλεται ή να διοχετεύεται αλλού. Ο τρόπος που ελέγχονται τα παιδιά στο σχολείο σε συνδυασμό με το ότι συνήθως υπάρχει μόνο μια σωστή απάντηση σε μια ερώτηση είναι ένας πολύ πιθανός λόγος που τα παιδιά δυσκολεύονται να σκεφτούν ελεύθερα και να αναπτύξουν τη φαντασία και τη σκέψη τους.

Ένας άλλος παράγοντας είναι η αύξηση των ωρών που ένα παιδί περνά μπροστά από μια οθόνη, μια παθητική διαδικασία που δεν ενισχύει την αλληλεπίδραση με τους άλλους.

Η δημιουργικότητα και η φαντασία μειώνονται όσο το άτομο μεγαλώνει. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι θα πρέπει να “σκοτώσουμε” τη φαντασία των παιδιών.

Σήμερα μαθητές που είναι λίγο διαφορετικοί και σκέφτονται πιο ανοιχτά υποφέρουν, καθώς δε θα νιώθουν αποδεκτοί. Και όταν οι δημιουργικές προσωπικότητες δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον, δεν είναι λίγες οι φορές που απομακρύνονται και να παρατούν το σχολείο.

Η φαντασία των παιδιών θρέφεται μέσα από το παιχνίδι, όπου παριστάνουν ότι είναι κάποιοι άλλοι. Όλη η σκέψη, η φαντασία τα ένστικτα και τα συναισθήματα εκφράζονται μέσα από τη διαδικασία της δημιουργίας ιστοριών και της αναπαράστασής τους.

Σήμερα, το πρόγραμμα των παιδιών είναι τόσο φορτωμένο που έχουν πολύ περιορισμένο χρόνο να παίξουν- άρα και να εξασκήσουν τη σκέψη τους.

Βέβαια, τα παιδιά σήμερα βρίσκουν εναλλακτικούς τρόπους να διοχετεύσουν τη δημιουργικότητα και να ενισχύσουν τη σκέψη τους. Για παράδειγμα, μερικά video-games τα βοηθούν να αναπτύξουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων. Η χρήση της τεχνολογίας και του διαδικτύου είναι μεν επιθυμητή, αρκεί να είναι οριοθετημένη.

Η σύσταση των ειδικών είναι αυτή που ως γονείς σίγουρα ενστικτωδώς γνωρίζετε. Τα παιδιά χρειάζονται λιγότερο χρόνο μπροστά σε οθόνες. Και αυτό γιατί έχουν ανάγκη περισσότερο ελεύθερο χρόνο να διευρύνουν τη σκέψη τους, να διαμορφώνουν τη δική τους άποψη και να ανακαλύψουν τις τάσεις και τα ενδιαφέροντά τους.

Τα παιδιά και περισσότερο οι έφηβοι σήμερα βρίσκονται σε υπερδιέγερση, το πρόγραμμά τους είναι απίστευτα φορτωμένο και έχουν φοβερή πίεση να αποδώσουν καλά τόσο στο σχολείο όσο και στις εξωσχολικές τους δραστηριότητες. Αυτό φυσικά ελαχιστοποιεί τη δυνατότητά τους να αναπτύξουν τη σκέψη τους και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους. Η εφευρετικότητα γεννάται όταν υπάρχει χρόνος και έδαφος για περιέργεια και εξερεύνηση. Όταν τα παιδιά και οι έφηβοι περνούν τις ώρες τους σε σχολικές και μη δραστηριότητες και μετά βρίσκονται 8 ώρες μπροστά σε μια οθόνη, οι ευκαιρίες τους για προσωπική ωρίμανση είναι ελάχιστες.

Αυτό που δυσκολεύει τους γονείς σήμερα είναι το πώς να κάνουν τα παιδιά και τους εφήβους να θελήσουν αυτό τον ελεύθερο χρόνο μακριά από οθόνες. Φαίνεται παράλογο αλλά τα σημερινά παιδιά θέλουν καθοδήγηση για να ανακαλύψουν τις ευεργετικές ιδιότητες του ελεύθερου χρόνου και της ελεύθερης σκέψης.

Αυτό που ήταν εύκολο και αυτονόητο πριν μερικές δεκαετίες σήμερα αποτελεί πρόκληση για τους γονείς. Και δεν είναι ότι οι γονείς τις προηγούμενες γενιές ήταν καλύτεροι ή ήξεραν περισσότερα. Απλά είχαν λιγότερες επιλογές. Η ανία και ο χρόνος ξεκούρασης ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Σήμερα αν ένα παιδί βαριέται ή αν έχει χρόνο να ξεκουραστεί, ο γονιός σκέφτεται: “Δεν είμαι καλός γονιός και δεν έχω εξασφαλίσει στο παιδί μου κάτι να κάνει.”

