Έφηβοι και sexting (Μέρος 2ο): Όταν ο έφηβος εμπλέκεται σε sexting: Ο ρόλος της οικογένειας στην αντιμετώπιση

Γράφει στο efiveia.gr η Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου

Ανακαλύψαμε ότι το παιδί μας εμπλέκεται σε sexting. Και τώρα τι κάνουμε;

Έχω συχνά δεχθεί έκκληση για βοήθεια από  γονείς σε κατάσταση πανικού: «Ανακαλύψαμε ότι η κόρη μας ανέβασε γυμνές φωτογραφίες από το κινητό της. Τι να κάνουμε;»

Είναι αλήθεια ότι αυτή η  εκδήλωση της συμπεριφοράς των εφήβων δημιουργεί στους γονείς συναισθήματα θυμού, σύγχυσης, άγχους και απογοήτευσης. Κάποιοι γονείς παρορμητικά εκφράζουν τα συναισθήματά τους αντιδρώντας με επιθετικότητα απέναντι στον έφηβο, ενώ  άλλοι γονείς παραλύουν συναισθηματικά μην γνωρίζοντας τι είδους προσέγγιση να ακολουθήσουν. Είναι φυσικά αυτονόητο ότι ούτε η μία, ούτε η άλλη στάση βοηθούν στη διαχείριση του ζητήματος.

Το πρώτο βήμα που οφείλετε να κάνετε είναι να παραμερίσετε τον θυμό και το αίσθημα απογοήτευσης που το πιθανότερο είναι ότι σας κατακλύζουν και να προσπαθήσετε να  διατηρήσετε την ψυχραιμία σας. Θυμηθείτε ότι το παιδί σας χρειάζεται την βοήθειά σας και ότι μέσα από θυμό, απογοήτευση και αποδοκιμασία είναι αδύνατο να του την προσφέρετε. Κάθε συμπεριφορά του παιδιού μας που μας ανησυχεί και μας στενοχωρεί μας κάνει να αμφιβάλλουμε για την επάρκειά μας στον γονεϊκό ρόλο. Χρειάζεται λοιπόν να διαβεβαιώσετε τον εαυτό σας ότι  δεν φταίτε, ότι το παιδί σας δεν επιδίδεται στο sexting  επειδή δεν είστε καλοί γονείς. Μέσα από πρίσμα ενοχής δεν θα μπορέσετε να εντοπίσετε τι πραγματικά κρύβεται πίσω από τις επιλογές του παιδιού σας. Και αν δεν εντοπίσετε τι συμβαίνει στη συναισθηματική, κοινωνική και ερωτική ζωή του παιδιού σας δεν θα είστε σε θέση να το κατευθύνετε στις μελλοντικές του επιλογές. Μόνο μέσα από επίγνωση μιας κατάστασης μπορούμε να οδηγηθούμε στη διαχείρισή της.

Τα παιδιά ζουν μεγάλο μέρος της ζωής τους στο ψηφιακό κόσμο και έχουν μάθει να επικοινωνούν σε μεγάλο βαθμό μέσω αυτού του κόσμου. Το sexting συχνά προκύπτει ως ένας τρόπος επικοινωνίας των ερωτικών και σεξουαλικών ενδιαφερόντων και πειραματισμών  των εφήβων. Επίσης, οι έφηβοι δεν γνωρίζουν ή δεν υπολογίζουν αρκετά τις πιθανές συνέπειες, λειτουργώντας σε ένα πλαίσιο αυθορμητισμού και παρορμητικότητας που ως ένα βαθμό άλλωστε αντικατοπτρίζει και την αναπτυξιακή φάση της ζωής που διανύουν.

Τα καλά νέα είναι ότι το ανακαλύψατε γιατί οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και μυστικοπαθείς με το θέμα και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ακόμα και αν τους εκφράσετε τις υποψίες σας, θα το αρνηθούν. Τα άσχημα νέα είναι ότι συχνά οι γονείς το ανακαλύπτουν όταν τα πράγματα έχουν ήδη πάρει μια ακραία τροπή και το παιδί τους  δέχεται απειλές και cyberbullying (ψηφιακό εκφοβισμό) και σε συνδυασμό με αυτό αντιμετωπίζει ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες που εκφράζονται ως κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή, ή και άλλες εκδηλώσεις μετατραυματικού στρες.

