Εφηβεία και ανεξέλεγκτη όρεξη για φαγητό: με ποιο τρόπο αντιμετωπίζεται;

Γράφει στο efiveia.gr η Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Ελίνα Ασημακοπούλου

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εφήβων που παρουσιάζουν ιδιαίτερα αυξημένο και έντονο το αίσθημα της πείνας  και μια ανεξέλεγκτη τάση και επιθυμία για κατανάλωση φαγητού. Πολλές φορές η κατανάλωση τροφής γίνεται σχεδόν μηχανικά και περιλαμβάνει μεγάλες ποσότητες φαγητού σε πολύ κοντινά μεταξύ τους χρονικά διαστήματα.

Τα τελευταία χρόνια η διατροφικές συνήθειες των παιδιών και των εφήβων απασχολούν συχνά γονείς και ειδικούς στην Ελλάδα κι το εξωτερικό και όχι αδίκως, αφού τα ποσοστά παιδικής/εφηβικής παχυσαρκίας έχουν εκτιναχθεί στα ύψη. Η αλήθεια είναι πως η όρεξη διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και είναι λογικό, ωστόσο υπάρχουν πάντα κάποια όρια είτε προς τα πάνω ή προς τα κάτω τα οποία και σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά όπως η φυσική δραστηριότητα, το φύλο, η σωματοδομή κλπ είναι καλό να μην ξεπερνιούνται.

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας το σώμα έχει ανάγκη από επιπλέον θρεπτικά συστατικά για την υποστήριξη της σωστής ανάπτυξης του σώματος. Για τον λόγο αυτό δεν είναι λίγοι οι έφηβοι οι οποίοι καταναλώνουν σχεδόν ανεξέλεγκτα αρκετά μεγάλες ποσότητες φαγητού μέσα στην ημέρα τους προκειμένου να καλυφθεί η πείνα που νιώθουν λόγω της ανάπτυξης. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους, το οποίο όμως μετά την ανάπτυξη επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα. Υψίστης σημασίας, λοιπόν, είναι ο προσδιορισμός των αιτίων για τα οποία υπάρχει αυτή η υπερκατανάλωση τροφής. Ωστόσο, για κάποιους εφήβους η υπερκατανάλωση φαγητού μπορεί να αποτελεί ένδειξη κάποιου προβλήματος που σχετίζεται με τη διατροφή ή/και την ψυχολογία. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι ακόλουθες:

Συναισθηματική υπερφαγία

Η υπερβολική κατανάλωση τροφής μπορεί να οφείλεται στη δυσκολία του εφήβου να αντιμετωπίσει αρνητικά ή άβολα συναισθήματα. Συναισθήματα όπως το άγχος, η στενοχώρια, η λύπη, ο έρωτας, η απογοήτευση είναι δύσκολα διαχειρίσιμα από ενήλικες, πόσο μάλλον από παιδιά στην εφηβεία. Η αμηχανία και η ανησυχία που προκαλούν πολύ συχνά «καλύπτονται» από το την κατανάλωση φαγητού με αποτέλεσμα ο έφηβος να τρώει ανεξέλεγκτα και σε μεγάλες ποσότητες, αυξάνοντας έτσι σημαντικά τη θερμιδική πρόσληψη και κατ΄επέκταση το σωματικό βάρος.  

Αντιμετώπιση:

Στη διαπίστωση πως το παιδί καταλήγει στην υπερφαγία λόγω διαφόρων συναισθημάτων καταστάσεων που ενδεχομένως αντιμετωπίζει, προσπαθήστε να το πλησιάσετε και παροτρύνετέ το να ανοιχτεί σε εσάς ή κάποιον φίλο και να μιλήσει για τα συναισθήματά του. Επιπλέον, προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους για να διαχειριστεί την κατάσταση του που θα το βοηθήσουν να «πάρει το μυαλό του» από το πρόβλημα αλλά και το φαγητό, όπως ο χορός, κάποιο άθλημα, κάποιο νέο χόμπι κλπ