Τα παιδιά σήμερα έχουν περισσότερες προγραμματισμένες δραστηριότητες και παθητική διασκέδαση μπροστά σε μια οθόνη από ότι στο παρελθόν, λιγότερο χρόνο να ονειρευτούν, να πιστέψουν, να ανακαλύψουν και να  επικεντρωθούν σε αυτό που πραγματικά αγαπούν.

Είναι κατανοητό ότι το να εξασφαλίσετε χρόνο στο παιδί σας για να μην κάνει τίποτα είναι δύσκολο σε μια εποχή όπου η κύρια έγνοια σας είναι να μην μείνει πίσω, να μην πέσει η απόδοσή του.

Αλλά είναι άσχημο τα παιδιά να χάνουν την παιδικότητά τους. Η φαντασία θέλει χρόνο και χώρο για να ξεδιπλωθεί και να οδηγήσει σε εφήβους που εκφράζουν την άποψή τους και ξέρουν τι θέλουν και μετέπειτα σε ενήλικες που είναι ευτυχισμένοι με τις επιλογές τους.

Η φαντασία και η ελεύθερη σκέψη, όπως και τα αθλήματα θέλουν εξάσκηση, κίνητρο, επιβράβευση και υπομονή.

Πώς μπορεί κάποιος να “εκπαιδεύσει” στα παιδιά και στους εφήβους  να σκέφτονται ελεύθερα;

Αρχικά, μελετήστε το πρόγραμμα του παιδιού. Τι του δίνει η κάθε δραστηριότητα που κάνει; Μήπως το να κάνει δύο αθλητικές δραστηριότητες είναι υπερβολή; Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο και εργαλεία για να αναπτύξουν τη σκέψη τους και να βρουν τις κλίσεις τους. Μήπως πρέπει να επενδύσετε στο να τους εξασφαλίσετε το χρόνο αυτό;

Άρα, εξασφαλίστε χρόνο στο πρόγραμμά τους για ξεκούραση και μην βάλετε τίποτα άλλο σε αυτές τις ώρες. Ακόμα και οι ενήλικες φροντίζουμε να εξασφαλίζουμε ελεύθερο χρόνο για την ξεκούρασή μας μέσα στη μέρα. Την ίδια και μεγαλύτερη ανάγκη έχουν τα παιδιά.

Ως “καθοδηγητής φαντασίας” του παιδιού θα πρέπει να προάγετε την έμπνευση. Για τα περισσότερα παιδιά το να ξεκινούν από το τίποτα είναι αποθαρρυντικό. Το να ξεκινήσετε εσείς κάτι για αυτά ενδέχεται να τα αναστατώσει, καθώς είναι το αντίστροφο από τη δημιουργικότητα και την ελευθερία που είναι τα επιθυμητά. Μια καλή κίνηση θα ήταν να παρέχετε το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορέσει το παιδί να διοχετεύει τις ιδέες του (π.χ. “πήγαινε στις κούνιες” ή “ζωγράφισε κάτι” κ.λ.π.) μέχρι κάτι να τους κερδίσει το ενδιαφέρουν είτε σε αυτό που ξεκίνησαν η κάτι άλλο. Ή θα μπορούσατε να διευρύνετε μια δραστηριότητα που γνωρίζετε ότι του αρέσει π.χ. να μετατρέψετε έναν αγώνα του πινγκ πόνγκ σε οικογενειακό τουρνουά, η μια συλλογή με κοχύλια σε μια κατασκευή με αυτά κλπ. 

Αν όλα αποτύχουν, εμπλακείτε και εσείς στη δραστηριότητα μόνο όμως μέχρι να δείτε ότι το κάνει δικό τους. Μετά αφήστε το μόνο του.

Κανονικά, θα πρέπει να σπρώχνετε τα παιδιά σας στον κόσμο της φαντασίας με την ίδια ζέση που τα πιέζετε να διαβάζουν και να τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο. Όχι όμως αναμένοντας καλούς βαθμούς και αποδείξεις ότι το κάνουν σωστά.

Τελικά το ίντερνετ σκοτώνει τη δημιουργικότητα;

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το ίντερνετ καθιστά τα παιδιά και τους εφήβους άβουλα. Ότι η γενιά του ίντερνετ που περνά τον περισσότερο από το χρόνο της on-line υπολείπεται δημιουργικότητας και ικανοτήτων σε σχέση με παλαιότερες. Πολλοί γονείς φοβούνται ότι η υπερβολική χρήση του ίντερνετ από τα παιδιά τα καθιστά εξαρτημένα στο διαδίκτυο και ανίκανα να κάνουν κάτι με τον παραδοσιακό τρόπο.