Ας δούμε πρώτα λοιπόν τι πρέπει να σας υποψιάσει. Αν το παιδί σας είναι αποσυρμένο και εμφανίζει καταθλιπτικό προφίλ, αν εκδηλώνει έντονα συμπτώματα άγχους ή και πανικού, αν έχει δυσκολίες στον ύπνο, στην συγκέντρωση, στην σχολική παρακολούθηση, στο φαγητό, στην επικοινωνία μέσα και έξω από την οικογένεια, αυτές είναι ενδείξεις που θα πρέπει να σας προβληματίσουν. Είναι πιθανό να σχετίζονται με το sexting και με εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις που ταλαιπωρούν το παιδί σας. Αν τα συμπτώματα άγχους, απόσυρσης ή αντιδραστικότητας εντείνονται, είναι ακόμα πιο πιθανό τα πράγματα στο πεδίο των σχέσεων και της σεξουαλικότητας να έχουν πάρει μια ακραία τροπή και το παιδί σας να έχει γίνει θύμα ή θύτης ψηφιακού εκφοβισμού.

Θα πρέπει εδώ να τονίσω την τεράστια σημασία που έχει η ανοιχτή επικοινωνία μέσα στην οικογένεια. Αν είστε συνδεδεμένοι συναισθηματικά με το παιδί σας, αν σας αντιλαμβάνεται ως σύμμαχό του, τότε το πιθανότερο είναι ότι θα σας ανοιχτεί έγκαιρα πριν τα πράγματα πάρουν μια ακραία τροπή. Σε μια οικογένεια με κλίμα αποδοχής και θετικής επικοινωνίας όπου τα πράγματα συζητιούνται ανοιχτά και χωρίς επικριτική διάθεση, τα  παιδιά είναι πιθανότερο να εκφράσουν τις σεξουαλικές τους αναζητήσεις με ηλικιακά κατάλληλους τρόπους και μέσα από πρίσμα σεβασμού για τον εαυτό τους και τους άλλους. Είναι επίσης πιθανότερο να απευθυνθούν στους γονείς για βοήθεια όταν συμβεί κάτι που θα τα φέρει σε δύσκολη θέση.

Σας προτείνω να αντιμετωπίσετε – αρχικά τουλάχιστον – το ζήτημα του sexting ως πρόβλημα προς επίλυση. Μην αντιδράσετε σπασμωδικά επιχειρώντας να επιβάλλετε απαγορεύσεις και τιμωρίες. Ναι, ο έφηβος χρειάζεται οριοθέτηση, και θα πρέπει να ορίσετε από κοινού τους κανόνες της πλοήγησής του στο διαδίκτυο. Αλλά, η οριοθέτηση δεν λειτουργεί μέσα από αναμέτρηση δυνάμεων. Συζητήστε μαζί με το παιδί σας χωρίς θυμό και κατηγορίες τι είδους στρατηγικές μπορείτε να εφαρμόσετε προκειμένου να επιλύσετε το ζήτημα. Επικεντρώστε στις πλευρές που δημιουργούν πρόβλημα στον έφηβο στην παρούσα φάση και καταστρώστε μαζί του σχέδιο δράσης. Βεβαιωθείτε ότι ο έφηβος κατανοεί τις πιθανές συνέπειες του sexting, τόσο σε συναισθηματικό και κοινωνικό, όσο και σε νομικό επίπεδο. Βεβαιωθείτε ότι ο έφηβος κατανοεί ποιες εκδηλώσεις φλερτ και έκφρασης των ερωτικών και σεξουαλικών του ενδιαφερόντων είναι κατάλληλες για την ηλικία του και ταυτόχρονα αντικατοπτρίζουν υγιείς και ισότιμες  οικείες σχέσεις.

Προσπαθήστε να τον κατευθύνετε προς τα σωστά ερωτήματα. Είναι κρίσιμης σημασίας για τον έφηβο να εντοπίσει πώς νιώθει για τον εαυτό του, για τις επιλογές του, για τα ρομαντικά του ενδιαφέροντα, για την έκφραση της σεξουαλικότητάς του,  για τον κοινωνικό του περίγυρο. Αφού εντοπίσει πώς αισθάνεται, θα μπορέσει και να εντοπίσει επιθυμητές αλλαγές και να υιοθετήσει διαφορετικές επιλογές όπου ο ίδιος κρίνει ότι χρειάζεται προκειμένου να αποκαταστήσει την αυτοεκτίμησή του και  για να σχετιστεί φιλικά και ερωτικά μέσα από πρίσμα αμοιβαίου σεβασμού.

Είναι αλήθεια ότι το sexting είναι ένα ζήτημα που προκαλεί κρίση σε συναισθηματικό, κοινωνικό και οικογενειακό επίπεδο. Σας προτείνω λοιπόν να αφήσετε την κρίση να λειτουργήσει ως ευκαιρία για τη διαχείριση άλλων ζητημάτων που είναι κεντρικής σημασίας για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του εφήβου. Συγκεκριμένα, ας δούμε ποιες διαστάσεις σχετίζονται με το sexting: η ηθική ακεραιότητα, ο έλεγχος των παρορμήσεων, η έκφραση της σεξουαλικότητας, οι  επιλογές στο πεδίο των σχέσεων, η διαχείριση της πίεσης από τους συνομηλίκους, το αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό. Όλες αυτές οι διαστάσεις λοιπόν μπορούν να αποτελέσουν ζητήματα προς διερεύνηση με αφορμή το sexting.  Πώς βοηθάμε τον έφηβο να διερευνήσει όλες αυτές τις πλευρές; Μέσα από συζήτηση και χωρίς να τον κατηγορούμε. Μέσα από το να του αφήσουμε το περιθώριο να εκφράσει πώς αισθάνεται για τον εαυτό του και τις επιλογές του.

Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μια όσο το δυνατό πιο ακριβή εικόνα των κινήτρων του εφήβου. Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους εμπλέκεται στο sexting; Στο βαθμό που μου επιτρέπεται κάποιου είδους γενίκευση, σας επισημαίνω ότι μέσα από την εμπειρία μου βλέπω δύο προφίλ εφήβων που εμπλέκονται σε αυτού του είδους έκφραση της σεξουαλικότητας. Από τη μια είναι ο έφηβος που δεν είναι αρκετά οριοθετημένος από την οικογένεια, που εκφράζει τη σεξουαλικότητά του πρόωρα και που υποκύπτει στην πίεση να κάνει ό, τι κάνουν και οι άλλοι προκειμένου να είναι αποδεκτός, αρεστός και cool. Από την άλλη είναι ο έφηβος που είναι εσωστρεφής, που δυσκολεύεται να ανοιχτεί σε κοινωνικές επαφές και να εκφράσει ερωτικά ενδιαφέροντα. Για τον έφηβο αυτόν η έκφραση μέσα από ψηφιακά μέσα είναι αποστασιοποιημένη και ασφαλής. Γι’ αυτό και καμιά φορά συναντώ γονείς που με μεγάλη έκπληξη διαπιστώνουν μια σημαντική απόκλιση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά του παιδιού τους που γνωρίζουν και σε αυτά που ανακαλύπτουν στον ψηφιακό κόσμο. Αν κατανοήσετε τα κίνητρα του εφήβου μπορείτε να βοηθήσετε και τον ίδιο να κατανοήσει ποιες πλευρές του εαυτού του εκφράζει μέσω του sexting και τι σημαίνει για τον εαυτό του η έκφραση της σεξουαλικότητας μέσω ψηφιακών μέσων. Υπάρχει περίπτωση να πρόκειται για μεμονωμένη συμπεριφορά που εκφράζει την παρορμητικότητα του /της εφήβου. Υπάρχει όμως και η περίπτωση, ιδιαίτερα αν η έκφραση της σεξουαλικότητας στον ψηφιακό κόσμο (με συστηματικές αναρτήσεις ή και ανταλλαγές σεξουαλικού υλικού) αποτελεί εδραιωμένη συμπεριφορά, να αντικατοπτρίζει ένα βαθύτερο αίσθημα ανεπάρκειας για τον εαυτό που πρέπει να έρθει στην επιφάνεια προκειμένου να αποκατασταθεί.

Αν ο έφηβος – όπως πολύ συχνά γίνεται- επιχειρήσει την υποβάθμιση της σημασίας του sexting επικαλούμενος  τη διάδοσή του ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ των συνομηλίκων του («Σιγά το πράγμα, πώς κάνετε έτσι; Όλοι μου οι συμμαθητές αυτό κάνουν») σας προτείνω να ακολουθήσετε την ίδια στρατηγική που ακολουθείτε προκειμένου να βοηθήσετε τον έφηβο να διαχειρίζεται την πίεση των συνομηλίκων στον πραγματικό κόσμο. Στην περίπτωση αυτή ο έφηβος πρέπει οπωσδήποτε να κατανοήσει ότι δεν υπάρχει ασφαλές sexting. Και επειδή αυτές οι διεργασίες δεν είναι φυσικά στιγμιαίες, αλλά χτίζονται σε βάθος χρόνου, είναι αυτονόητο ότι οφείλετε να κρατάτε ανοιχτή τη δίοδο επικοινωνίας με το παιδί σας.

Μέσα από την εμπειρία μου γνωρίζω ότι το πιθανότερο είναι και η οικογένεια και ο έφηβος να χρειαστούν την βοήθεια του ειδικού. Μην διστάσετε να απευθυνθείτε στον ειδικό της ψυχικής υγείας αν το παιδί σας εμπλέκεται σε sexting. Ο ειδικός θα σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τα δικά σας συναισθήματα ώστε να μην αντιδράσετε με τρόπο που θα απομακρύνει το παιδί σας. Θα σας βοηθήσει να πλησιάσετε το παιδί σας με τον κατάλληλο τρόπο ώστε να σας ανοιχτεί και να σας δώσει έτσι το περιθώριο να το βοηθήσετε. Ο ειδικός επίσης θα μπορέσει να κατευθύνει τον έφηβο στη διαχείριση των συναισθημάτων του και στις μελλοντικές του επιλογές.