Βαρεμάρα

Δυστυχώς, είναι πολλά τα παιδιά που βρίσκονται στην εφηβεία και έχουν μάθει να τρώνε γιατί απλά δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν. Αυτή είναι μία συνήθεια που τις περισσότερες φορές ξεκινάει στην παιδική ηλικία, αλλά συνεχίζεται και στην εφηβεία, αφού πλέον αποτελεί μια παγιωμένη συνήθεια. Συνήθως συνδέεται με την έλλειψη ερεθισμάτων, προκλήσεων και ενδιαφέροντων στην καθημερινότητα του εφήβου που οδηγεί στο να χρησιμοποιείται το φαγητό ως διέξοδος.

Αντιμετώπιση:

Προσπαθήστε να ενθαρρύνετε το έφηβο παιδί σας να στραφεί σε νέα ενδιαφέροντα. Διερευνήστε μαζί του καινούριους και διαφορετικούς τρόπους για να γεμίσει τον χρόνο του. Παράλληλα, εξηγήστε του τη σημασία και την ορθή χρήση της τροφής και επαναπροσδιορίστε κάποιους βασικούς κανόνες στο σπίτι που σχετίζονται με το φαγητό. Για παράδειγμα, η κατανάλωση κάποιου γεύματος/σνακ να πραγματοποιείται όταν πραγματικά υπάρχει ανάγκη δηλ. πείνα, οι επιλογές τροφής να γίνονται βάσει των επιλογών που είναι διαθέσιμες στο σπίτι (π.χ. μαγειρεμένο φαγητό, φρούτα, σπιτικό κέικ κλπ), η κατανάλωση γλυκών και επεξεργασμένων τροφίμων να γίνεται κατόπιν συνεννόησης μαζί σας. Φυσικά, οι κανόνες αυτοί θα πρέπει να αφορούν τη συμπεριφορά όλης της οικογένειας ανεξαιρέτως

Περιορισμός

Όταν η ελευθερία επιλογής του εφήβου έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό, ακόμα και αν πρόκειται για το καλό του, είναι λογικό να υπάρξει κάποιας μορφής αντίδραση. Έτσι, όταν του έχει απαγορευθεί η πρόσβαση σε γλυκά και επεξεργασμένα τρόφιμα, το μόνο σίγουρο είναι πως όχι μόνο θα τα αναζητήσει, αλλά θα τα υπερκαταναλώσει όταν του δοθεί η ευκαιρία.

Αντιμετώπιση:

Η απαγόρευση δεν είναι πάντα και η ιδανικότερη λύση. Είναι σημαντικό να υπάρχουν συγκεκριμένοι διατροφικοί περιορισμοί, που όμως να γίνονται κατόπιν επεξήγησης των λόγων για τους οποίους εφαρμόζονται. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο να γίνεται κατανοητό από το παιδί στην εφηβεία το γιατί ακολουθείται ένας συγκεκριμένος κανόνας ή τακτική.

Αδηφαγική διαταραχή

Οι διατροφικές διαταραχές αναπτύσσονται συνήθως κατά τη διάρκεια της εφηβικής περιόδου και μπορούν να συνοδεύουν το άτομο σε όλη του τη ζωή. Η αδηφαγική διαταραχή χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα:

1. Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας όπου καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα
2. Κατά την διάρκεια αυτών των επεισοδίων υπάρχει μεγάλη αίσθηση απώλειας ελέγχου, το άτομο δηλαδή νιώθει πως δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει.
3. Κατά την διάρκεια των επεισοδίων συμβαίνουν τουλάχιστον τρία από τα ακόλουθα:
   1. το άτομο τρώει πιο γρήγορα από τον συνηθισμένο ρυθμό
   2. το άτομο τρώει μέχρι να νιώσει δυσφορία
   3. το άτομο τρώει μεγάλες ποσότητες φαγητού χωρίς να πεινάει
   4. το άτομο τρώει μόνο του γιατί νιώθει ντροπή και αμηχανία
   5. το άτομο νιώθει αηδία για τον εαυτό του και μεγάλες ενοχές
   6. υπάρχει έντονη δυσφορία μετά το επεισόδιο υπερφαγίας
4. Τα επεισόδια υπερφαγίας συμβαίνουν κατά μέσο όρο τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα για 6 μήνες
5. Δεν χρησιμοποιούνται μέθοδοι εκκαθάρισης ή ελέγχου βάρους (εμετός, υπεργυμναστική κλπ) όπως στην νευρική βουλιμία, και αυτή είναι η κύρια διαφορά των δύο διατροφικών διαταραχών.