Όντως, οι περισσότεροι έφηβοι αρέσκονται να περνούν το χρόνο τους χαζεύοντας στο αγαπημένο τους μέσο κοινωνικής δικτύωσης ή παρακολουθώντας βιντεάκια στο youtube ή παίζοντας παιχνίδια βίας στην αγαπημένη τους κονσόλα. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι έφηβοι που παίζουν παιχνίδια που προάγουν τη σκέψη και τη φαντασία και εξασκούν τη δημιουργικότητά τους. Το πρόβλημα έχει να κάνει λοιπόν με τον τρόπο που οι νέοι χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές συσκευές και όχι με το ότι οι συσκευές αυτές έχουν αντικαταστήσει άλλους τρόπους εκμάθησης.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι στην εποχή του ίντερνετ τα παιδιά και οι έφηβοι δεν χρησιμοποιούν πια τα χέρια τους για να παράξουν κάτι. Όλα όσα δημιουργούν είναι ψηφιακά- δεν μπορούν να τα αγγίξουν. Αλλά είναι σημαντικό για τα παιδιά κυρίως να ανακαλύπτουν τον κόσμο με όλες τις αισθήσεις τους- κάτι που δεν τους επιτρέπεται μέσα από ηλεκτρονικές συσκευές.

Το ίντερνετ δίνει στους νέους τη δυνατότητα να στρέφουν την προσοχή τους και να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Ωστόσο, αν και αυτό φαίνεται να είναι πλεονέκτημα- και ίσως είναι μέχρι ένα σημείο- η αλήθεια είναι ότι οι νέοι αυτοί δεν είναι σε θέση να φιλτράρουν τις πληροφορίες που λαμβάνουν και να απορρίπτουν όσες δεν σχετίζονται με τον αρχικό τους στόχο. Έτσι, νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα, ενώ στην πραγματικότητα δεν κάνουν τίποτα καλά.

Για να καλλιεργηθεί η δημιουργικότητα και η ελεύθερη σκέψη θα πρέπει να υπάρχει δέσμευση σε μια ιδέα. Και η επιμονή παρά τους περισπασμούς (τηλεόραση, κινητό, παιχνίδια, facebook κλπ.) είναι αυτή που πραγματικά χρειάζεται. Το κίνητρο, η δέσμευση σε μια ιδέα είναι το αληθινό πρώτο λιθαράκι της έμπνευσης αλλά δυστυχώς στις μέρες μας οι περισπασμοί υπερισχύουν.

Υπάρχουν πολλές απόψεις: Ότι η νέα γενιά είναι μια γενιά “ρομποτικών” ανθρώπων που η κοινωνική τους συναναστροφή γίνεται μέσω ίντερνετ και που δεν έχει τη δυνατότητα να μιλήσει και να διαπραγματευτεί δια ζώσης. Αντίθετα, υπάρχουν αυτοί που ισχυρίζονται ότι το ίντερνετ είναι η μεγαλύτερη εγκυκλοπαίδεια με πληροφορίες με τις οποίες ο καθένας μπορεί να γίνει ειδικός σε κάθε τομέα.

Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι το ίντερνετ που κάνει τα παιδιά άβουλα. Θα έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο. Η γενιά του ίντερνετ θα έπρεπε να είναι μια γενιά ιδιαίτερα ευφυής και με απίστευτες δεξιότητες.

Άρα ποια είναι η απάντηση; Θα πρέπει να κλείσουμε τις οθόνες και όποια συσκευή συνδέεται στο διαδίκτυο; Ή θα πρέπει να λατρέψουμε το ίντερνετ; Όπως σε όλα τα πράγματα η λύση είναι κάπου στη μέση. Το ίντερνετ δεν είναι το πρόβλημα. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται όμως είναι!

Αφήστε τα παιδιά σας λοιπόν να χρησιμοποιούν το ίντερνετ σαν εργαλείο και πηγή αναζήτησης. Ενθαρρύνετέ τα να χρησιμοποιούν τις μηχανές αναζήτησης ώστε να ενημερώνονται για πράγματα που τα ενδιαφέρουν αντί για το facebook και το instagram- τουλάχιστον για την περισσότερη ώρα. Αλλά εξασφαλίστε και χρόνο χωρίς ίντερνετ και οθόνες.  Ενισχύστε τις συζητήσεις με φίλους όχι μόνο μέσω μηνυμάτων.

Η τεχνολογία δεν είναι απαραίτητα ο εχθρός σε όλο αυτό. Και σίγουρα δεν μπορούμε να γυρίσουμε στη μη ιντερνετ εποχή. Αλλά θα ήταν ωραίο και πιο υγιές να βλέπουμε σε ένα εστιατόριο τα παιδιά συγκεντρωμένα όλα μαζί να παίζουν, να δημιουργούν παιχνίδια από το τίποτα, να διαπραγματεύονται κανόνες, να τρέχουν και να παίζουν και όχι να βρίσκονται δίπλα στους γονείς τους στο τραπέζι το καθένα μόνο του πίσω από μια οθόνη.