(Πηγή: https://www.keadd.gr–binge–eating–disorder)

Στην περίπτωση της αδηφαγικής διαταραχής η εμφάνιση παχυσαρκίας είναι πολύ πιθανή, ενώ ο έφηβος αποκτά κακή σχέση με το φαγητό που μπορεί να τον επηρεάσει για όλη του τη ζωή. Καλό θα ήταν στη διαπίστωση χαρακτηριστικών κάποιας διατροφικής διαταραχής ο γονιός να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό για την καταλληλότερη διαχείριση της κατάστασης.

Φυσικά, όπως έχει ήδη αναφερθεί η ανεξέλεγκτη κατανάλωση τροφής μπορεί απλά να οφείλεται σε έντονο αίσθημα πείνας λόγω ανάπτυξης, φυσικής δραστηριότητας κλπ. Στην περίπτωση αυτή:

• Μάθετε το παιδί να «ακούει» το σώμα του και να μπορεί να διακρίνει το πότε πραγματικά πεινάει
• Φροντίστε να έχετε έτοιμα φαγητά και σνακς για όταν το παιδί πεινάσει, προσπαθώντας να εφαρμόσετε ένα μοτίβο συχνών και συγκεκριμένων γευμάτων,  αντί της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης τροφής
• Ενθαρρύνετε την πρόσληψη υγρών και ιδιαιτέρως του νερού
• Φροντίστε τα γεύματα να είσαι όσο το δυνατόν περισσότερο ισορροπημένα
• Προσπαθήστε να συζητήσετε με το παιδί τις διατροφικές του συνήθειες και τη σημασία της ισορροπημένης διατροφής. Αποφύγετε να το φέρετε σε δύσκολη θέση κάνοντας σχόλια για το σώμα, το βάρος και την εμφάνιση. Είναι σημαντικό για τώρα αλλά και το μέλλον να λάβει από εσάς τη σωστή καθοδήγηση και όχι κριτική
• Δώστε το παράδειγμα όσον αφορά τις «σωστές» επιλογές τροφής
• Φροντίστε στο σπίτι να υπάρχουν «υγιεινές» επιλογές σνακ όπως φρούτα, λαχανικά, γιαούρτι, γάλα, σπιτικό κέικ ή μαρμελάδα, μέλι, φρυγανιές, ψωμί ολικής άλεσης κλπ
• Προσπαθήστε να μαγειρεύετε συχνά αν όχι καθημερινά και τα φαγητά σας να είναι «ελαφριά» χωρίς την προσθήκη βουτύρου, κρέμας γάλακτος, μεγάλης ποσότητας ζωικών λιπαρών ή, αντίστοιχα για γλυκά,  επεξεργασμένης ζάχαρης που αυξάνουν σημαντικά το θερμιδικό περιεχόμενο
• Αποφύγετε την προσφορά μεγάλων μερίδων φαγητού και μην παροτρύνετε το παιδί να αδειάσει υποχρεωτικά το πιάτο του
• Συνοδεύεστε όλα τα γεύματα με σαλάτα
• Αποφύγετε να χρησιμοποιείτε το φαγητό ως μέσο επιβράβευσης. Προτιμήστε καλύτερα ένα δώρο, μία έξοδο
• Ενθαρρύνετε το παιδί να αυξήσει την φυσική του δραστηριότητα